Morgunblaðið - 19.10.1966, Blaðsíða 13

Morgunblaðið - 19.10.1966, Blaðsíða 13
Miðvikudagur 19. olrt. 1966 MÓRGU N BLAÐIÐ 13 Margháttaðar breytingar á rekstri ríkisfyrirtækja fyrirhugað Lidnrshoðam tollalöggjafnr ver ður óhjákvsemileg - frárlagaræða Magnúsar Jónssonar ÁÐUR en ég geri grein fyrir fjárlagafrumvarpinu fyrir árið 1967 mun ég í stórum dráttum skýra afkomu ríkisSjóðs á árinu 1965 og horfur á yfirstandandi ári. Að því var stefnt, að ríkis- reikningurinn fyrir árið 1965 gæti orðið lagður fram strax í byrjun þings, en því miður verð- ur prentun hans ekki lokið fyrr en í næstu viku. Ég verð að láta nægja að gefa heildarmynd af af komu ríkissjóðs á árinu ’65, enda verður tækifæri til að ræða ein- stök atriði ríkisreikningsins, er hann verður tekinn til meðferðar síðar á þessu þingi. Heildartekjur á rekstrarreikn- Ingi reyndust 3.690.2 millj. kr., eem er 167.1 millj. kr. hærra en áætlað var í fjárlögum. Munar þar mest um aðflutningsgjöld og söluskatt. Aðflutningsgjöld fóru 117,7 millj. kr. fram úr fjárlaga- áætlun og stafar það bæði af meiri aukningu innflutnings- magns og hærri raunverulegum meðaltolli en gert hafði verið ráð fyrir. Söluskattur fór 89.2 millj. kr. fram úr áætlun fjár- laga vegna meiri aukningar við- skiptaveltu en séð varð fyrir, en söluskattsálagningin var óbreytt á árinu. Einnig fóru tekjur af stimpilgjöldum 5.5 millj. kr fram úr áætlun. Flestir aðrir tekna- liðir reyndust lægri en áætlað var í fjárlögum og munar þar mest um giöld af bifreiðum og bifhjólum, sem reyndust 14,7 millj. kr. undir áætlun, þrátt fyr ir hækkun leyfisgjalda í byrjun ársins, en bifreiðainnflutningur- inn minnkaði verulega frá fyrra ári. Tekjur af tekju- og eignar- skatti urðu 9JI millj. kr. undir óætlUn og hluti ríkissjóðs af um- boðsþóknun og gengismun við- skiptabankanna 8.2 millj'. kr. undir áætlun fjárlaga. í því skyni að rétta nokkuð við hag ríkissjóðs var á síðari hluta árs- ins ákveðin allveruleg hækkun á verði áfengis og tóbaks og fór sá tekjuliður 24.6 millj. kr fram úr áætlun. Heildarútgjöld á rekstrarreikningi námu 3.413.5 millj. kr. og fór 111.5 millj. kr. fram úr áætlun fjárlaga. Var lögð rík áherzla á að spyrna gegn öllum umframgreiðslum, en þróun mála var þannig, að hjá ýmsum nýjum útgjöldum varð ekki komizt. Meginorsök umframútgjaldanna má rekja til þróunar kaupgjaldsmála á árinu. I>annig hækkuðu grunnlaun opin berra stafsmanpa um 4% í júlí- mánuði og verðlagsuppbætur á laun samkvæmt vísitölu hækk- uðu á árinu úr 3.05% f marz- byrjun í 7.32% frá og með 1. desember. Koma áhrif þessara launahækkana fram í flestum út- gjaldaliðum. Eftir að fjárlög voru afgneidd var í ársbyrjun, með sérstökum lögum frá Al- þingi, samþykkt að veita báta- útveginum aðstoð, er hafði í för með sér 50.4 millj. kr. ný útgjöld fyrir ríkissjóð á árinu, og jafn- framt voru samþykktar launa- bætur til opinberra starfsmanna, eem taldar voru óumflýjanlegar vegna launahækkana annarra stétta, og kostuðu þær launabæt- ur ríkissjóð alls um 65 millj. kr. Til þess að mæta þessum nýju útgjöldum, ákvað ríkisstjórnin fyrri hluta árs að nota heimild fjárlaga til þess að lækka fram- lög til opinberra framkvæmda um 20% á árinu. Var áætlað. að með þessari ráðstöfun myndi aparast nægilegt fé, til þess að mæta þessum tveimur nýju út- gjaldaliðum. Reyndin varð hins vegar sú, að hér hallaðist á um rúmar 30 millj. kr. Við bættist svo það áfall, að í samræmi við samkomulag við verkalýðsfélög- in var veitt sérstakt framlag úr ríkisstjóði til Byggingarsjóðs ríkisins 40 millj. kr. Þessi út- gjaldaliður var einnig utan ramma fjárlaga, en áætlað að mæta honum með sérstakri laga- heimild um þreföldun fasteigna- mats við álagningu eignarskatts. Áætlaður tekjuauki af þessari ráðstþfun reyndist algerlega óraunhæfur, þannig að ekki fékkst nema um helmingur þess er þurfti. Einstakir útgjaldaliðir 1966. Um einstaka útgjaldaliði skal þetta tekið fram: Alþingiskostnaður fór fram úr áætlun um 12.9 millj. kr. Er or- sökin fyrst og fremst óraunhæf áætlun, sem ljósast sést af pví, að útgjöld á þessum lið urðu 8,3 millj. kr. umfram áætlun á árinu 1964, en hækkun í fjárlaga áætlun 1965 nam þó að eins 1.6 millj. kr. Kostnaður við Stjórnar ráðið fór 9.4 millj. kr fram úr áætlun. Munar þar mest um ann an kostnað ráðuneytanna 4.6 millj. kr., en tilhneiging hefur jafnan verið til að vanáætla þann lið. Kostnaður við kjarasamn- inga, 1 millj. kr., var færður á Stjórnarráðskostnað, en að öðru leyti er hér um eðlilegar hækk- anir að ræða vegna launabreyt- inga. Kostnaður við utanríkis- þjónustuna fór 4.1 millj. kr. fram úr áætlun og kostnaður við dóm- gæzlu og lögreglustjórn 8.5 millj. kr fram úr áætlun. Er hér fyrst og fremst um launabreytingar að ræða. Kostnaður við inn- heimtu tolla og skatta fór mjög mikið fram úr áætlun eða um 17 millj. kr. Eru um 11 millj. kr. af þessari fjárhæð vanáætlaður kostnaður við ríkisskattanefnd og skattstofur. Vék ég að því í fjárlagaræðu minni í fyrra, að enda þótt hið nýja skattakerfi væri tvímælalaust til miklla bóta og aukinnar samræmingar og aðhalds 1 skattálagningu og skattheimtu, þá hefðu hugmynd- ir manna um beinan fjárhags- sparnað af hinu nýja kerfi ekki reynzt raunhæfar. Að auki hafa að sjálfsögðu einnig komið til aukin og ný verkefni á þessu sviði m.a. tilkoma skattrann- sóknadeildarinnar. Að sjálfsögðu þýddi ekki annað en koma þess- um málum í viðhlítandi horf, enda víða á landinu miklar kvart anir vegn seinagangs skattstof- anna á álaghingu skatta og lét ég því um mitt ár 1965 framkvæma á því rækilega athugun, hverjar væru lágmarksþarfir skattstof- anna á starfsliði, svo að þær gætu með sómasamlegum hætti innt straf sitt af hendi. Verður að telja, að aðstaða skattstofanna °g ríkisskattstjóra sé orðin sóma- samleg að þessu leyti, en afleið- ingarnar hafa orðið allverulegur kostnaðarauki. Sjást þó stund- um ásakanir um það, að skatt- kerfinu sé ekki enn séð fyrir nægilegum starfskröftum. Útgjöld til heilbrigðismála urðu 8.4 millj. kr undir áætlun fjárlaga. Er ástæðan fyrst og fremst sú, að viðbygging Lands- spítlans var ekki tekin í notkun, á árinu svo sem ráð hafði verið fyrir gert. Ennfremur, að fjárfest ingarliðir á þessari grein voru fjármálaráðherra lækkaðir í samræmi við almenna lækkun slíkra útgjalda. Af sömu ástæðu urðu framlög til vega- mála 9.2 millj. kr. undir áætlun. Aftur á móti urðu að venju mikl. ar umframgreiðslur á útgjöld- um vegna samgangna á sjó, og fór sú grein 17 millj. kr. fram úr áætlun. Er þar um að ræða reksturhalla Skipaútgerðar ríkis ins, sem varð á árinu 1965 sam- tals um 43 millj. kr. Mun ég víkja síðar nánar að því fyrir- tæki. Vegna skerðingar fram- kvæmdafjár urðu framlög til vitamála 7.5 millj. kr. undir áætlun. En aftur á móti urðu rekstrarútgjöld flugmálastjórnar 2 millj. kr. umfram áætlun. Staf ar það af launahækkunum. Af sömu ástæðu fór veðurþjónustan 1.9 millj. kr. fram úr áætlun. Útgjöld vegna kennslumála urðu 14.6 millj. kr. umfram áætlun fjárlaga og þó raunar mun meiri, því að skólabyggingafé var lækk að um 8.8 millj. kr. Er hér um lögbundin útgjöld að ræða, sem ekki verður við ráðið, og orsök umframgreiðslnanna fyrst og fremst launahækkanir. Framlög til opinberra safna, bókaútgáfu og fleira urðu 1.7 millj. kr. um- fram áætlun og er það kostnaðar auki safnanna. Framlög til kirkjumála urðu 1.2 millj. kr. umfram áætlun vegna launahækk ana. Framlög til landbúnaðarmála fóru mjög mikið fram úr óætlun eða samtals um 29.6 millj. kr. Stáfar það fyrst og fremst af miklum mun meiri jarðræktar- framkvæmdum en gert hafði ver ið ráð fyrir við afgreiðslu fjár- laga. Fóru jarðræktarstyrkir þannig 19.8 millj. kr. fram úr fjárlögum og framlög samkvæmt lögum og stofnlánadeild land- búnaðarins o.fl. 7.5 millj. kr. fram úr fjárlögum. Framlög til sjávarútvegsins urðu 11.3 millj. kr. umfram áætlun. Er þar aðal- lega um að ræða annars vegar framlag til Aflatryggingasjóðs 4.3 millj. og til Fiskveiðisjóðs 5.3 millj. umfram áætlun, Hyoru tveggja þessi framlög eru lög- bundin og því ekki um annað að ræða en inna þau af hendi, Út- gjöld vegna raforkumála urðu 12.9 millj. kr. undir áætlun vegna skerðingar framkvæmda- fjár, en kostnaður vegna rann- sókna i þágu atvinnuveganna fór 3.1 millj. kr fram úr áætlun vegna launahækkana. Framlög til félagsmála urðu 18.2 millj. kr. umfram áætlun. Framlög til almannatrygginga og atvinnuleysistrygginga taka breytingum í samræmi við launa hækkanir og ennfremur hafði skyni. Enda þótt enn verði ekki fallið niður að vangá að taka í fjárlög greiðslu vegna afborg- unar af láni í Seðlabankanum vegna Atvinnuleysistrygginga- sjóðs, er tekið var vegna þess á sínum tíma, að fellt var niður eitt ár framlag ríkisins til sjóðs- ins. Eftirlaun og tillag til lífeyris sjóða fór 7.9 millj. kr. fram úr áætlun. Framlög til niðurgreiðslna á vöruverði urðu 31.5 millj. kr. und ir áætlun og framlög til uppbóta á útfluttar landbúnaðarafurðir 15.2 millj. kr. undir áætlun. Þessar greiðslur hvoru tveggja færast jafnan nokkuð á milli ára og því erfitt um nákvæma fjár- iagáætlun. Flestir útgjaldaliðir á 20. gr. fjárlaga lækkuðu um 20% í samræmi við niðurskurð til verklegra framkvæmda. Út- gjöld í eignahreyfingareikningi reyndust alls 193.4 millj. kr. eða 16.9 millj. kr. undir áætlun fjár- laga. Ný Iög nm gerð ríkisreiknings. Á síðasta Alþingi voru sam- þykkt ný lög um gerð ríkisreikn ings og fjárlaga. Gera lög þessi róð fyrir mjög víðtækum breyt- ingum á uppsetningu fjárlaga og gerð rikisreiknings. Jafnvíðtæk breyting á öllu reikningshaldi rík isins krefst mikils undirbúnings, en gert var ráð fyrir sem nauð- synlegri byrjunaraðgerð í þessu sambandi, að reikningum ríkis- sjóðs fyrir árið 1965 yrði lokað í árslok. Áður hefur það verið venja um langt árabil að halda reikningum opnum fram á næsta ár. Var tilgangurinn þá sá, að færa öll viðskipti, er tilheyrðu hverju ári, á reikninga viðkom- andi árs, enda þótt raunveruleg- ar greiðslur færu fram eftir ára- mótin. Voru slíkar færslur síðan látnar hafa áhrif á sjóðsinnistæð ur hjá ríkisféhirði, sem þannig varð einungis bókhaldslegur sjóð ur, er sýndi mun hærri innstæð- ur en raunverulegur sjóður vegna þess, að þær inngreiðslur, sem fóru fram eftir áramótin, voru jafnan mun hærri en út- greiðslur, sem inntar voru af hendi á sama tíma. Að þessu sinni er greiðsluafkoman hins vegar miðuð við raunverulega sjóðshreyfingu og verður sá hátt ur á hafður framvegis. Þetta veldur nokkru ósamræmi í sam anburði við fyrri ár, en misræm- ið er einkum fólgið í þvi, að í stað áðurnefndra sjóðfærslna eftir áramót eru færðir leiðrétt- ingarliðir á eignahreyfingareikn- ingi vegna oftaldra tekna og gjalda, sem þegar hafa verið færð á rekstrarreikning og í sumum tilvikum á fjárlagaliði eignahreyfingareiknings. Nettó- upphæð þessara leiðréttingaliða árið 1965 var samtals rúmar 209 millj. kr., og er fyrst og fremst fólgin í liðunum „vangreiddar tekjur Áfengis- og tóbaksverzl- unar ríkisins", „vangreiddar tekj ur irá innheimtumönnum“ og „geymslufé“. Þetta veldur að sjálfsögðu því, að borið saman við fyrri ár, eykst halli á eigna- hreyfingareikningi sem þessari upphæð nemur. Vegna þessara víðtæku breytinga, yrði greiðslu jafnaðaryfirlit mjög villandi borið saman við fyrri ár og var þvi sá kostur valinn að birta ekkert greiðslujafnaðaryfirlit með ríkisreikningi í þétta sinn. Það mun hins vegar verða gert í sambandi við ríkisreikninginn fyrir árið 1966. Að sjálfsögðu verður þó, þrátt fyrir þessar bókhaldsbreytingar, að gera sér grein fyrir raunverulegum greiðsluhalla ríkissjóðs á árinu 1905 og með því að skoða breyt- ingar á viðskiptareikningum og raunverulegum sjóði hjá ríkis- féhirði um áramót, kemur í ljós, að greiðsluhalli á árinu 1965 hef ur verið 90.7 millj. kr. Á árinu 1964 varð greiðsluhalli 263.2 millj. kr. og hefur greiðsluhalla þessara tveggja ára verið mætt með yfirdráttarskuld á aðalvið- skiptareikningi ríkissjóðs í Seðlabankanum. Koma þar á móti þær 100 millj. kr., sem lagð ar voru til hliðar af greiðsluhagn aði ársins 1963. Takmarkiö — greiðsluhallalaus f járlög náist. Við undirbúning fjárlaga árs- ins 1966' var mönnum Ijóst, að greiðsluhalli rikissjóðs á árinu 1965 myndi verða nálægt því er raun ber vitni. Hallarekstur rík issjóðs á þenslutímum hefur að sjálfsögðu alvarleg áhrif á efna hagskerfið, enda má segja, að um það hafi ekki verið ágreining ur á síðasta Alþingi. að tryggja yrði greiðsluhallalausan ríkisbú- skap á þessu ári, enda þótt menn væru ekki á einu máli um þær ráðstafanir, sem þá voru gerðar af hálfu ríkisstjornarinnar í þessu skyni. Enda þótt enn verði ekki sagt með vissu um afkomu ríkis- sjóðs á yfirstandandi ári, er þó ljóst, að þessu nauðsynlega tak- marki verður náð og jafnvel lík- legt að um töluverðan greiðslu- afgang geli orðið að ræða. Staf- ar það fyrst og fremst af þróun mála, sern enginn gat séð fyrir, er fjárlög á’-sins voru afgreidd, enda komu þá ekki fram neinar raddir um það, að auðið væri að áætla tekjv.r ríkissjóðs á árinu 1966 hærri en gert var í þeirri. tekjuáætlun Efnahagsstofnunar- innar, sem lögð var til grundvall ar við ákvörðun tekjuáætlunar fjárlaga. Hin geysimikla síld- veiði allt fram til áramóta á sL ári og stóraukin peningavelta og kaupgeta hafa leitt til miklu meiri innflutnings og þar af leið andi veltuaukningar á þessu ári en gert hafði verið ráð fyrir. Samkvæmt áætlun Seðlabankans á miðju þessu ári er gert ráð fyr ir, að innflutningur verði 16— 17% meiri i ár en á árinu 1965; var aukningin raunar mun meiri fimm fyrstu mánuði ársins, en minni nú s'ðustu mánuðina. Gæti því svo farið, að tekjur ríkissjóðs af aðflutningsgjöldum yrðu 250 —300 millj kr. hærri en fjárlög gera ráð fyrir. Söluskattur hlýtur þá jafnfrar.it að fara fram úr áætlun, er gæti numið 100—150 millj. kr. Þá hefur orðið mikil aukning á sölumagni áfengis og tóbaks á þessu ári, Er sú aukning svo mikil, að hún verður ekki skýrð með aukinni neyzlu, held- ur hljóta hér einnig að koma til hagstæð áhrif af hinum nýju reglum um tollfrjálsan innflutn- ing. Ef þessi aukning helzt út ár ið, má gera ráð fyrir 50—75 millj. kr. umframtekjum á þessum lið. Þá er ljóst, að tekju- og eignar- skattur mun fara töluvert fram úr fjárlagaaætlun, enda þótt frá dráttarliðir hafi verið hækkaðir um 12,5% samkvæmt skattvísi- tölu, sem ákveðin var með hlið- sjón af meðallaunabreytingum á árinu og þó nokkru hærri, og talsvert hærri en hækkun fram færsluvísitölu. Má gera ráð fyrir, að innheimtur tekju- og eignar- skattur á árinu fari a.m.k. 50 millj. kr. fram úr áætlun. Loks er einn tekjuliður ríkissjóðs, sem mun verulega fara fram úr áætl un, en það er leyfisgjald af bif- reiðum. Á sl. ári varð mikill sam dráttur í bifreiðainnflutningi, en hann hefnr aftur vaxið stórlega á þessu ári. Snemma á árinu Var tekið upp 30% leyfisgjald af inn- fluttum jeppum, þar eð jeppar eru nú ekki síður fluttir inn til kaupstaða oe kauptúna en til notkunar í sveitum. Tekjur af því gjaldi verða ekki miklar á þessu ári, þótt innflutningur jeppa hafi verið mjög mikiil, þar eð þeir höfðu flestir verið pant- aðir í ársbyrjun og leyfisgjald var ekki innheimt af þeim jepp- um. Má gera ráð fyrir, að leyfis- gjöld af bifreiðum geti farið um 30 millj. kr. fram úr áætlun fjár- laga. Líklpgt er að aðrir tekju- liðir ríkissjóðs verði nálægt áætl un fjárlaga Lögð hefur verið mikil áherzla á að forðast allar greiðslur um- fram heimiídii fjárlaga og öllum kostnaðarliðum haldið svo í skefj um sem fre.kast hefur verið unnt. Er þó auðvitað aldrei hægt al- Framhald á bls. 14

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.