Morgunblaðið - 01.04.1966, Blaðsíða 17
Fostudagur i. apríl 1966
MORGUHBLADIÐ
17
BIRGIR GUDGEIRSSON SKRIFAR UM
HLJÓMPLÖT UR
„Die Form muss klar sein,
diirr, trocken, ohne allen
tíberschwang. Aber das
Feuer, der feurige Kern,
der muss bleiben und muss
diese Form durchieucht-
en“.
(Wilhelm Furtwángler)
EINS og mörgum mun í
fersku minni, hóf His Masters
Voice útgáfu á nýjum hljóm-
plötuflokki síðastliðið haust,
sem ber heitið „Evrymán
Qpera Series". I>ar riðu þeir á
vaðið með því að senda frá
sér eina dýrmætustu eign,
sem E.M.I.-samsteypan ræður
yfir. Óperu Wagners „Tristan
og Isold“ stjórnað af Wilhelm
Furtwangler.
Nýlega tilkynnti His Mast-
ers Voice, að næsta óperuút-
gáfa í þessum flokki verði
önnur ópera eftir Wagner,
„Valkyrjan“, sömuleiðis
undir stjórn Furtwanglers.
Þessi hljóðritun á „Valkyrj-
unni“ er hin síðasta, sem
Furtwangler gerði, en hún fór
fram í októbermánuði árið
1954 í Musikverejnsaal í
Wien. Furtwangler lézt um
það bil mánuði síðar þann 30.
nóvember 1954 í Baden-Bad-
en, og var jarðsettur í Heidel-
berg.
Þar sem margar fyrir spurn-
ir hafa borizt varðandi endur-
útgáfu H.M.V. á „Tristan og
Isold“ og þá fyrst og fremst
hvort um vervjlega endurbót
á tóngæðum sé að ræða, er
rétt að geta þess, að það er
endurbót, sem nánast nálgast
kraftaverk Þó að ekki sé um
stereo-hljóðritun að ræða,
gleymist sá annmarki fljótt
og það þótt notuð séu fuill-
kpmnustu tóntæki við hlust-
un, sem miskunarlaust af-
hjúpa alla galla í hljóðritun-
um. Þess vegna var talsvert
raujialegt að heyra „Ríkisút-
varpið" notast við slitna
þrettán ára „pressu' af þess-
ari hljómpilötuútgáfu (hún
kom fyrst út 1953), þegar
flutt var um daginn í sunnu-
dagsmorguntónleikum for-
Ieikur fyrsta þáttar og „Ástar-
dauði“ ísoldar. Eins og kunn-
ugí er, þá er þetta upphaf og
• endir óperunnar og algengt
að flytja á tónleikum af
hljóms-veit eingöngu. Kirsten
Flagstad söng að sjálfsögðu
„Ástardauðann'* þar eð þetta
var „tengt saman“ úr beildar-
útgáfunni, og var það þar að
auki fremur illa gert, að því
er bezt varð greint.
Það er ekki úr vegi að geta
þess um leið, að fyrir síðustu
heimsstyrjöld, gerði Furt-
wangler hljóðritun með Phi'l-
harmóníuhljómsveit Berlínar
á forleiknum og „Ástardauð-
anum“ í konsertbúningi og
skipar sú hljóðritun enn í dag
sérstakan sess í „grammófón-
littertatúrnum". Það hefur
verið yfirlýst takmark og
tilgangur sumra hljómsveitar-
stjóra, er þeir hafa gert hljóð-
ritanir á „Vorsipiel und
Liebestod" Wagners að pá
sömu hæðum og Furtwángiler
náði á sínum tíma. En' allir
hafa viðurkennþ að það hafi
hvergi tekizt. Eitt sinn sagði
hinn frægi bandaríski gagn-
rýnandi, Irving Kolodin, að
einasta vonin, að slíkt mætti
ske, væri, að Toscanini stjórn-
aði tónsmíðinni á hljóðritun.
Svo gerði Toscanini það, og
niðurstaða Kolodins var, að
því miður, þótt hljóðritun
Furtwárlglers væri þá ófáan-
leg í Bandaríkjunum (Banda-
ríkjamenn áttu þá í grimmi-
legu stríði við Þjóðverja)
væru yfirburðir Furtwángl-
ers enn sem fyrr óhaggaðir og
óvéf eng j anlegir.
Ennfremur er oft spurt:
Hvernig stendur á því hve
tiltölulega sjaldan hljóðrit-
anir Furtwánglers heyrast í
Ríkisútvarpinu? — Því get
ég að sjálfsögðu ekki svarað,
en það er ekki vegna þess, að
ekki sé til nóg af þeim á
heimsmarkaði, né heldur það,
að tóngæði þeirra séu að öllu
jöfnu svo léleg, að hlustend-
um sé ekki boðlegt. Megin
þorri þeirra hljómar ákaflega
vel á góð tæki og langþylgju-
sendi eru þær margfald-
lega boðlegar og últrastutt-
bylgjusendi einnig, a.m.k. séu
hljómplöturnsur vel með farn-
ar.
Til nánári glöggvunar skul-
um við lauslega rifja upp
hvað fáanlegt er í dag af
hljóðritunum Furtwánglers,
eða hefur verið undanfarin
tíu ár eða svo, og er þá nær
eingöngu átt við hæggengar
hljómplötur. Ber þá fyrst að
geta allra sinfónía Beethov-
ens að undanskildum no. 2
og no. 8 og sumar þeirra eru
í fleiri en einni útgáfu. Allar
sinfóniur Brahms þriðja og
Wilhelm Furtwángler
fjórða hljóðritaðar á tónleik-
um. Fimmti píanókonsert
Beethovens með Edwin
Fischer. Tvær hljóðritanir á
fiðlukonsert Beethovens, ann-
ars vegar með Menulhin og
hins vegar með Wolfgang
Schneiderhan og er hún
hljóðrituð á konsert. Tvær
útgáfur á „Uglu®pegli“ og
„Don Juan“ eftir Richard
Strauss „Metamorphosen“ eft
ir sama. „Stpra fúgan“ eftir
BeetJhoven Sinfóniskar
metamiorfósur um stef eftir
Weber eftir Paul Hindemith.
„Egmont“ forleikur Beethov-
ens, Leonora forl." no. 2 í
tvr,:m útgáfum. Óperurnar
„Fidelio“ eftir Beetlhoven, og
„Tristan“ og „Valkyrjan“
eftir Wagner. Svo er hægt að
telja upp sinfóníur eftir
Schubert, Schumann, Moz-
art og Haydn. Forleiki eftir
Wagner og Weber, Mozart,
Cherubini o. fl„ hluta úr
„Ragnarökum" Wagners, sin-
fóníur eftir Tdhaikovsky og
Cesar Franck og ýmislegt
fleirra.
Á þessu sést, að af nógu er
að taka, og síðast en ekki sízt
skal þess getið, að fáanlegt er
a.m.k. þessa stundina í „Fálk-
anum“ vandað albúm, sem
hefur að geyma áður ófáan-
legar hljóðritanir á sjöundu
og áttundu sinfóníum Bruck-
ners. Þær eru gefnar út af
Elektrola í Þýzkalandi og
skornar með tækniaðferð, sem
Elektrolá nefnir „Breitkilang11
en hún ffamkallar nokkurs
konar stereo, að vísu ekki
hreinan stereofónískan hljóm,
þar sem hljóðfæri og hljóð-
færahópar eru staðsettir á
afmörkuðum stað í herbergi
við hlustun, heldur, eins og
nafnið bendir til breiðist
hljómurinn milli hátalaranna
tveggjá í stað þess að hnapp-
ast mitt á milli þeirra eins og
þegar leiknar eru mono-
hljómplötur þ.e.a.s. einnar
rásar hljómplötur á stereó-
fóniskt kerfi.
Eins og öllum er kunnugt,
sem eitthvað til þekkja, er
álitið, að Furtwángler hafi
engan jafnoka átt í 'búlkun
verka Bruckners, og gildir siú
skoðun raunar um mörg önn-
ur tónskáld. Svo talað sé í
Mkingamáli má segja, að
gagnrýnendur vestan hafs
hafi sett hljóða, er þeir fengu
þessar hljóðritanir í hendur
á síðastliðnu ári. Voru þeir
þó vanir að heyra þessi verk
í túlkuhum „risa“ eins og t.d.
Bruno Walters, Otto Klemp-
erers, Karajans o.fl.
Sinfóníur Bruckners eru
mörgum ásteitingarsteinn,
enda langar og geysi vand1
fluttar. Eitt er það af mörgu,
sem orsakar, að Furtwangler
ber ægishjálm yfir öllum
hljómsveitarstjórum öðrum,
er hversu auðveld honum var
yfirsýn á hvert verk í heild
sinni allt frá fyrstu nótu tiil
síðustu. Hann leit heldur ekki
á nótur þær og merki, sem
tónskáldin festu á pappír,
sem þeirra endanlegu óg af-
gerandi niðurstöðu varðandi
túlkun verka þeirra. Miklu
fremur tók hann þá afstöðu
til tónsmíða, að reyna að
standa í sömu sporum og tón-
skáldið, sem var að tjá sínar
hugsýnir með bleki. Sagt er
að hann hafi oft gengið um
gólf langt fram eftir nóttu og
jjugsað og mótað í huga sér
þau tónverk, sem hann hafði
til viðfangs í það og það
ákiptið Á æfingum krufði
hann þau til mergjar lið fyrir
lið og part fyrir part. Þess
vegna kom það mörgum, sem
til þekktu, á óvart, þegar á
hólminn var komið í ’hljóm-
leikasal að verk þau, sem Furt
wángler stjórnaði, hljómuðu
sem væru þau flutt í fyrsta
sinn. Furtwángler sagði líka
einu sinni eitthvað á þá leið,
að ekki mætti „improvisera“
of mikið á tónleikuiu, en held-
ur ekki of lítið.
^f-
Það er í rauninni tómt mál
að ætla sér að lýsa list Furt-
wánglers og á hvern hátt
hann er gerólíkur öllum öðr-
um tónlistarmönnum, sem við
getum kynnzt af hljóðritun-
um. Vonandi gefst tækifæri
tii þess að fjalla um væntan-
lega endurútgáfu His Masters
Voice á „Valkyrjunni” eftir
Wagner, sem ætti> að vera
væntanleg alveg á næstunni
og það á um það bil þriðjungi
lægra verði en áður. Hún kom
fyrst út árið 1955 og var til
muna betur hljóðrituð en
„Tristan", svo ekki er láandi
þótt við gerum okkur miklar
vonir um endurbót á tóngæð-
um, þar sem framfarir ■ í
skurðartækni í hljórriplötu-
iðnaði hafa verið ótrúlegar
frá því að frumútgáfan kom á
markað.
En eins og áðan var sagt, er
erfitt að gera grein fyrir eða
'lýsa listsköpun Furtwánglers
með orðum. Ég get sagt, að
litauðgi og tónfegurð sú, sem
hann laðaði fram hjá hljóm-
sveitum minni á fegurstu
málverk Rembrandts. Og bygg
ing hans á tónsmíðum á högg-
myndir Michelangelos. Og
víðfeðmi andans á himininn
og hafið.
Fiðluleikarinn heimskunni,
Yehudi Menuhin, sagði um
listsköpun Furtwánglers með-
al annars: . . „Ég held því
fram, að það sé til annað til-
verusvið, við getum kallað
það alheims víðáttu (cosmic
spaoe), tilverusvið algjörs lífs
og algerrar orku, og inn á
þetta svið hafa fáar mannileg-
ar verur komizt. Þetta er svið
Furtwánglers, og þar var
hann í senn prins og prest-
ur . . . .“
Birgir Guðgeirsson.