Morgunblaðið - 09.12.1965, Síða 13

Fimmtuðagur 9. des. 1909
MORCU N BLAÐIÐ
13
leiðtogar þeirra eru allir geð-
veilir. t>eir vilja stríð“.
| Enginn þeirra Sovétmanna,
sem ég talaði við,: lét í ljósi
undrun yfir því, að Kínverjum
hafi tekizt að framleiða kjarn-
©rkusprengju.
' „>eir hafa frábæra visinda-
menn“, sagði mér prófessor
nokkur sem dvalið hafði í mörg
ér í Peking, „en við getum ó-
mögulega skilið, hversvegna
þeir hafa áhuga á að eignast
kjarnorkusprengjur. f>að er svo
ótal margt annað, sém þeir
hafa fremur þörf fyrir. Kínverj-
ar hljóta áð hafa vitað, að við
mundum fúslega vernda þá með
okkar sprengjum, ef á þyrfti
að halda.“
Sovétmenn kvíðafullir.
. í fámennu samkvæmi í Alma
-Ata, minntLst ég eitt sinn á
aðra kjarnorkusprengingu Kín-
verja. Allir viðstaddir voru
slegnir óhug, því þeir höfðu að
eins heyrt um fyrstu spreng-
inguna. Spurningar þeirra
sýndu greinilega að þeir voru
kvíðafullir: „Var annarri
sprengjunni varpað úr flugvél?
Var sprengingin öflugri en sú
fyrri?’’
Sovétmenn hugga sjálfa sig,
é sama hátt og Bandaríkjamenn
með þvi, að fáeinar sprengjur
ekipti ekki miklu máli, meðan
Kínverjar hafi ekki flutnings-
tæki til að koma þeim á ákvörð
unarstað.
Sambúðin við kínversku
sprengjuna.
hafa þeir byggt stærstu raforku
stöð heimsins, en hún getur
framleitt 4.5 milljónir kílóvatta.
En hvorki er fyrir hendi nægi-
lega margt fólk, eða verksmiðj
ur til að nýta þessa orku.
Þrælkunarbúðir Stalíns.
Stalín, og Zararnir fyrir hans
tíma, notuðu aðferðir lögreglu
ríkisins til að byggja upp Síber-
íu. Glæpamenn, pólitískir fang
ar og aðrir „óvinir fólksins",
voru einfaldlega sendir í þrælk
unarbúðir í Síberíu. Þegar þörf
var fyrir fleira fólk, stóð ekki
á kommúnistum að senda fleiri
sökudólga þangað. Eftirkom-
endur Stalíns notuðu. mildari
aðferðir og buðu upp á girni-
legri hluti. Þeir buðu nýjum
innflytjendúm upp á 20 — 60%
hærri laun en greidd voru á
vestlægari stöðum. Einnig var
fólki þessu tryggð ókeypis heim
sókn til fyrri heimkynna, eftir
sem er gömul miðstöð skinna
ræktar. En víða má sjá sóða-
legar og líflausar þyrpingar af
bjálkakofum, sem hver u-m sig
er umkringdur trégirðingu.
Götur þessara þorpa eru lítið
annað en forarvilpur, og þjóð-
vegirnir einskonar krákustig-
ar, sem liggja inn í hrjóstruga
skóganna.
Þrátt fyrir allt eru það þessi
víðéttumikiu svæði í Síberíu
og sovézku Mið-Asíu, sem Kín-
verjar líta girndaraugum. Hér
mundu Kínverjar fá nægilegt
landrými fyrir fólkið, og einn-
ig margvísleg hráefni fyrir iðn-
að sinn.
Kínverjar telja að á valda-
tímum Zaranna hafi Sovétrík-
in tekið meir en 1 milljón fer-
kílómetra landsvæði, sem með
réttu hafi tilheyrt Kína. Sárasti-
ir þykja þeim hinir „óréttlátu
Samningar, sem gerðir voru
fremur mjög sárir út I Sovét-
menn fyrir að kalla heim fjöl-
marga tæknifræðinga, sem voru
Kínverjum nauðsynlegir, ekki
aðeins efnahagslega, heldur
einnig hernaðarlega.
Það sem Kínverjar geta sízt
fyrirgefið Sovétmönnum, var
hin algjöra neitun þeirra um
aðstoð við kjarnorkurannsókn-
ir, og ennfremur að þeir skyldu
neita að styðja kröfur Kína um
„endurheimtingu“ á Formósu.
Stuðningur Sovétríkjanna við
þessar kröfur Kínverja, hefði
getað leitt af sér styrjöld við
Bandaríkin.
Hér verða talin upp veigamik
il atriði, sem benda til þess að
til átaka hljóti að koma milli
Sovétríkjanna og Kína: hinn
mikli hefndarhugur og óánægja,
sem byr í Kínverjum, á rætur
að rekja til sagnfræðilegra og
landfræðilegra atriða; persónu-
legt og samþjóðlegt hatur á
Sovétmönnum; og ef Kínverjar
bera hærri hlut í styrjöldinni,
munu þeir í sigurlaun hljóta
FYRIR fáum dögum, eða 24. nóv.,
var til moldar borinn að Yalla-
nesi Óli Einarsson frá Þingmúla
í Skriðdalshreppi, 87 ára að aldri.
Óli var fæddur að Hrollaugs-
stöðum í Hjaltastaðarþinghá 22.
ágúst 1878, en missti móður sína
sex ára gamall. Ólst hann því
ekki upp í foreldrahúsum, en á
hrakhólum, eins og hann orðaði
það sjálfur siðar.
Fór Óli þá fljótlega að Kol-
staðagerði til Kristínar, föður-
systur sinnar og manns hennar,
Jóns Arngrímssonar; var svo þar
og á fleiri stöðum fram undir
tvítugs aldur. Réðst þá til Bjarna
Oddssonar, söðlasmiðs, sem lengi
var búsettur á Reyðarfirði. Stund
aði Óli þar sjóróðra á sumrin en
söðlasmíði á vetrum. Eftir fjóra
vetur, eða 1902, fékk hann sveins-
bréf í þeirri iðn, sem var siðan
hans önnur atvinna í lífinu.
í Skriðdalshreppi mun hann
hafa dvalið eitthvað á unglings-
árum sínum, en alkominn í hrepp
inn flytur Óli heitinn vorið 1906
og hafði heimili sitt að mestu hjá
Jónínu, systur sinni og manni
hennar, Stefáni Þórarinssyni að
Mýrum.
Vorið 1912 fær Óli svo ábúð á
Þingmúla og kvæntist í júní sama
ár eftirlifandi konu sinni, Mar-
gréti Einarsdóttur frá Fjarðar-
seli í Seyðisfirði.
í Þingmúla bjuggu þau hjón
allan sinn búskap, að undan-
skildu einu ári, er þau dvöldu á
Reyðarfirði, eða um þrjátiú ár.
Söðlasmíði stundaði Óli jafn-
framt búskapnum, sem var mikil
nauðsyn á þeim árum, er öll
ferðalög og þungaflutningar fóru
fram á hestum.
Þau hjón eignuðust fimm syni
og eina dóttur, en þau eru Einar,
Bergur, Metúsalem, búsettur í
Egilsstaðaþorpi, Sölvi, búsettur á
Fáskrúðsfirði, Bergsteinn og Jó-
hann, búsettir í Reykjavík, og
Jónína, búsett í Egilsstaðaþorpi.
Hjá henni dvaldi Óli heitinn til
hinztu stundar. Hann lézt 19. nóv.
Um tíu ára skeið alveg rúmfast-
ur, þrotinn að líkamskröftum, en
andlega heill og hress fram að
síðustu dögum.
Þegar ég var smábarn dvaldi
Óli heitinn á heimili foreldra
minna allt að tveim árum. Fyrstu
bernskuminningar mínar eru
tengdar þessum manni á skemmti
legan hátt. Upp frá því var hann
heimilisvinur okkar. Margar glað
ar stundir átti ég með þeim hjón-
um, bæði heima í foreldrahúsum
mínum og á heimili þeirra að
Þingmúla. Óli var alltaf hress í
máli á hverju sem gekk, stund-
um kaldur í svörum og dómharð-
ur um aðra menn, sem eflaúst
stafaði að einhverju leyti af upp-
eldinu, en einnig af upplagi hans
auðug og nauðsynleg landsvæðl
í Síberíu og Mið-Asíu.
Kjarnorkuhættan.
í rauninni geta Kínverjar sig
hvergi hrært; hvorki til norð-
us né til suð-vesturs. Kínverj-
ar hafa fjölmennasta her heims
undir vopnum, og ættu þess
vegna auðvelt með að yfirbuga
fótgöngulið nágrannaríkjanna.
En kjarnorkustórveldin, Sovét-
rikin og Bandaríkin, gætu um-
svifalaust stöðvað framsókn
Kínverja, — ef þau kysu að
nota kjarnorkuvopn.
Fáir efast um, að Sovétmenn
muni ekki veigra sér við að
nota kjarnorkuvopn í styrjöld
við Kína. Sovétmenn gera sér
fulla grein fyrir því, að þeir
hafa ekki tök á að framkvæma
skyndilega herflutninga til
landamæranna, til að mæta
Kínverjum í „venjulegri“ styrj-
öld.
Styrjöld milli þessara rikja,
verður því án efa háð með
kj arnor ku vopnum.
sjálfs, sem var gert úr stáli og
steini að öðrum þræði, en dreng-
lund og hjálpsemi að hinum.
Á þeim árum var Þingmúli I
þjóðbraut, því allar ferðir til og
frá Reyðarfirði, sem var eini
verzlunarstaðurinn, lágu um
Skriðdal þveran, einnig er Þing-
múli kirkjustaður, söðlasmíðin;
allt þetta varð til þess að oft var
gestkvæmt á heimili þeirra.
Viðtökur þeirra hjóna voru
rómaðar fyrir gestrisni og greiða-
semi á aUan hátt. Gerðar af of
litlum efnum; en af þeim hlýhug
sem ekki sást fyrir.
Hætt er við að söðlasmíðin
hafi ekki alltaf gefið mikið í
aðra hönd, því sú hægri vissi
ekki hvað sú vinstri gerði.
í einni fornsögunni stendur:
„Ekki skal haltur ganga á meðán
báðir fætur eru jafnlangir“. Þessa
setningu ásamt fleiri í þeim fræð
um hef ég efast um að væru í
raunveruleikanum, en þetta gerði
samt Óli heitinn Einarsson þó í
öðru sé.
Á bezta aldri verður hann fyrir
því slysi að detta af hesti og
meiðast svo í öxlinni að hann
beið þess aldrei bætur. Uppskurð
ur var reyndur án árangurs.
Hlutskipti Óla varð því að líða
kvalir, en skila jafnframt full-
komnu verki, að öðrum kosti var
ekki hægt að sjá fyrir hinu stóra
heimili.
Það leyndi sér ekki í svip þessa
manns, að oft var þetta erfitt, en
eðlisþættirnir voru sterkir og
stæltir, þeir björguðu. Þess vegna
þoldi vinur minn sitt hlutskipti
með þeirri prýði sem raun bar
vitni.
Eins og áður er getið var Óli
heitinn rúmfastur um tíu ára
skeið. Dægrastyttingin voru dag-
blöðin, útvarpið og einstaka sinn-
um vinaheimsóknir, sem voru þó
alltof sjaldan, ég finn það bezt
nú. En samt voru þær sólargeisl-
ar í lifi hans.
Nú að leiðarlokum vil ég þakka
þér það liðna og bið þér allra
blessunar á næsta þroskastigi.
Þetta skal vera kveðja mín til
þín, vinur minn:
Síg í bjarmans víða veldi,
viðrar hugur þroska manns.
Þess er slöngvar augna eldi,
út í fjarska stjörnu ranns.
Árla dags og eins á kveldi,
ótal margir sakna hans.
Geitdal, 30. nóv. 1965.
Snæbjörn Jónsson.
Það virðist augljóst, að Sovét
menn eru þeirrar skoðunar að
þeir verða að sætta sig við til-
veru kínverskrar kjarnorku-
eprengju. Aðal kjamorkustöð-
var Kínverja eru í Sinkiang,
skanjmt fyrir sunnan landamær
in. Tilraunastöðin við Peking
er einnig í skotfæri frá sovézk
um herstöðvum. Þegar Kín-
verjar gerðu sína fyrstu spreng
tilráun á síðasta ári, létu Sovét
menn ekki í ljós neinn áhuga
é að gera árás á kjamorkustöð-
ina. í dag virðast Sovétmenn,
á sama hátt og Bandaríkjamenn
treysta fullkomlega á mátt
sinn til að eyðileggja allar
kjarnorkustöðvar í Kina, fái
þeir einhverja vísbendingu um
að Kínverjar hyggi á kjam-
orkuárás.
Þessi ákvörðun Sovétríkjanna
að sætta sig við tilveru kín-
verskra sprengja, hefur undir-
strikað veikleika þeirra á þess-
um afskekkta landsvæði. Því
Síberia; og reyndar einnig Mið-
Asía, búa við mikla fólksfæð,
en geysileg verðmæti sem
©nn eru að mestu óhumin.
í Síberíu og á öðrum sovézk-
um Austur-Asíu svæðum, eru
miklar náttúruauðlindir, sem
enn eru lítt numdar. Er það
helzt að nefna kol, járn, tin,
demanta, tré og stál.
Landsvæði þessi búa einnig
yfir miklum möguleikum hvað
snertir raforkuframleiðslu.
Það eru þessi náttúruauðæfi,
og skorturinn á sovézkum mann
afla til að vinna úr þeim, sem
hefur gert þennan hluta heims
einkar girnilegan í augum Kin-
verja. Kína býr við of mikla
fólksmergð og nýtilegum auð-
lindum fer óðum fækkandi.
Þetta er Sovétmönnum vel
ljóst.
Sovétmönnum gengur treg-
lega að fylla hið auða rúm. í
Austur-Síberíu og nálægum
svæðum, búa aðeins 12 milljón-
ir manna, en svæði þetta er
jafn stórt og Rauða-Kína. Ár-
ið 1980 er búizt við að fólks-
fjöldinn verði orðinn 20 milljón
ir.
Miklu fé hefur verið varið
til uppbyggingar í Austur-
Síberíu sumir telja að 10% af
fé því, sem Sovétmenn leggja
árlega í nýjar framkvæmdir,
hafi verið varið í margvíslegar
framkvæmdir á þessum strjál-
býlu svæðum. Nálægt Bratsk,
IRKUTSK er ein af fáu ný tízkulegu borgum Síberíu. Lífs-
baráttan er hörð; kjöt og grænmeti er sjaldséð og dýrt, og
fjörmörg börn þjázt af beinkröm.
tveggja til þriggja ára dvöl í
Síberíu.
Allar fæðutegundir eru dýrar
í Síberíu. Sumarið er stutt og
jarðvegur til ræktunar slæm-
ur. Því verður að sækja mest
allt kjöt, grænmeti og ávexti
til vestlægari staða, sem eru
mörg þúsund kílómetra í burtu.
Mörg börn sem ég sá í Síberiu
þjáðust af beinkröm og öðrum
sjúkdómum vegna næringar-
skorts. Fatnaður er mjög dýr
og búa verkamenn og fjölskyld
ur þeirra í mjög slæmum og
þröngum húsakynnum.
Óánægðir landnemar.
Nýjustú skýrslur Sovétstjóm
arinnar' sýna, að á árunum
1959 *— 1963, hafi 230 þúsund
farið frá Síberíu, umfram þá
sem flutzt hafa þangað. Sovét-
menn' í, Irkutsk í Austur-Síber-
íu, þar sem lífsbaráttan er hörð
ust, sögðu mér að verkafólks-
straumurinn, sem legið hefur
frá vesturstæðunum, sé nú orð-
inn hverfandi lítill.
Nálægt Khabarovsk hitti ég
úkrainiskan verkamann, sem
nýlega hafði yfirgéfið samyrkju
bú, er hann hafði unnið á, og
var á leiðinni til borgarinnar
í atvinnuleit. Ég spurði hann
hversvegna hann hefði álcveðið
að flytja. Hann kvað það vera
vegna leðjunnar. „Akrarnir
eru leðja, stígarnir milli þorp-
anna eru forarvilpur. Það var
ekkert bað og ekkert rennandi
vatn í húsinu, sem ég bjó í“,
sagði verkamaðurinn. Hann
kvaðst hafa orðið að vaða leðju
til að setja niður kartöflur og
sömuleiðis til að komast í kvik-
myndaskála samyrkjubúsins.
Það er auðvelt að gera sér
grein fyrir því, hversvegna
Sibería er svo óaðlaðandi.
Á ferðalagi með Síberíujárn-
brautinni gefur að líta straum-
þungar ár, grasivaxið mýrlendi
og ósnortna birki- og furu-
skóga.
Þetta er eyðilegt og hrjóstr-
ugt land. Á 3.400 km. svæði frá
Khabarovsk til Irkutsk, sá á
fáeinar nýtízkulegar bþrgir, og
er þar helzt að nefna Chita,
milli Kína og Zarsins fyrir
einni öld, en þá fékk sá síðar-
nefndi rúml. 400 þús. ferkíló-
metra af kínversku landi,
þ.á.m. landsvæði norður af
Vladivostok og Kyrrahafsstrand
lengju Síberíu.
Fyrir skömmu færðu Kínverj
ar þessa „óréttlátu samninga"
í tal við Sovétstjórnina, en
svar hennar var skorinort:
„Fól'kið á þessum svæðum sam-
einaðist Sovétríkjunum af frjáls
um vilja, og það mun aldrei
líða neina utanaðkomandi íhlut
un, hvað snertir málefni sín og
framtíð“.
Kinversk-sovézka vandamál-
ið er ekki aðeins ágreiningur-
inn út af landamærunum.
Vandamálið er mun víðtækara
og í dag ríkir hatur og ótti
beggja vegna landamæranna.
Hefndarhugur Kínverja.
Á árunum frá 1938 til 1949
ferðaðist ég oft um Kína og
einnig til þeirra „viðkvæmu“
svæða, er liggja næst landa-
mærunum. Á ferðum þessum
kom ég bæði að Sovét-Mansj-
úríu landamærunum fyrir aust
an og að landamærunum við
Hami í norð-vestur hluta Kína.
í einni af þessum ferðum bönn-
uðu sovézkir og kinverskir ráða
menn mér að ferðast lengra inn
í Sinkiang.
Á þessum tíma var Sinkiang
undir stjórn Jóseps Stalín. Frá
því árið 1957, hafa Sovétmenn
tvisvar gert tilraun til stjórnar
töku á þessu þýðingamikla
svæði.
Jafnvel á tímum Stalinstjórn
arinnar, gerðu Kínverjar engar
tilraunir til að dylja tilfinning-
ar sínar gagnvart „stórnefjun-
um“, en það nefndu þeir ná-
búa sína fyrir norðan og vestan.
Þessu til viðbótar bera Kín-
verjar hefndarhug til „stjórn-
málabræðra sinna og félaga“,
fyrir framkomu Sovétstjórnar
við þá á seinustu 20 árum.
Kínverjar geta aldrei gleymt
því, hvernig Sovéthermennirn-
ir stálu öllu steini léttara í
Mansjúríu í lok seinustu heims-
styrjaldarinnar. Þeir eru enn-
Oli Einarsson frá
Þingmúla — minning