Morgunblaðið - 27.04.1966, Blaðsíða 13

MÓúÉWéiÁérb
' Íiiðvifcaagur 57. apríl 1966
Kristján Brandsson
í Bárðarbúð
Hfiiining
í DAG er til moldar borinn frá
Hellnakirkju einn af nýtustu
Breiðvíkingum Kristján bóndi í
! Bárðarbúð við Hellna. Hann lézt
eð heimili sínu eftir stutta legu,
fjann 19. apríl sl., rúmlega átt-
ræður að aldri. Kristján Sigurjón
Brandsson var fæddur 7. marz
1886 í Bárðarbúð á Hellnum þar
eem hann dvaldi til æviloka.
Foreldrar hans voru Ólína Ól-
efsdóttir, bónda frá Skjaldartröð
é Hellnum, og Brandur Jó'hann-
esson, bónda frá Brekkubæ í
eama plássi. Kristján ólst upp í
Bárðarbúð með foreldrum sínum,
og einkasystur, Júníu, myndar-
og efnisstúlku, var mjög kært
sneð þeim systkinum. Arið 1913,
eftir lát föður síns, tók Kristján
við búi í Bárðarbúð og bjó þar
með móður sinni til ársins 1920,
er hann kvæntist eftirlifandi
fconu sinni, Kristjönu Þorvarðs-
dóttur frá Arnarstapa í sömu
sveit. Varð hjónaband þeirra hið
farsælasta, bæði voru þau hjón
samhent í öllu og atorkufólk,
sem vildi í hvívetna annarra
vanda leysa.
Kristjáni var sjómennskan í
fclóð borin. Hann var aflasæll
formaður, aðgætinn og veður-
glöggur. Og varla er ofsagt, að
sjórinn væri hálft hans líf. Sjó-
inn stundaði hann alla tíð, fyrst
sem unglingur með föður sínum,
írá Hellnum, og nokkrar vertíð-
ir fór hann til sjós og reri út,
eins og það var nefnt í þá daga.
Eftir lát föður síns hélt hann
dti róðrarskipi þeirra feðga,
„Blikanum". Og Kristján var
með fyrstu mönnum þar á Helln-
um, að fá vél í báta sína, en
þá smíðaði hann sjálfur og þótt-
ist takast vel. Milli vor- og haust-
vertíða reri hann iðuglega einn,
og allt fram á síðasta sumar,
1965, er hann enn stundaði nokk-
uð sjó. Mætti segja að sjómennsk
an væri hans lífsstarf. En með
því væri þó hálfsögð sagan.
Kristján bar aldurinn vel,
mátti lítt sjá á að honum förlað-
ist með aldrinum, fyrr en allra
cíðustu árin að sjónin var mjög
að daprast. Hafði hann alla tíð
verið harðduglegur maður og si-
etarfandi. Hann hafði ávallt
landbúnað nokkurn, þar til síð-
ustu árin, að Kristinn sonur
hans hefur þar nú fjárbú nokk-
urt.
Kristján var maður skarp-
greíndur og athugull á marga
hluti, glöggur var hann og minn-
ugur á ýmsan fróðleik, en var
nokkuð dulur á þá hluti og sann-
©rður og vandaður á heimildir.
Hann gegndi um langt skeið
ýmsum trúnaðarstörfum og vann
þau verk öll með stakri sam-
vizkusemi.
Hann gat oft skilið ungdóminn
íurðu vel, enda var hann ungur
í anda alla tíð; kom það einna
igleggst fram í félagslífi sveitar-
innar þar sem hann gat verið
glaður í vinahópi fram að síð-
ustu stund. Þegar Ungmennafé-
lag Breiðuvíkur var stofnað árið
1925 átti það öruggan talsmann
þar sem hann var, þótt ekki væri
Ihann félagsmaður. Er mér sgm
þessar línur ritar það enn í
fersku minni hve drengilegur
málsvari hann reyndist félaginu
á örlagastund. Skal ekki farið
um það fleiri orðurn, því um
menn sem eiga jafn sterka þætti
ofna inn í sögu sveitar sinnar
©g Kristján Brandsson, er ekki
hægt að tjá í stuttri miriningar-
grein. Og gleggst og lengst vérð-
ur hans minnzt af þeim er bezt
(þekktu hann og störfuðu með
honum, bæði á sjó og landi, þess-
um dagfarsprúða manni, sem
olltaf mátti treysta og ætíð vildi
hafa það sem sannara reyndist.
Og fylgdist svo vel með öllu, að
eegja má að hann hafi vaxið og
þroskazt með samtíð sirini fram
að sínu dánardægri. Og ýmsum
nytjamálum I sveit sinni kom
hann fram eða studdi drengilega,
þótt hér verði fæstra getið. Hann
var lengi í sóknamefnd og hrepps
nefnd m. fl. Var jafnan mikið
tillit tekið til hans, þar seni hann
lagðist á sveif, og á fárra færi
var það að slá hann út af laginu
í málflutningi, því honum varð
sjaldan svara vant, enda var
hann sjálfur fáorður og gagn-
orður svo af bar.
Eitt af þeim verkefnum sem
Kristján var hvatamaður að,
voru lendingabætur á Hellnum.
Þar var áður ein af þessum
brimlendingum, sem mikillar að-
gæzlu þurfti við, og urðu sjó-
menn að vera i landi margan
daginn af þeim sökum. Eru logn-
brim þarna tíð og ávallt varð að
sæta sjávarföllum vegna erfiðr-
ar landtöku. Og nú eru lendingar
bætur þarna komnar svo vel á
veg að segja má að Kristján hafi
fengið að sjá þennan óskadraum
sinn rætast. Og sjálfur vann
hann í hafnarvinnunni á síðasta
sumri. Og mörg handtökin á
hann þar, bæði greidd og ó-
greidd, því byrjað var á þessu
verki með gjafavinnu.
Kristján má telja gæfumann.
Hann unni mjög sveit sinni og
æskustöðvum og gat glaður litið
yfir langan starfsdag, og séð ár-
angur starfa sinna og hugsjónir
rætast í þessari fögru byggð,
sem er ógleymanleg þeim sem
þar hafa dvalið, eða eitt sinn
tekið tryggð við. Hann var vin-
sæll og vel metinn af öllum sem
náin kynni höfðu af honum og
þá mörgu sem hann hafði við-
skipti við, bæði vegna lipurðar
hans og sanngirni og þeirrar
bjargföstu tryggðar, sem hann
tók við vini og vandamenn. Að
hinu leytinu var hann tillitssam-
ur og orðvar, ekki sízt um menn
og málefni, sem hann þekkti
minna til, enda maður friðsam-
ur og óáleitinn. En mátti þó vel
sínum hlut halda, ef svo bar und-
ir, því hreinskilni hans og góð
dómgreind, vísuðu honum þar
veg.
En, eins og fyrr segir, voru
þau Bárðarbúðarhjón einstak-
lega samhent og unnust mikið.
Oft réttu þau nauðstöddum ná-
grönnum hjálparhönd á ýmsan
hátt, enda áttu þau bæði til greið
ugra að telja; var það sjaldan
mælt eða vegið, sem þau hjón
létu af hendi rakna. Var Krist-
ján þar enginn eftirbátur föður
síns, að gefa nágrönnum sínum
fiskifang til matar. Hefur sá sið-
ur lengi haldizt við á Hellnum,
þegar einn rær, að gefa hinum
nýtt í soðið. í heimilisháttum
þeirra hjóna var þáttur húsfreyj-
unnar engu ómerkari, er dýpra
er skyggnzt, því eins og góðra
kvenna er háttur, bætti hún um
utan heimilis sem innan. En góð-
vildin verður ekki lögð á meta-
skálar í búreikningum. Nú eru
reyndar breyttir tímar frá því
sem áður var. En góðvildin er sí-
gild mynt alla tíð.
Þeim hjónum varð 5 barna
auðið, og eru 4 þeirra á lífi.
Sigurbjörg Fjóla, búsett í New
Jersey, USA; gift Walther Farr-
el.
Leifur, sjómaður og smiður,
búsettur í Vogum, Gullbringu-
sýslu; kvæntur Sigurveigu Magn
úsdóttur.
Kristinn Gestur, bóndi og
kaupmaður í Bárðarbúð.
Kristín Lilja, húsfreyja á Ökr-
um, sem er nýbýli á Hellnum;
gift Gunnlaugi bónda þar Hall-
grímssyni frá Dagverðará.
En þótt fjölskyldulíf Kristjáns
væri hið farsælasta varð hann
þó fyrir þungum raunum á ýngri
árum. Sjórinn, sem hann dáði
svo mjög og gaf björg í bú, tók
hér sem oftar sína fórn er faðir
hans drukknaði haustið 1913
með þeim hætti, að hann tók út
af þurru landi er þeir feðgar
voru að nóttu til að bjarga bát-
um sínum undan sjávargangi.
En það varð Kristjáni til lífs, að
hann missti aldrei taki af bátn-
um, sem tók niður á steini í út-
soginu. En þá var faðir hans
horfinn. En lík hans rak á Hellna
fjörur fám dögum síðar. Vetur-
inn 1916 veiktist Júnía, systir
hans, af ólæknandi sjúkdómi, var
hún þá að hjúkrunarnámi í
Reykjavík. Nú þráði Júnía heitt
að komast heim til mömmu sinn-
ar. Kristján varð þegar við ósk
hennar og fór suður til að sækja
hana. Var hún þá mjög veik
:rSin. Eftir mikla hrakninga á
sjó, m. a. norður um Vestfirði,
komust þau systkini loks til Ól-
F. 27. april 1873 Ð. 21. april 1966.
JÓN frá Þinganesi, en svo var
hann jafnan nefndur, andaðist á
sumardaginn fyrsta, en í dag
hefði hann orðið 93 ára. Á þess-
um afmælisdegi sínum verður
hann borinn til grafar.
Hann var fæddur að Þinga-
nesi í Nesjum, A.-Skaft. sonur
hjónanna Katrínar Jónsdóttur
og Jóns Guðmundssonar, bónda
þar. Að honum stóðu merkar
skaftfellskar ættir og á margt
landskunnra manna til þeirra
að telja, sem dæmi má nefna að
þeir Eiríkur Magnússon bóka-
vörður í Cambridge og Jón Guð-
mundsson í Þinganesi voru syst-
kynasynir. Bræður Jóns voru
þeir Eiríkur bóndi í Firði og Jón
bóndi í Hoffelli og voru þessir
þrír bræður taldir meðal merk-
ustu manna þar eystra á sinni
tíð. Um Jón bónda í Þinganesi
segir svo í fsl. æviskrám að
hann hafi, verið „smiður mikill
og atorkumaður.“
Jón sonur hans fór ekki var
hluta af beztu eðilskostum for-
feðra sinna. Hann var greindur
vel og frábær hagleiksmaður,
enda mun hann snemma hafa
farið að leggja stund á allskonar
smíðar. Hann nam ungur skó-
smíði, en í þá daga var sú iðn-
grein nær eingöngu fólgin í
nýsmíði og hef ég heyrt kunnuga
menn tala um að rnikið orð hafi
farið af listfengu handbragði
Jóns á öllu sem hann smíðaði.
Bræður Jóns frá Þinganesi
þeir Guðmundur og Gunnar, síð-
ar bóksali á Höfn í Hornafirði,
tóku við búi af föður sínum. Var
Jón til heimilis hjá þeim bræðr-
um sínum og stundaði smíðar
jafnlhliða algengri sveitavinnu.
Guðmundur drukknaði á bezta
aldri og róma kunnugir mjög
hvílíkur drengskaparmaður Jón
hafi reynst ekkju hans og börn-
um. Alla tíð lét hann sér mjög
annt um velferð bræðrabarna
sinna, enda var mjög kært með
þeim og honum, og sýndu þau
honum frábæra ræktarsemi til
hinnstu stundar.
Jón frá Þinganesi var kominn
yfir fimmtugt þegar hann flutt-
ist til Reykjavíkur. Fyrstu ár
sín hér vann hann við búið á
Reynistað, en EIís Jónsso-n síðar
kaupmaður, sem kvæntur var
náfrænku hans, rak þar búskap
um þær mundir.
Það eru nú liðin nær því 35
ár síðan kynni okkar Jóns frá
Þinganesi hófust. Hann var þá
farinn að búa með móður minni.
Helgu Jónsdóttur og áttu þau
heimiíi að Þrastargötu 9 allt til
ársins 1958 að þau fluttust á
Elliheimilið Grund. Ég minnist
þess að oft hafði móðir mín orð
á því að það hefði verið sér mikil
gæfa að eignast slíkan mann-
kostamann að lífsförunaut síðari
áfanga ævinnar, enda var sam-
búð þeirra eins góð og bezt
verður á kosið. Börn hénriar, þau
sem þá dvöldu í heimahúsum
tóku miklu ástfóstri við Jón og
virtu hann mikils. Ljós vottux
þess var hin mikla umhyggja er
þau sýndu honum unz yfir lauk.
Jón frá Þinganesi varð
snemma fyrir því mótlæti að
daprast mjög sjón, og mótti heita
að hann væri alveg blindur s.1
afsvíkur, en þá var yfir fjallveg
að fara, suður yfir Kambsskarð,
að Hellnum. En á þessum síðasta
áfanga, að heimili sínu, lézt
Júnía. Og bróðirinn kom heim
með hana liðið lík. Var til þess
tekið, hve æðrulaust hinn ungi
maður tók þessum mikla og svip
lega ástvinamissi, sem efalaust
hefur þó mótað hann til alvöru
og meiri þroska. Vil ég leyfa mér
að taka mér í munn eftirfar-
andi erindi, ort af austfirzkri
konu, sem mér finnst eiga svo
vel við minningu míns horfna
vinar og frænda, Kristjáns
Brandssonar:
20 ár. Þessu mótlæti tók hann
með sama æðruleysi og honum
var eiginlegt hvað sem að hönd-
um bar, og leit á það sem eina
af þeim ráðstöfunum forsjónar-
innar, sem ekki yrði raskað. Má
þó geta nærri hvílíkt áfall það
hefur verið fyrir, slíkan elju-
mann þegar ekki var lengur
vinnubjart í veröld hans.
Eftir að móðir mín dó árið
1901 varð dauflegt yfir ævi Jóns,
enda höfðu þau verið óvenju
samhent. Þegar þau fluttust á
Elliheimilið var mjög gengið á
lífsþrótt þeirra beggja, en þau
lögðu sig mjög fram um að
miðla hvort öðru af þeim styrk,
er þau enn bjuggu yfir. Síðustu
ár Jóns urðu aðeins bið þeirrar
lausriar/ er hann fékk loks á
sumardaginn fyrsta.
Jón frá Þinganesi verður öll-
um hugstæður er honum kynnt-
ust, enda var hann um flest ó-
venjulega vel gerður maður.
Hann var greindur vel og
gæddur heilsteyptri skapgerð.
Prúðmenni var hann svo af bar
og meðtfædd háttvisi hans í allri
„íslenzkur í anda var hann,
ættfeðrunum gömlu líkur,
harma sína í hljóði bar hann.
Hetju mark, sem aldrei svíkur“.
Veturinn var að kveðja er
hann flutti héðan úr skuggadöl-
um jarðlífsins. Nú heilsar hann,
enn bjartara sumri á eilífðar
landinu „meira að starfa, guðs
um geim“.
Ég vil enda þessi minningar-
orð með hjartans þökk fyrir
samfylgdina og hans góða tillaga,
votta og eftirlifandi konu hans,
börnum þeirra og vandamönn-
um innilegustu samúð mína og
míns fólks. V. K.
framkomu hlaut að vekja að-
dáun. Dagfar hans allt mótaðist
af jafnaðargeði og umburðar-
lyndi, enda mun hann aldrei
hafa átt í útistöðum við nokk-
um mann. Honum lá gott orð tii
allra sem hann hafði kynnst á
langri og flekklausri ævi. Ekk-
ert var fjær skapi hans en að
hneykslast á því sem miður fór
í fari annara. Hann tók öllu sem
að höndum bar með slíkri geðró
að það var sem hann skynjaði
rökrænt samhengi allra hinna
margvíslegu tilbrigða mannlegs
lífs.
Öll beztu ár sín og fram yfir
miðjan aldur dvaldist Jón frá
Þinganesi á æskustöðvum sin-
um í Austur-Skaftafellssýslu, en
mjög er ég ófróður um ævi
hans þar. Hann var fátalaður um'
sjálfan sig og sína hagi, en ekk-
ert umræðuefni virtist mér hon-
um kærara, en menn og málefni í
átthögum hans, og fram á sáð-
ustu stund fylgdist hann af lífi
og sál með öllu sem þar gerð-
ist.
Jón frá Þinganesi lifði langa
og vammlausa ævi, en lét lítið
yfir sér og gerðist aldrei fyrir-
ferðarmikill í samfélaginu. Hann
hafði ákveðnar skoðanir á opin-
berum málum, en var fjarri
skapi að deila um þær við aðra
er voru á öndverðum meiði. Sök
um prúðmennsku sinnar og göf-
ugs hugarfars verður hann þó
samferðamönnum sínum hug-
stæðari en margir þeir er telja
sig borna til meiri umsvifa. Sé
sú kenning rétt er manni var
innrætt í æsku að hógværum
og hjartahreinum sé ætluð hin
æðsta umbun er jarðvist þeirra
lýkur, veit ég ekki annan eiga
betra hlutskipti í vændum en
þennan látna heiðursmann.
Guðmundur Sigurðsson.
BAHCO SILENT
vift lan
I 11 henta stacf< : sem 1 ir alls . ár þar <rafizt
er g< og hlj I loffræí !»tírar ócírar sjtlngar.

'sk Sm IflÍPOfe GOTl - vel - hre LOFT ídan nlæti
IHIHR LJaiiLJU HEIM ( VINNl lAog á JSTAÐ.
Audveld ing:lódr( I I hornoc uppsetrv lltjárétt, M'rudu ií
För I SUÐUR 41X1 (iÖTU tO
Jón Jónsson frá Þinganesi
Mirming