Morgunblaðið - 01.12.1965, Blaðsíða 19

Miðvikudagur 1. des. 1965
MORCU N B LAÐIÐ
19
Poul P. M. Pedersen:
Strandhögg á söguey
„ÞAÐ var júlídagur á strönd
Snæfellsness, sem er á vestur-
hluta fslands. Staðurinn hét Stapi
— hátt berg og snarbratt, sem
náði út í blátt hafið, þar sem
örlaði á hvítu sælöðri. Hópar sjó-
fugla voru í klettaveggnum....
Ofan á berginu voru stórar gras-
flatir með safaríku, dökkgrænu
grasi, þéttsetnar sterkgulum
brennisóleyjum. Yfir þessu öllu
var blámi himinsins og meðfram
klettaströndinni langt í burtu
þétt, ljós skýin, af þeirri tegund,
sem hvíla alls staðar yfir strönd-
um íslands, yfir landslagi þess
með hinum hreinu, sterku litum.
Þetta er hluti af ásjónu íslands,
hinni björtu, ljóðrænu — strend-
ur i ætt við strendur Noregs,
Danmerkur, Svíþjóðar. Maður
staldrar við andspænis hinni ijóð
rænu auðlegð, sem þetta land á í
sinni fögru náttúru, í sínum lit-
ríku blæbrigðum, í sinni miklu
frásagnarlist, í sinni lifandi
hlýju, nýtízkulegu ljóðagerð, þar
sem hauður og haf, fjöll, firðir
og hraunbreiður eru lifandi í
heimi mannsins og sálarlífi. Og
handan nútímalífsins, handan
lista og bókmennta nútímans,
nær öll þúsund ára saga íslands
aftur til þjóðveldistímabilsins,
þess tíma er landið lagði sinn
stærsta og ódauðlega skerf til
heimsbókmenntanna, sögurnar og
Ekáldakvæðin.“
Þetta er upphaf fyrsta kafla
bókar um ísland, sem kom út
fyrir nokkru í Svíþjóð hjá for-
laginu „Natur och Kultur“. Bók-
in nefnist á sænsku „Strand-
hugg p& sagaö“ og höfundur
hennar er Jöran Mjöberg, kenn-
ari við menntaskólann í Vaxjö,
staðnum þar sem biskupssetur
Tegners var á Östrabo. Faðir
höfundarins var latínuskóla-
kennari í Lundi, þekktur og virt-
ur fræðimaður í fornbókmennt-
um. Einnig Lundur, háskólabær-
inn í Suður-Svíþjóð, á sér mikl-
ar menningarlegar erfðir, einn-
ig minningar um skáldið Tegn-
er, sem bjó þar áður en hann
varð biskup í Smálöndum .Jör-
an Mjöberg hefur einnig stað-
góða þekkingu á fornum fræðum.
Á einstaklega lifandi hátt vefur
hann saman hið nýja og hið
forna í íslandsbók sinni. Maður
verður að þekkja sögu íslands,
hinar miklu fornbókmenntir
þess, til að skilja ekki aðeins ljóð
þess og list í dag, heldur einnig
xiútíma atvinnulíf þess, lifnaðar-
hætti, sál landsins. Jöran Mjö-
berg hefur sýnt í hinni eldri bók
sinni- um Bandaríkin, „Bortom
skyskraporna", að hann býr yfir
hinum ágætustu hæfileikum til
að svipast um að baki velþekktra
ytri einkenna, gera sínar eigin
persónulega og blæbrigðaríku at
huganir og koma þeim áfram til
lesendanna á skemmtilegan hátt.
Hann er dugmikill bókmennta-
fræðingur, hinn ágætasti kenn-
ari og prýðilegur rithöfundur.
Hann er því góður blaðamaður í
bezta skilningi þess orðs. Þessir
eiginleikar hans koma fslands-
bók hans til góða á hinn fegursta
hátt.
í formála sínum „Islands pat-
©s“ spyr hann: „Hvað myndi ís-
land í raun og veru vera án þess-
arar innsýnar í þúsund ára sögu
þjóðarinnar, hvað væri það án
þjóðveldistímabilsins, án sinna
sigildu bókmennta?? Er það
ekki það, sem að lokum gerir
landið að frjálsri þjóð .... öflug
verzlun, atvinnulíf, alþýðutrygg-
ingar og efnahagslífið yfirleitt er
fyrst og fremst skipulagsvanda-
mál. En menn geta haft jafn nei-
kvæða afstöðu og þeir vilja til
hugtaksins föðurlandsást og þjóð
artilfinning. Hvað viðkemur
menningarlífinu á íslandi, því
sem gert er í rannsóknum, bygg-
ingarlist, tónlist, málaralist, högg
myndalist, ljóðagerð, skáldsagna
gerð og leiklist, er það vafalaust
sannfæringin um framtíðarmögu
leika landsins og hæfileika þess
til afreka um aldaraðir, sem ein
megnar að styrkja og blása lífi í
hið andlega framtak."
Út frá þessu sjónarmiði held-
ur Jöran Mjöberg því fram með
réttu, að ekki sé unnt að gefa
lýsingu á íslandi nútímans án
þess að það sé gert í ljósi lið-
inna alda sjálfstæðis og þjóð-
veldis sögualdarinnar. Mjöberg
minnir lesendur sína á mjög ein-
kennandi reynslu, sem prófessor
Francis Bull hefur sagt frá: Hinn
frægi norski bókmenntafræðing-
ur kom gangandi í áttina að ís-
lenzkum bóndabæ. Hann komst
ekki hjá því að heyra samtal
tveggja manna. Þeir töluðu um
látinn mann, sem þeir fóru mjög
lofsamlegum orðum um. Það var
synd, að hann skyldi hverfa á
brott svo ungur, sagði annar, en
hinn velti því fyrir sér, hvað svo
gáfaður maður hefði getað gert
fyrir ísland. Þegar Bull spurði
þá í auðmýkt, um hvern þeir
væru að tala, kom í ljós, að þeir
voru að ræða um Skarphéðin,
son Njáls!
í hinum fallega formála sín-
um ræðir Mjöberg einnig um hin
andlegu tákn í íslenzku landslagi:
Fuglabjargið, skjaldarmerki fs-
lands með saltfiskinum, hraunið,
„landslagið þar sem dauðinn virð
ist stöðugt ríkja, en þar sem lífið
berst þó ætíð við að sigrast á
dauðanum og tóminu. Það er til
tákn um þetta stríðandi líf, tákn,
sem er alls staðar nærri í köld-
um fjallahlíðum og stirðnuðum
hraunmyndunum, og sem alls
staðar breiðir litum og krafti um
hina svörtu auðn. Það er blóð-
berg, ein af algengustu plöntum
íslands, sem lýsir alls staðar með
sínum fíngerðu blæbrigðum....
í hinni harðgeru fegurð er það
einnig ímynd lífsviljans, viljans
til að halda áfram að lifa og
berjast, sem er eitt helzta höf-
uðeinkenni meðal allrar hinnar
íslenzku þjóðar."
í nokkrum stuttum, efnismikl-
um köflum gefur Jöran Mjöberg
lýsingu á íslandi dagsins í dag
jafnframt því, að hann segir frá
heimsóknum á hina fornu sögu-
staði og frá hinum miklu sagna-
persónum. Hann segir frá Al-
þingi við Öxará, sem á sér meira
en þúsund ára sögu og orkuver-
unum við Sogið, sem urðu til
fyrir sameiginlegt norrænt fram
tak en að íslenzku frumkvæði.
„Á sama hátt og raforkan frá
Þingvallavatni og Sogsvirkjun-
inni streymir um Suð-Vestur-
land, til þúsunda heimila og
verksmiðja, streymir andlegur
kraftur frá hinni helgu jörð
Þingvalla um allt landið og veit-
ir þjóðinni sjálfstraust og stolt
vegna hinna fornu menningaraf-
reka, starfsvilja á líðandi stund
og trú á framtíðina."
Höfundurinn gefur mynd af
höfuðborginni fryr og nú, heim-
sækir hið endurreista Skálholt.
Lýsing hans á hinni nýju, stór-
fenglegu kirkju sýnir, að hann
ber gott skynbragð á byggingar-
list. Og fortíðin lifir: „Og þegar
við kveðjum staðinn fyrir utan
dyr kirkjunnar sjáum við sem í
vitrun hinar mikilfenglegu per-
sónur, sem með lifi sínu, sál og
athöfnum eru tengdar Skál-
holti.“
Á Bergþórshvoli dvelst hann í
minningunni um Njál og hin sorg
legu örlög ættar hans. Með per-
sónuleika Gunnars ljóslifandi í
huga horfir hann út yfir Fljóts-
hlíðina miklu, sem hetjan vildi
ekki yfirgefa. Hann sökkvir sér
niður í minningar fortíðarinnar
ásamt bóndanum, sem nú býr að
Hlíðarenda, og sem sýnir skála
Gunnars og steininn, þar sem
fjandmennirnir festu reipið, er
þeir reyndu að svipta þakið af
húsinu. Daginn eftir er landslag-
ið í sterku ljósi júlísólarinnar.
Höfundur spyr, hvort þetta sé
áreiðanlega raunveruleikinn —
eða erum við allt í einu horfnir
inn í sjálfa söguna? Var það
hér, sem það gerðist? Hafa þær
yfirleitt verið til, þessar per-
sónur, sem hafa um alla fram-
tíð- unnið sér sæti í heimsbók-
menntunum, með þetta hrífandi,
yfirnáttúrlega landslag í bak-
sýn?
f hinni heillandi bók Jöran
Mjöbergs fær íslenzki hesturinn
í nútíð og fortíð, í myndlist og
Ijóðlist íslands, að sjálfsögðu
sinn kafla. Hann segir frá hinni
frægu hestamynd Ásgríms Jóns-
sonar, „Flótti undan eldgosi”. í
framhaldi af því skrifar hann
um hlutverk hestsins í hinu fagra
kvæði hins unga ljóðskálds,
Hannesar Péturssonar, „Ung
stúlka", sem Mjöberg birtir í
heild sinni í sænskri þýðingu.
Hinn sænski höfundur segir, að
það gefi skyndimynd af hestin-
um sem óhjákvæmilegum hlekk
í íslenzku lífi og hann dvelur
við hina viðkvæmu saknaðar-
tóna kvæðisins. Hesturinn er
tengiliður hinna tveggja elsk-
enda. í kafla sínum um lífið á
gömlu torfbæjunum og hina fjöl-
fróðu ibúa þeirra kemur hann
fram með sem skýringu hið
ágæta og stórbrotna kvæði Hann
esar Péturssonar, „Gamall þul-
ur.“
Jöran Mjöberg virðist ekki að-
eins vel heima í Eddu og sögun-
um, heldur einnig í hinum nýrri
og nýjasta kveðskap og list fs-
lands. f bókinni er einnig vitnað
til Snorra Hjartarsonar, auk
þeirra Jónasar Hallgrímssonar
og Hannesar Péturssonar. Og
eftir að hafa heimsótt hina miklu
staði skáldskaparins og sögunnar,
meðal annars Reykholt, Hóla,
gröf Guðrúnar Ósvífursdóttur
undir Helgafelli á Snæfellsnesi,
auk Akureyrar og Mývatns á-
samt þeim stöðum, sem áður
eru nefndir. lýkur bókinni með
lýsingu á nokkrum íslenzkum
manngerðum í verkum Halldórs
Laxness og heimsókn hjá Gunn-
ari Gunnarssyni að Dyngjuvegi.
Áður en við snúum okkum að
þessu, skulum við líta á nokkr-
ar línur í hinum merka kafla:
„Snorri — snillingur á miðöld-
um“:
„Það voru stjórnmálamaðurinn
og skáldið, sem börðust um yfir-
ráðin í sál Snorra. Það, sem varð
ógæfa höfðingjans, segir Paasche,
nefnilega hið stöðugt leitandi
auga, eyrað, sem ætíð var reiðu-
búið að hlusta, varð gæfa lista-
mannsins, leið hans til sköpun-
ar og skilnings. Afl þessara and-
stæðna eyðilagði líf hans, en varð
grundvöllur að ódauðleika
hans.“
Af hinum ógleymanlegu per-
sónum í hinum miklu verkum
Laxness, sem að nokkru eru full-
trúar hugsjóna, stefnu, nefnir
Jöran Mjöberg Bjart í Sumar-
húsum, Sölku Völku og Snæfríði,
sem hlaut viðurnefnið íslands-
sól sökum fegurðar sinnar, og
hinn blásnauða öreiga Jón Hregg
viðsson, sem var dæmdur til
dauða vegna morðs á böðli. Ef
til vill hefur hann ekki framið
þetta morð, heldur ef til vill allt
annað. En það er ekki það, sem
hann hugsar um.. Sekur eða ekki,
það er þessum óvenjulega ör-
eiga sama um. Það er ekki rétt-
ur hans, sem hann vill halda
fram, „hann stendur bara vörð
um frumstæðustu réttindi manns
ins. Að fá leyfi til að vera í friði
með kindurnar sínar og bátinn
sinn. ... “ Þannig verður hann
einnig fullrtúi fyrir eitthvað ó-
svikið íslenzkt.
Daginn sem Jöran Mjöberg
heimsækir Gunnar Gunnarsson
að Dyngjuvegi stendur stormur
inn frá Skerjafirði. Gestrisinn og
brosandi stendur hinn frægi rit-
höfundur í dyrunum til að taka
á móti hinum sænska gesti. „Eng
; / / '
Sjóleiðin til
Bagdndí
myndum
Tilraun til nýstár-
legrar bókagerðar
ÚT ER komin myndabók, er
nefnist Sjóleiðin til Bagdad, enda
samanstendur hún af mypdum
úr leikriti Jökuls Jakobssonar,
félagi Reykjavíkur. Textinn með
myndunum eru setningar úr leik
ritinu og bæði höfundur og leik-
stjóri, Sveinn Einarsson, skrifa
stutta formála og eftirmála í
bókinni.
Myndirnar eru 22 talsins, bæði
litmyndir og svart-hvítar myndir
og prentaðar á vandaðan pappír
og er hún gefin út af fyrirtæki
sem nefnist TLM og mun vera
samsteypa af þremur fyrirtækj-
um, sem fást við prentmyndagerð
Er þetta fyrsta tilraun þess með
slíka bók. Bókin verður fyrst um
sinn til sölu í Iðnó, en kemur
síðar í bókabúðir.
Frá Tónskálda-
félaginu
FRESTUR til að skila tónverk-
um fyrir dómnefnd vegna ís-
lenzkra tónleika á norrænu tón-
listarmóti hér í Reykjavík að
vori, rennur út 1. desember
næstkomandi, og skal handritum
skilað fyrir þann tíma til skrif-
stofu Tónskáldafélags íslands
að Freyjugötu 3 í Reykjavík.
inn íslenzkur rithöfundur hefur í
skáldskap sinum sótt svo mikið
í íslenzka sögu sem Gunnar
Gunnarsson," skrifar Mjöberg
og hann bætir því við, að hinn
íslenzki rithöfundur hafi áunnið
sér borgararétt á Norðurlöndun-
um öllum hin mörgu ár sem hann
dvaldist í Danmörku, og að þá
hafi innsýn hans í sögu síns eig-
in föðurlands vaxið. Á eftir fylg-
ir svo andríkt samtal gestgjafa
£g gests um rétt og órétt, um
áræði og afrek á ýmsum öldum.
Það er að sjálfsögðu gesturinn
sem spyr og Gunnar Gunnarsson
sem veitir svörin. '„Það er ein-
mitt rétturinn, að verja réttinn,
sem allt stendur og fellur með.
Við eigum ekkert annað, jafn lít-
il þjóð sem við erum, hann er
okkar einasta vörn.“
Jöran Mjöberg Iýkur hinum
ágæta kafla, sem nefnist „ísland
Gunnars Gunnarssonar,“ og er sá
siðasti í bókinni, með þessum
orðum: „Hver skyldi hafa rétt
til að tala af tilfinningu og ást-
ríðu um íslands þúsund ár ef
ekki þessi Ijúfi, gamli maður með
útsýni yfir hina víðáttumiklu
höfuðborg, yfir hina breyttu
höfuðborg sjöunda áratugs tutt-
ugustu aldarinnar, yfir nýtt ís-
land, frá glugga síns eigin inn-
sæis?“
Poul P. M. Pedersen.
Hestamenn í
Kópavogi stofna
með sér félag
ÞANN 11. nóvember 1965 var
stofnfundur haldinn að hesta-
mannafélagi í Kópavogi, og
hlaut nafnið ,,Gustur“.
Mættir voru á fundinum um
70 hestaunnendur úr Kópavogs-
kaupstað og nágrenni, og var
mikill áhugi á stofnun þessa
félags.
Tilgangur félagsins er að
stuðla að réttri og góðri með-
ferð hesta og efla áhuga ogþekk
ingu á ágæti þeirra.
Einnig bættri aðstöðu hesta-
eigenda á þessu svæði.
Stjórn félagsins skipa eftir-
taldir menn: Formaður, Jón
Eldon; ritari, Ragnar Bjarnason;
gjaldkeri, Sigurður Kjartansson.
Meðstjórnendur: Bjarni 3jarna-
son frá Laugarvatni og Björn
Sigurðsson. Varastjóm: Sigur-
geir Eiríksson og Sigríður Breið
fjörð. Endurskoðendur: Sóphan-
ías Márusson og Guðni Karls-
son.
að auglýsing
i útbreiddasta blaðinu
borgar sig bezt.