Morgunblaðið - 01.12.1965, Blaðsíða 23

Miðvikudagur 1. des. 1965
MORGUNBLAÐIÐ
23
Fríða J. Björnsdóttir
frá Ólafsvík — Minning
rr ÞRIÐJUDAGINN, 20. júlí s.l.
andaðist að Sólvangi í Hafnar-
firði, eftir erfiða og þungbæra
legu frú Fríða Jenny Björns-
dóttir frá Grund í Ólafsvík.
j Þessj fátæklegu kveðjuorð um
þessa mætu og merku konu, svo
síðbúin, sem raun ber vitni um,
i geta engan veginn orðið full-
! komin, til þess skortir mig flest.
Svo og, að ég hef verið að bíða
eftir að einhver af hinum fjölda
! mörgu og mér ritfærari kunn-
ingjum Fríðu, minntust hennar
á verðugan hátt.
j 22. maí 1918 fæddust hjónun-
um á Grund í Ólafsvík, þeim
Kristínu Bjarnadóttiu1 og Birni
Jónssyni. tvær litlar stúlkur.
Hlutu þær í skíminni nöfn móð
ur og föðurforeldra sinna, Fríða
Jenny og ^jamdis Inga. Ann-
eri litlu stúlkunni, Bjarndísi
©uðnaðist ekki langur aldur,
hún dó rúmlega ársgömul Hin
litla stúlkan, Fríða Jenny, 6x
upp og varð merk húsmóðir, og
dvaldi næstum allan sinn aldur
hér í Ólafsvík. Foreldrar Fríðu
vom af merkum ættum beggja
yegna Snæfellsness, og framætt-
ir þeirra má rekja 1 Dali vest-
ur, til Norðurlands og víðar. Vil
ég hér aðeins minnast þess fólks,
því mjög bar Fríða svipmót
: «ettmenna sinna í sjón og reynd.
i Kristín móðir Fríðu var dóttir
Bjarna Sigurðssonar i Kötlu-
holti i Fróðárhreppi og fyrri
konu hans Ingibjargar Gimn-
laugsdóttur frá Kringlu I Mið-
dölum. Faðir Ingibjargar var
Gunnlaugur Bjömsson frá
Sauðafelli i Dölum. En Bjöm
faðir hans var Skagfirðingur að
cett, frá Brenniborg í Lýtings-
staðahreppL Sonur Gunnlaugs
Sturlusonar og konu hans Am-
þrúðar Bjömsdóttur. Kona
' Bjöms á Sauðafelli, og móðir
Gunnlaugs var Ásgerður Guð-
mundsdóttir frá Syðra Hóli á
Skagaströnd, Jónssonar. Asgerð
ur var systir Sigurðar Guð-
\ mundssonar hreppstjóra og
! ekálds á Heiði í Gönguskörðum.
Þess, sem orti Varabálk og
i fleira. Kona Sigurðar á Heiði,
i var Helga Magnúsdóttir prests í
J Fagranesi á Reykjaströnd, Áma
; eonar. Dóttir þeirra var Guð-
j rún, kona Stefáns Stefánssonar
á Heiði, en þau. vom foreldrar
Stefáns skólameistara á Akur-
: eyri, föður Valtýs Stefánssonar
ritstjóra Morgunblaðsins, og frú
i Huldu skólastýru á BlönduósL
| Stefán maður Guðrúnar Sig-
urðardóttur á Heiði var bróðir
Þorbjargar, konu Jónasar Jóns-
6onar prests á Bergsstöðum,
Jónssonar. Bjuggu þau hjón í
Arnarholti 1 Stafholtstungum i
Borgarfirði. En þau vom föður-
foreldrar Þuríðar markgreifa-
ynju Grimaldi de Cagues et d’
J Antibes (frá Garðhúsum I
Reykjavík). Hálfsystur Bjargar,
fýrri konu Finnboga Lárusson-
er, kaupmanns á 3úðum og í
Ólafsvík.
Bjöm Gunnlaugsson flutti að
Sauðafelli frá Þverá í Norður-
érdal í A. Húnavatnssýslu
ekömmu eftir 1830, og voru þau
hjón Ásgerður og hann, af sam-
tíð sinni talin gagnmerk sæmd-
arhjón og úrvals manneskjur.
Síðari maður Ásgerðar var Sig-
urður Kristjánsson frá Efra
Skarði í Leirársveit, og bjó hún
ekkja á Sauðafelli í nokkur ár
eftir menn sína. Meðal barna
lÁsgerðar og Björns, auk Gunn-
laugs í Kringlu vom: Sturla í
Kötluholti. Einn þeirra bænda
f Fróðárhreppi, sem flutti til
Ameríku um og eftir 1892, vegna
kirkjuflutningsins frá Fróðá til
Ólafsvíkur. Og Ingigerður, kona
Arnfinns Arnfinnssonar í Vatns
holti i Staðarsveit, Seljum í
Helgafellssveit og víðar. Þau
vom foreldrar frú Ásgerðar
konu Ágústar Þórarinssonar
kaupmanns í Stykkishólmi, móð
ur Sigurðar alþingism., Agústs-
■onar. Kona Gunnlaugs í
Kringlu og móðir Ingjbjargar í
Kötluholti, var Margrét Sigurð-
ardóttir, sennilega frá Flekku-
dal í Kjós, Kolbeinssonar. Þau
Margrét og Gunnlaugur bjuggu
íyrst nokkur ár á Svínavatni í
Húnav.sýslu, og víðar norður
þar. Auk Ingibjargar, vom þau
foreldrar Ingigerðar, sem dvaldi
lengi hjá systur sinni í Kötlu-
holti, og Ásgerðar ljósmóðiu' á
Geitastekk í HörðudaL konu
Jósefs Jónssonar bónda þar. Ás-
gerður Gunnlaugsdóttir ljós-
móðir, flutti til Kanada ásamt
flestum börnum sínum. Dóttir
hennar er miss Halla Josephson
í Winnepeg, mikilhæf og gáfuð
kona, og að sögn kunnugra, öt-
ul og fómfús til styrktar mál-
efnum aldraðs fólks af íslenzk-
um ættum. Hún hefur nokkrum
sinnum komið heim til íslands,
og miðlað svo öðrum af kynnum
sínum er vestur kom aftur.
Bjarni Sigurðsson, móðurfað-
ir Fríðu var sonur Sigurðar
Pálssonar frá Vindási I Eyrar-
sveit, og síðast bónda í Höfða,
og seinni konu hans Jóhönnu
Sigurðardóttur Sigurður faðir
Jóhönnu í Höfða (Búlands-
höfða) var sonur Natanaels
Helgasonar bónda á Fróðá, og
konu hans Þórunnar Árnadótt-
ur. Móðir Jóhönnu var Helga
og Sigurður saman tvö börn Jó-
hönnu og Sigiugeir, bónda og
silfursmið í Mýrartungu I Reyk-
hólasveit, síðast I Point Roberts
í Washingtonfylki í VesturheimL
Síðar giftist Sigurður Natana
elsson Sólveigu Gísladóttur
skálds, Sigurðssonar á Klungu-
brekku á Skógarströnd. Hálfsyst
ur Jónasar Skógstrendinga-
skálds. Sólveig og Sigurður
bjuggu fyrst á nokkrum bæjum
í Dalasýslu, síðan á Ölkeldu og
Fossi í Staðarsveit og loks á
nokkrum bæjum í Eyrarsvert á
Snæfellsnesi.
Þau Höfðahjón Jóhann og Sig-
urður Pálsson eignuðust ekki
færri en 11 eða 12 böm, sem
mörg eða flest komust til ald-
urs, og eiga nú stóran skara
mannvænlegra afkomenda. Böm
þeirra hálfsystra, Jóhönnu í
Höfða og JCristínar, síðast á
Ósi í Fróðárhreppi, konu Árna
Jónassonar á Kársstöðum í
Helgafellssveit, giftust saman,
og em afkomendur þeirra orðn-
ir fjölmennir líka hér vestra.
Ein af börnum Sólveigar Gísla-
dóttur og Sigurðar Natanelsson-
ar var Þórunn kona Þorsteins
Kristjánssonar frá Setbergi í
Eyrarsveit. Dóttir þeirra var
Björg fyrri kona Þórðar for-
manns og mikils sjósóknara,
Matthíassonar frá Skerðingsstöð
um í Eyrarsveit, Brandssonar.
Sá Brandur var Þorsteinsson
frá Fossi í Neshrepp utan Enn-
is, Runólfssonar og konu hans
Sólveigar Bjarnadóttur frá Tröð
í FróðárhreppL 3randur bjó
lengi í Neðri — Lá í Eyrarsveit.
Annálaður sjósóknari og lengi
hrepi>stjóri sveitar sinnar. Yngri
bróðir hans var Árni sýslumað-
ur Thorsteinson í Krossnesi.
Margir eldri Ólafsvíkingar minn
ast elskulegrar gamallar konu,
sem þrátt fyrir óblíð örlög og
raunir lífsins, stráði geislum
gleði og uppörvunar til samborg
ara sinna. Sú gamla kona var
Þórunn, hálfsystir Jóhönnu í
Hófða. Svipaði þeim systriun
saman um flest, ríkar af fómar-
lund og kærleika. Foreldrar
Björns á Grund voru: Hólmfríð-
ur Magnúsdóttir og Jón Jónsson.
Bæði komin af merkum ættum
á sunnanverðu Snæfellsnesi.
Jón og syskini hans voru börn
Jóns hreppstjóra, Jónssonar í
Hólakoti í Staðarsveit og jafnan
kennd við þann bæ.
Arið 1886 flytur Jón ásamt
fjölskyldu sinni frá Háagarði í
Staðarsveit að Bakkabúð á Brim
ilsvöllum Þar stundar hann sjó
mennsku og einhvern landbún-
að af miklum dugnaði og elju,
sér og sínum til framdráttar. 2.
janúar 1902, gerðist sá hörmu-
legi atburður, að Jón faðir
Björns drukknaði skammt frá
landL ásamt tveimur stálpuðum
sonum síntun, Valdemar og Þorg
ils. mestu efnis piltum.
Varð það sorglega slys, mörg
um, lengi hugstætt, og ekki sízt
að um það bil var Hólmfríður
kona hans þá mjög heilsutæp,
og forsjá heimilisins í molum.
Eldri dóttirin Steinun, síðar hús
freyja í Einarslóni undir Jökli
18 ára, Bjöm 13 ára, og Svan-
borg, síðar kona Stefáns Kristj-
ánssonar vegaverkstjóra í
Ólafsvík 10 ára. Hólmfríður
flutti til Ólafsvíkur með börn
sín, það sama vor, og átti þar
heima til dauðadags. Systkini
Jóns frá Hólkoti voru: Jóhannes
á Garðbrekku, Jófríður kona
Kjartans Magnússonar í Neðra
HóL Herdís kona Bjarna Þórð-
arsonar frá Glaumbæ, Halldóra
kona Guðmundar Snæbjamar-
sonar á Þorgeirsfelli, Barðastöð-
rnn og víðar í StaðarsveiL Og
Vigdís á Ytra Lágafelli í Mikla-
holtshreppL kona Kristjáns Elí-
assonar frá Straumfjarðartungu.
Hólmfríður móðir Björns var
ættuð úr Hnappadalssýslu. Fað-
ir hennar var Magnús Árnason
bóndi á Ytra Rauðamel og víð-
ar. Foreldrar Magnúsar vom
Árni Jónsson frá Helludal í
Beruvík undir Jökli, Nikulás-
sonar og kona hans „Heimasæt-
an á Rauðamel“, Margrét Magn-
úsdóttir sálfseignarbónda, Þorg-
ilssonar á Ytri Rauðamel og
konu hans Sólrúnar Þórarins-
dóttur.
Saga Margrétar á Rauðamel
er alkunn og mjög skemmtilega
færð í letur af Guðlaugj rit-
höfundL Jónssyni frá Ölvis-
krossi í Hnappadal, í bók hans
— Bóndinn á heiðinni —.
Dirfska hennar og skapfesta í
að koma fram vilja sínum, þeg-
ar hún um hávetur leggur á
fjöll upp til samfundar við ást-
vin sinn, gegn vilja og banni
ríkra og mikillátra foreldra og
ættmenna.
Magnús Árnason á Rauðamel
giftist oftar en einu sinni. Og
átti þar að auki börn utan hjóna
bands. Fyrsta kona hans var
Guðrún dóttir Jóns Andrésson-
ar (Tindala-Jóns), síðast bónda
í Öxl i Breiðuvík, og konu hans
Guðbjargar Magnúsdóttur prests
á Kvennabrekku, Einarssonar.
Jón í Öxl var mikill hugsjónar-
maður og listasmiður. Hefur í
ætt hans verið mikið um hag-
leiksmenn og hugmyndaríka.
Hólmfríður hefur verið dóttir
Guðrúnar fyrstu konu Magnús-
ar, er mér ekki kunnugt um, og
sennilega fáum nú orðið. Hólm-
fríður var grandvör kona og
fátöluð um ættmenni sín, að
sögn kunnugra. Hún var stór-
brotin höfðingskona, skapföst
og trygglynd, frið sínum, og
líktist ættmennum sínum á
Rauðamel. Mikið mun hafa
reynt á þrek hennar sá sorg-
legi atburður, sem fyrr getur.
Þegar hún í blóma lífsins miss-
ir elskaðan eiginmann og tvo
efnilega syni 1 sjóinn. Varð sá
atburður tQ. að tengja hana æ
fastari böndum við soninn. sem
eftir lifðL Og var á orði haft,
hve mikið ástríki var á milli
þeirra, svo vart mátti hún af
honum sjá. Naut hún að lokum
frábærrar umönnunar tengda-
dóttur sinnar og sonar ,er halla
tók á ævikvöldið. Mörg af syst-
kinum Hólmfríðar fóru til Amer
íku, og eiga nú stóran afkom-
enda hóp vestur þar. Þekktast-
ur þeirra Rauðamelssystkina
mim hafa verið Magnús Magn-
ússon, sem ungur fór til Amer-
íku og varð mjög þekktur skák-
snillingur 1 sinni tíð. Ein af
systrum hennar var Guðbjörg
(d. í Manitoba 1916), kona Guð-
brandar Guðbrandssonar —
snikkara — og bónda á Ingj-
aldshóli og Fróðá. Sonur þeirra
var Elís Magnús Brandsson smið
ur 1 Winnipeg, nú látinn. Kona
hans var Guðrún Guðbrandsdótt
ir Þorkelssonar prests á Staða-
stað, Eyjólfssonar. Að minnsta
kosti þrír synir þeirra eru vel
þekktir byggingameistarar i
Kanada. Börn Kristínar og
Bjöms á Grund urðu alls átta,
og komust sjö þeirra til fullorð-
ins þroska. Var Fríða elzt þeirra
sem fyrr segir. Oft var þröngt í
búi í litla bænum á Grund, eins
og atvinnumálum var þá hátt-
að í Ólafsvík og víðar. Aldrei
mun þó hafa verið verulegur
skortur í búi, því bæði voru
hjónin samhent og dugandi.
Stilling og háttprýði einkenndi
allt heimilislífið.
Reyndi þó fyrst á þrek Krist-
Inar vorið 1937, er hún missir
mann sinn aðeins 47 ára að aldri
og þá frá bömunum flestum img
um, og því yngsta ársgömlu. En
með stillingu og æðruleysi gekk
hún fram í að sjá borgið vexti
og þroska hins stóra og mann-
vænlega barnahóps. Kom það
þvi í hlut Fríðu, og tveggja elztu
bræðranna, að hjálpa móður
sinrú, ásamt fjöldamörgum ó-
nefndum samferðamönnum og
konum í Ólafsvík, sem í hljóðri
þökk er ævarandi minnst
Það sama vor ræðst Fríða til
læknishjónanna frú önnu Ein-
arsdóttur og Eiríks Björnssonar
í Reykjavík. Dvaldi hún hjá
þeim hjónum næstu 3-4 sumrin,
en heima I Ólafsvík á veturna
og vann móður sinnL
Ógleymanleg urðu þau lækn-
ishjón Fríðu. Gat hún þess eitt
sinn við mig, er við ræddum
saman: Að í döprum skuggum
föðurmissisins, hafði þau lýst
upp tilveru sína með sönnum
og hlýjum mannkærleika og vin
áttu, sem hélst alla tíð unz yf-
ir lauk. Árétti móðir hennar þau
orði við mig, nú fyrir skömmu.
Vel tvítug að aldri giftist
Fríða eftirlifandi eiginmanni
sínum Kristáni Jenssyni sjó-
manns í Ólafsvík, Guðmunds-
sonar og konu hans Mettu Kristj
ánsdóttur hafnsögumanns, Jóns-
sonar frá Búðum á Snæfellsnesi.
Bjuggu þau tvö fyrstu árin á
Grund hjá móður Fríðu, og þar
fæddist elzta barn þeirra. Síðar
bjuggu þau á ýmsum stöðum í
Ólafsvík. unz þau byggðu sér
nýtt og glæsilegt hús við Braut-
arholt 7 í Ólafsvík í það fluttu
þau vorið 1960. Sjúkleiki þeirra
hjóna, þörf barnanna til náms
og ýmis fleiri atvik urðu til þess,
að síðsumars 1962, seldu þau
húseign sína og fluttu til Reykja
vikur. Því aðeins varð ég svo
fjölorður tun ættmenni Fríðu að,
að henni stóðu sterkir stofnar
snæfellskra ætta. Meðfædd hlé-
drægni, æðruleysi og skapfesta
var í ríkum mæli ættarfylgja
hjá mörgum ættmenna hennar,
ásamt góðri dómgreind og hlut-
leysi um náungans hag, lesti og
kosti. Var Fríða sannarlega
prýdd þeim eiginleikum flestum.
Var hún því mjög frásneydd og
mótfallin þvi, að halda sér fram
og flíka hugsunum sínum og til-
finningum. Oft örlaði þó á víð-
sýni og góðlátlegri kímni í
góðra vina hópi ,en innra með
sér var hún alvörukona, vel
þenkjandi, og dagfar hennar allt
eftir því.
Börnin og heimilið var henn-
ar heimur, og voru þau hjónin
bæði samhent og samhuga í þvL
að búa það sem vistlegast og
þægilegast.
Störfum Kristáns var oft þann
ig háttað, að margir áttu erindi
á heimili þeirra var öllum tekið
með stakri rausn og vinsemd a£
þeim hjónum eftir föngum.
Kynntist Fríða því í gegnum
störf manns sín, mörgum framá
mönnum þjóðarinnar og bar hún
stakt traust og vináttu til kunn
ingja sinna og vina. Viðmót
heimilisins var ánægjulegL hús-
bóndinn vígreifur og hressileg-
ur í fasi. húsfreyjan traustvekj-
andi og hógvær í samræðum.
Hygg ég að margir horfi nú um
öxl með eftirsjá í huga, um sæt-
ið sem nú er tóm eitt og autL
Frú Metta Kristánsdóttir
tengdamóðir Fríðu, var mikil
framákona ífélags og framfara-
málum síns byggðarlags. Trú
sinni hugsjón, og sístarfandi til
hinztu stundar að hugðarefnum
sínum. Var hún orðin öldruð
kona þegar ég kynntist hennL
Sátt við samferðarfólk sitt, lífs-
reynd og mikils metin. Veit ég
með vissu, að hún mat Fríðu
mikils, þá hún lærði þessa fág-
uðu og hlédrægu konu að
þekkja.
Gagnkvæmur skilningur og
virðing ríkti á milli þeirra, og
ömmubörnin kæru, voru miklir
auðfúsugestir á heimili hennar,
sem og allir skyldir og vanda-
lausir. Minntist hún þess oft við
mig, hve innilega sér þætti vænt
um þær heimsóknir.
Fríða og Kristján eignuðust
þrjú börn, góð og mannvæn-
leg: Bjöm Karl bifvélavirkja i
Reykjavík, kvæntan Önnu Leós-
dóttur frá Akureyri, Hrafnhildi
Sesselju og Mettu íris, sem
fermdist s.L vor. Báðar heima
hjá föður sínum.
Mjög bar Fríða hag og vel-
ferð bama sinna fyrir brjóstá,
enda bömin foreldrum sínum
góð og hlýðin. Sérstaklega var
henni sonurin kær, enda bar
hann nafn móðurföður síns,
Björns á Grund. Og varð hún
þeirri miklu gleði aðnjótandi,
skömmu fyrir andlát sitt, að sjá
og kynnast þeirri ágætu stúlku,
sem hann hafði valið sér að
lífsförunaut. Svo og ferming
yngsta barnsins íris.
Djúpir skuggar veikinda og
sorgar ríktu þá á heimili henn-
ar að Njörvasundj 38 í Reykja-
vík Duldist engum, að skammt
yrði til endadægurs, og stund
kveðju og þakkar að renna upp.
En þrátt fyrir það duldist eng-
um gleði sú, sem hún varð að-
njótandi, yfir þeim áfanga
bama sinna. Jarðarför Fríðu
fór fram frá gömlu sóknarkirkj-
unni hennar i ólafsvík, laugar-
daginn 24. júlí s.l. Prófasturinn
í Snæfellsnessýslu, séra Þor-
grímur Sigurðsson á Staðastað
jarðsöng.
Mæltist honum fram úr hófi
vel, við þá látlausu, en virðu-
legu athöfn, enda góður kunn-
ingi þeirra hóna. Mikill fjöldi
ættingja og vina Fríðu, fylgdu
henni síðasta spölinn, og vott-
uðu hinni látnu virðingu sína
og minningu í hljóðri og þakk-
látri þögn og samúð. Ógleym-
anlegur var sá dagur, sérstak-
lega fyrir fegurð sína, svo fag-
ur og bjartur ,sem hann getur
orðið fegurstur við fjörðinn okk
ar kæra og breiða. Fagur og
hljóður, sem hennar eigið líf.
Fríðu þakka ég af alhug góð,
en alltof stutt kynni. Hennar
mun ég ávalt minnast sem einn
ar mætustu og merkustu konu,
sem ég hefi mætt á lífsleiðinni.
3örnum hennar og manni
sendi ég mínar samúðarfyllstu
kveðjur, og bið þeim blessimar
í minningunni um ástríka og
ástfólgna móður og eiginkonu.
Aldraðri móður hennar, og
hennar fjölskyldu votta ég sömu
leiðis mina dýpstu samúð, sem
nú aftur sorgin sækir heim, er
elskulegur og góður sonarsonur
hennar er svo skjótt burt kall-
aður á morgni lífs síns. Bið ég
Guð að styrkja þau í sorg sinni,
og blessa þeim öllum minningu
þeirra.
Ólafsvík 20. október 1966.
Magnús Karl Antonsson.