Morgunblaðið - 07.05.1967, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. MAÍ 19«7.
15
Eiiiar Cerhard-
sen sjötugur
Einn fremsti núlifandi stjórn-
málamaður á Norðurlöndum,
Einar Gerhardsen, fæddist hinn
10. maí 1897 í Osló. Ungur að
aldri varð hann verkamaður við
gatnagerð Oslóborgar og vann
við hana til 25 ára aldiurs. Hann
gerðist snemma áhrifaríkur
talsmaður noriska Verkamanna-
flokksins, einmitt á þeim árum
þegar flokknum var að vaxa
fiskur um hrygg. Eftir því sem
vegur flokksins óx, fjölgaði
þeim trúnaðarstörfum, sem
Gerhardsen gegndi á hans veg-
um. Frá því að Gerhardsen
hvarf úr verkamannavinnu,
starfaði hann lengst af á
flokksins vegum fram til 1939.
Þá varð hann varaoddviti Osló-
borgar og var kosinn oddviti
hennar 1940, en þýzku hernáms-
völdin neituðu að viðurkenna
hann sem slíkan. Á hernámsár-
unum var Gerhardsen lengst af
í fangabúðum í Þýzkalandi, og
síðar Grínifangelsinu í Noregi.
I herleiðingunni aflaði hann sér
slíks álits, að strax við frels-
istökuna var hann talinn í
REYKJAVIKURBREF
fremstu röð forustumanna Nor-
egs. Andersen-Rysst, sem þá var
sendiherra Norðmanna á ís-
landi, en hafði sjálfur verið
virkur þátttakandi í andspyrnu-
hreyfingunni og var gerkunnug
ur norskum stjórnmálum, gam-
all þingmaður og fyrrverandi
ráðherra, lét það þegar í maí
1945 uppi við vini sína hér, að
Einar Gerhardsen væri hinn
komandi maður í norskum
stjórnmálum. Gerhardsen var
og falin stjórnarforusta í júní
1945, fyrst í þjóðstjórn og síð-
ar, eftir almennar kosningar, í
hreinni flokksstjórn. Síðan
var hann forsætisráðherra Nor-
egs allt þangað til haustið 1965,
þegar verkalýðsflokkurinn tap-
aði í þingkosningunum, að und-
anteknum nokkrum vikum 1963
þegar verkalýðsstjórnin varð
frá að hverfa og frá árslokum
1951 þangað til snemma árs
1955 þegar Gerhardsen dró sig
sjálfur í hlé frá ráðherrastörf-
um vegna þess, að hann taldi
sig þurfa hvíldar við, en þá var
hann eftir sem áður valdugasti
maður flokks síns.
Ber með sér góð-
vild og greind
Þessi er hin ytri starfssaga
Gerhardsens og ber hún með
sér, að hann er óvenju mikil-
hæfur maður. Þeim, sem hann
þekkja, blandast og ekki hug-
ur um að svo sé. Þegar við
fyrstu 'kynni hrífur Gerhardsen
mann með hógværð sinni,
greind og góðvild. Þau áhrif
haldast og styrkjast við nán-
ari kunningsskap. Því fer þó
fjarri, að Einar Gerhardsen sé
atkvæðalaus lognhattur. Viður-
kennt er, að hann sé maður úr-
skurðarmikill og hiki ekki við
að taka á sig ábyrgð, þegar
hennar er þörf. Sumir finna
honum það m.a.s. til foráttu, að
hann sé stundum of tillitslaus,
t.d. hafi hann aldrei hikað við
að láta samráðherra hverfa úr
störfum ef hann taldi það stjórn
málanauðsyn. Andstæðingar Ger
hardsens báru fyrir honum
mikla virðingu á meðan hann var
forsætiisráðherra, en töluðu um
það í hálfkæringi, að hann hefði
lag á að sameina yfirbragð lands
Laugardagur 6. maí
föðurlegrar velvildar við ein-
beitta flokksihyggju. Því ánægju
legra er að heyra hljóðið í ýms-
um hinna helztu þeirra nú eftir
að Einar Gerhardsen er látinn
af völdum og þeir sjálfir tekn-
ir við. Þeir róma mjög jafnað-
argeð hans og góðvild við stjórn
arskiptin og undirtektir hans
við sína andsnúnu eftirmenn,
þegar þeir, óreyndir, óskuðu sam
ráðs við hann.
Verða að vegast á
Efnahagur Noregs stendur á
mun fleiri styrkari stoðum en
íslenzku-r og í Noregi eru
landbúnaður og sjáv-
arútvegur aukaatvinnugreinar,
ef svo má segja, og njóta
raunverulega styrks frá öðr-
um, sem eru miklu öflugri
og aflögumeiri. Undirstöðu-
atvinnuvegirnir eru verzl-
unarflotinn og margvíslegur
iðnaður, bæði stóriðnaður og
smærri iðnaður, sem þó nýtur
ólíkt stærri markaðar en við
erum vanir. Þrátt fyrir þenn-
an og annan aðstöðumun, þá
eru fá eða engin lönd þar sem
aðstæður eru þó líkari því, sem
á íslandi er, en Noregur. Þess
vegna er fróðlegt á sjötugsaf-
mæli hins gerbunnuga norska
forystumanns að rifja upp ný-
leg ummæli hans, sem raunar
hafa verið tilfærð áður í Reykja
Ivíkurbrélfi, um sarrnsvarandi
vandamál og hafa verið á dag-
skrá hjá okkur. Skömmu fyrir
jól í vetur hélt Einar Gerhard-
sen á lokuðum fundi í Stór-
þinginu mjög merka ræðu um
samninga Noregs við erlent stór
fyrirtæki um atvinnurekstur þar
í landi. Gerhardsen sagði m.a.
að það
„ — — ætti einnig að vera
Ijóst, að ekki er hugsanlegt,
að ná samningi þess eðlis, sem
hér er um að ræða, án þess, að
ákveðnir norskir hagsmunir
verði að víkja til hags fyrir fé-
lagið, sem samningur er gerð-
ur við. Spurningin er, hvort sá
ávinningur, sem Noregur fær
að sínu leyti, vegur á móti því,
sem afsala verður. Góður sam-
vinnusamningur verður að gefa
báðum aðilum jafna hagsmuni.
Einungis ef svo er, þá er verj-
anlegt að gera hann og líklegt
að hann haldist.“
Voru aftur úr
Síðan víkur Gerhardsen að því
vantrausti, sem sumir Norð-
menn beri til stóriðnaðar og
segir:
„Þetta viðhorf hef ég aldrei
getað skilið. Ég get skilið, að
landbúnaðurinn sé sá atvinnu-
vegur, sem stendur næst hjarta,
þeirra, en svo skynsamir menn
sem þeir eru, hljóta þeir að
vita, að Noregur getur ekki lif-
að af landbúnaðinum einum.
Iðnaðurinn er ásamt verzlun-
arflotanum okkar mikilvægasti
atvinnuvegur. Það eru þessir at-
vinnuvegir, sem gera það að
verkum að Noregur er ekki aft
ur úr i efnahag. Ef aðrir at-
vinnuvegir og efnahagur í Nor-
egi eiga að blómgast, þá verð-
ur iðnaður og verzlunarflotinn
og e.t.v. sérstaklega iðnaðurinn
stöðugt að auka afköst sín. Þess
vegna verðum við að hafa já-
kvæða afstöðu til iðnaðarins,
vandamála hans og úrlausnar-
efna.“
Fyrir okfcur Islendinga er það
athyglisvert, að við höfum enn
ekki svo teljandi sé þá atvinnu
vegi, sem Gerhardsen segir að
forði Norðmönnum frá því að
vera aftur úr. Engu að síður
þola lífskjör okkar nú saman-
burð við þeirra. Það segir sína
sögu um hvernig stjórnað hafi
verið hér hin síðustu ár en einn
ig, að til frambúðar verðum við
að styrkja afkomugrundvöll
okkar. Um stóriðnaðinn segir
Gerhardsen ennfremur:
„Við getum víst án efa verið
á einu máli um að æskilegt
væri, að allur iðnaður f landinu
væri í höndum Norðmanna
sjálfra, ef hann þá fengi stað-
ist í síharðnandi alþjóðlegri
samkeppni. En slíkt er því mið-
ur einungis rómantískur óska-
draumur. í öllum löndum hins
frjálsa heirns — einnig þeim
stærstu og efnuðustu — er
meira eða minna af erlendu
fjármagni bundið í iðnaðinum.“
Og enn segir hann:
„Þetta er heldur ekki neitt
nýtt fyrirbæri í Noregi. Flest
hinna stóru iðnfyrirtækja eru
að öllu eða einhverju leyti í
höndum erlendra aðila. Við get-
um heldur ekki haldið því fram
að við höfum haft slæma
reynslu í þeasu efni. Það er að
minnsta bosti ekki álit þeirra,
sem búa í þeim iðnaðarbyggð-
um, sem risið hafa upp um-
hverfis slíkan iðnrekstur.“
Aðalmaðurinn við
eigin útför
Áður en samningurinn um
álbræðsluna í Straumsvík var
gerður, lýsti Einar Olgeirsson
yfir því á Alþingi, að hann
mundi berjast á móti þvílíkri
samningsgerð af enn meiri
krafti en jafnvel hernámssamn-
ingnum, sem hann svo kallaði. Úr
þessari baráttu Einárs varð raun
ar minna en orðin stóðu til.
Hann vantaði að vísu ekki vilj-
an, en honum varð brátt ljóst,
að allan hljómgrunn skorti, og
þó einkum á meðal verkalýðs-
ins. Vafalaust eiga von-
brigði Einars Olgeirssonar af
þessum sökum sinn þátt í því,
að hann hefur nú tekið það ráð
að hverfa af Alþingi. Allir óska
Einari Olgeirssyni langra Mf-
daga, en hann finnur sjálfur
sinn pólitíska dauðdaga nálgast
og vill þá verða fyrri til. Að-
ferðin er einkennandi. Það hef-
ur stundum verið sagt um þá,
sem mjög hafa í huga eigið
ágæti að þeir vilji hvergi
vera án þess að vera sjélfir í
miðdepli. Hjá sumum gengur
þetta svo langt, að þeir geta
ekki verið við jarðarför án þess
að óska þess að vera sjálfir í
líksins stað svo að allt snúist
í kring um þá. Frægasta dæmi
þess er það, þegar Karl
keisari V., sá sem sagt var um,
að eólin gengi aldrei til viðar í
ríki hans, var orðinn saddur
valdadaga og dró sig í hlé, þá
lét fram fara sína eigin útför,
sem hann var sjálfur viðstadd-
ur.
Ekki voru þeir
margir verka-
mennirnir
Svipað þessu fór nú fyrir Eii
ari Olgeirssyni. Hugarórar ham
eru sívakandi. Þar má segja al
sólin gangi aldrei til viðar freni
ur en í veldi Karls V. E.t.v,
er það skýringin á því að Ein-
ar leitar fordæmis hjá þessuni
löngu liðna keisara og lét frani
fara sína eigin pólitísku útför;
þar sem hann var sjálfur við>
staddur. Hún var haldin í A-usfc-
urbæjarbíói sl. sunnudag o|
voru eitt hundrað útvaldir látn-
ir boða til hennar. Undir boðs-
bréfinu stóðu nöfn margra pen-
ingaburgeisa og menningan
snobba í liði kommúnista, en
hina óbreyttu alþýðumenn vanl
aði þar eftirtakanlega. MeðaJ
þessara hundrað undirskrifenda
voru einungis þrír, sem skrifuðiu
sjálfa sig rétt og slétt „verka-
maður.“ Tveir þeirra, sem sv«
lítið létu yfir sér, hafa raunai
í mörg ár verið starfsmenn
verkamannafélagsins Dagsbrún-
ar en ekki stundað venjulega
verkamannavinnu, og hinn
þriðji verið ámóta lengi
eftirlitsmaður og verkstjóri hjá
einu bæjarfyrirtækinu. Þegar
nöfnin eru skoðuð, sést þes«
vegna ekki einn einasti reglu-
legur verkamaður í þessum
hundrað manna hópi. Vafalaust
er þó mörgum verkamönnum
hlýtt til Einars Olgeirssonar, og
jafnvel eindregnir andstæðingar
hans efa ekki, að hann viljl
verkamönnum á sinn hátt veL
Engu að síður er þesisi verka-
mannaskortur í hundrað manna
hópnum ekki einungis eftirtak-
anlegur heldur elnkennandi.
Annars vegar hefur ekki þótt
nógu fínt að hafa marga með
verkamannaheitinu á meðal und-
irskrifendanna. Hitt kemur ekld
síður til, að þrátt fyrir allt tal
Einars Olgeirssonar og félaga
hans um velvild þeirra í garð
verkalýðsins, þá birtist sú vel-
vild alls ekki í því að bæta eigi
kjör hans, heldur í allt öðru.
Fatækt vekur
löngun til bylt-
ingar
Um það er ekki að villast, að
Einar Olgeirsson hefur hrifizt
af þeirri kenningu, sem sett eir
fram í þessum boðskap;
„--------að þeir eru „fátækir
og allslausir“. Þetta kann að
virðast slæmt, en í raun og vem
er þetta gott. Fátækt vekur löng-
unina til breytingar, löngunina
til athafnar, löngunina til bylt-
ángar. Á alslausa pappírsörk,
lausa við allt letur, er hægt að
skrifa nýjustu og fegurstu bók-
stafi, mála nýjustu og fegurstu
myndir.“
Þeir sem þessa stjórnmála-
skoðun hafa, fylgja henni af
einlægri sannfæringu, eins og
m. a. sézt af þessari viðbótar-
skýringu:
„Það að hafa ekki rétt stjórn-
málasjónarmið er líkast því eira*
og hafa enga sál.“
Einar Gerhardsen er litlu eldrl
en Einar Olgeirsson. Á yngri
árum var Gehhardsen mjög ná-
kominn kommúnistum en andans
mennirnir litu alltaf niður á
hann. Hann var bara verka-
maður og Hendrik heitinn
Ottósson segir um hann, að I
Moskvu hafi hann ætíð verið
talinn „mesti félagsskítur af
þeim sem þekktu hann bezt“.
Síðan hefur hann ætíð starf-
að á meðal og fyrir verkamenn
með þeim árangri, sem við allra
augum blasir á meðan nafni
hans á íslandi hefur leikið sér
í loftsölum og nú síðast að sinni
eigin útför.