Morgunblaðið - 24.05.1967, Blaðsíða 17

X
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. MAI 1967.
17
Furðudýrin í Þingeyjarsýsiu
NÚ er rætt um furðudýr, sem
sagt er að rekið hafi við Heið
arhöfn á Langanesi. í miðri
kosningahríðinni hringdi Þór
bergur til okkar og var mik-
ið niðri fyrir. Hann benti á
í þessu sambandi frásagnir af
furðudýrum við Laxárósa í
S.-Þing. 1958 og við Heiðar-
höfn á Langanesi. Var mál
þetta gaumgæfilega athugað
að ósk dr. Finns Guðmunds-
sonar og sjónarvottar yfir-
heyrðir.
f Gráskinnu hinni meiri
þeirra dr. Sigurðar Nordals
og Þórbergs Þórðarsonar er
um þetta fjallað og birtar
skýrslur Jóhanns Skaptason-
ar sýslumanns og Sigurðar
Jónssonar hreppstjóra.
Með leyfi Þórhergs hirtir
Morgunblaðið frásagnir þess-
ar lesendum sínum til
skemmtunar og fróðleiks.
Dýrin í Þingeyjarsýslu.
Nálægt mánaðamótum októ-
ber og nóvembermánaðar 1958
fluttu dagblöðin í Reykjavík frétt
ir af ókennilegu dýri, sem folk
ið í Heiðarhöfn á Langanesi hefði
séð fremur skamwit frá bænum.
Auðsætt virtist það af málavöxt-
um, að þessar frásagnir væru
ekki upplognar, hvorki af blöð-
unum né heimilismönnum í
Heiðarhöfn. Ekki sýndust held
ut neinar iákur til, að þarna hefði
verið um missýningar né ofsjón-
ir að ræða því að allir á bænum
höfðu horft á dýrið nokkra stund
1 fullbjörtu að morgni dags, og
ekki á löngu færi.
Hins vegar var það ekki ljóst
af lýsingunum á því, hvers
bonar skepna þarna hefði verið
á ferðinni. Hér í Reykjavík gízk-
uðu sumir upp á rostungi, einnig
fslbirni, jafnvel sel. En þessar á-
gizkanir virtust ekki koma rétt
vel heim við lýsingar, sem blöð-
in þóttust hafa eftir fólkinu í
Heiðarhöfn. Af þeim var að sjá,
áð það hefði ekki borið kennsl
á dýrið, og má þó telja víst, að
það hafi oft séð sel og ef að lík-
um lætur Ijósmyndir af rostung-
um og tóbjörnum á þessari miklu
ljósmyndaöld.
Fáum dögum seinna kom sú
fregn í blöðunum, að synir Jóns
Þorbergssonar, bónda á Laxa-
mýri, hefðu séð tvö óþekkt dýr
við Laxárósa á Skjálfanda.
Ekki verður heldur greint af lýs
ingunni, sem þeirri frétt fylgdi,
hvers kyns skepnur þar hefðu
verið á ferli. Sennilega hefði
þessum tíðindum verið skipað
á bekk með marklausum hind-
urvitnasögum, þegar tímar liðu,
eins og frásögnum af öðrum
ókennilegum kvikindum, sem
ýmsir hafa talið sig sjá fyrr og
síðar við sjó og í vötnum, ef dr.
Finnur Guðmundsson náttúru-
fræðingur hefði. ekki snúið sér
til sýslumannsins í Þingeyjar-
sýslu og beðið hann að yfirheyra
fólkið, sem dýrin sá.
Sýslumaður vékst vel við
þessu og kallaði syni Jóns í>or-
bergssonar fyrir rétt, en fól
hreppstjóranum 1 Sauðanes-
(hreppi að yfirheyra fólkið í
Heiðarhöfn. Upp úr þessum rétt-
arhöldum hafðist þó það, að nú
er það s-kjalfest af lögskipuðu
yfirvaldi, að dýrin sáust, litu
nokkurnveginn svona út og hög-
uðu sér nokkurnveginn svona og
svona. Þetta sýndist vera skyn-
samlegri viðbrögð en að kasta
slíkum fyrirbærum rannsóknar-
laust niður í glatkistu fordóma,
ofsjóna, missýninga eða ósann-
inda. Ef yfirvaldinu í Borgar-
fjarðarsýslu hefði verið gefinn
svipaður rannsóknarandi á dög-
«m Katanesdýrsins, stæðu ekki
ennþá fávíslegar stælur um það,
hvort það furðulega undur hefði
verið skepna eða tómur upp-
spuni.
Hér koma svo réttarhöldin.
ENDURRIT
Út sakadómsbók fyrir Þing-
eyjarsýslu.
Ár 1958, laugardaginn 6. des-
ember, klukkan 15.15 var saka-
dómur settur á skrifstofu em-
bættisins í Húsavík og haldinn
af Jóhanni Skaptasyni, sýslu-
manni með undirrituðum vott-
um.
Fyrir var tekið:
Mál nr. 57 1968
Samkvæmt beiðni Finns Guð
mundssonar, náttúrufræðings,
Reykjavík, að taka skýrslu um
óþekkt dýr, sem sáust við Skjálf
anda 9. nóv. s.l.
Mættir eru bræðurnir Björn
Gunnar og Vigfús Bjarni Jóns-
synir, báðir til heimilis á Laxa-
mýri í Reykjahreppi í Suður-
Þingeyjarsýslu. Er Björn 25
ára að aldri, fæddur 4. febrúar
1933, Vigfús 29 ára að aldri,
fæddur 8. ágúst 1929. Eru þeir
báðir áminntir um sannsögli.
Segir Vigfús svo frá í áheyrn
Björns:
Hinn 9. nóvember s.l. voru
bræðurnir báðir að smala fé
um klukkan 17.30. Lágskýjað
var og dimmt uppyfir, jörð auð,
frostlaust og orðið rokkið, illa
sauðljóst.
Fóru þeir saman ofan í svo
fcallaða Æðarvík, sem er rétt
við Laxárósa. Sjá þeir við ár-
ósinn, ca. 70 metra frá sjó, tvær
skepnur, sem þeir töldu strax
víst að væru sauðkindur.
iBeindu þeir hundi að skepnun-
um og fór hann alveg til þeirra,
en sneri þá ýlfrandi frá. Er
þetta fullorðinn hundur, stór
og grimmur af skozku kyni,
nefndur Kolur. Vakti þetta
strax undrun bræðranna, því
fremur þurfti að jafnaði að
halda aftur af hundinum en að
hvetja hann til afskipta af sauð-
fé. Bræðrunum virtist skepnurn
ar skipta sér lítið af hundinum,
er hann kom til þeirra, en vöpp
uðu þó lítils háttar um.
Gengu bræðurnir þá nær
skepnunum og komu í ca. 15^
20 metra fjarlægð frá þeirn. Virt
ust þeim ðkepnurnar vera svart
ar að lit, gildar og nokkuð lura
legar, en virtust vera snöggar
á skrokkinn og telja þeir, að
útlit hafi verið fyrir, að þær
væru ekki hærðar. Stærðin virt
ist þeim vera á við skógarbjörn.
Þeir sáu glöggt að dýrin stóðu á
fjórum fótum, fremur gildum, á
að gizka 50 cm. háum. Bræðurn-
ir lögðust niður og sáu þá
glöggt í vatnið í ósnum undir
kvið á öðru dýrinu. Háls dýr-
anna virtist mjög stuttur og
hausinn beint fram úr hálsin-
um, en niður úr hálsinum virt-
ist vera eins og ávalur poki. Dýr
in snéru bæði frá bræðrunum
og sáu þeir aftan á þau og á
hægri hlið. Stóðu þau með litlu
millibili, og sáu bræðurnir að-
eins hausinn á öðru þeirra. Þau
virtust ekki gefa bræðrunum
neinn gaum, en þeir fóru hljóð-
lega að þeim.
Þeim virtust dýrin þrútin af
vöðvum og mjög kraftalega vax
in. Ekki töldu bræðurnir ráð-
legt að fara nær skepnunum,
þar eð þeir voru vopnlausir.
iHundurinn vildi ekki fylgja
bræðrunum í áttina að dýrun-
um, eftir að hann kom úr sendÞ
ferðinni. Hann hélt sig með
lágu ýlfri álengdar í sveig frá
dýrunum. Eftir að bræðurnir
komu til baka og fóru að jepp-
anum, sem beið uppi á Æðarvík
urbjarginu, heimtaði hann stax
að fara inn í jeppann og fékkst
ekki út úr honum síðar í smala
mennskunni. Vindur var norð-
lægur. Bræðurnir voru svolítið
austan við dýrin og segja, að
vindur hafi því ekki staðið af
þeim á dýrin.
Daginn eftir kom Björn aftur,
strax um morguninn, á staðinn
og leit eftir sporum og öðrum
vegsummerkjum, en sá engin,
enda hafði verið illviðri um nótt
ina, og hafði brim gengið á
land.
Þegar bræðurnir litu seinast
til baka til dýranna, sáu þeir
þau vera komin alveg ofan að
vatnsborði.
Bræðurnir ætluðu ekki að
segja frá þessum viðburði út
fyrir heimilið, kærðu sig ekki
um að út frá honum spynnust
sögur. En þegar þeir heyrðu
sagt frá dýrinu, sem sást í Heið-
arhöfn, virtist þeim um sams
konar dýr hefði getað verið að
ræða, og sögðu eftir það frá dýr
unum, sem þeir sáu við Laxár-
ós.
Eftir það, að bræðurnir sáu
dýrin, höfðu þeir jafnan með
sér byssu, er þeir gengu með
sjónum.
Hundurinn var tregur til að
fylgja Birni á staðinn morguninn
eftir.
Þannig sagðist Vigfúsi frá.
Fylgdist Björn með frásögninni
og lagði öðru hvoru orð í belg.
Bókunin var upplesin fyrir
bræðrunum og viðurkenna þeir
hana báðir rétta.
Þegar dómarinn var búinn að
spyrja um útlit dýranna, bað
hann Vigfús að gera riss af út-
liti þeirra. Gerði hann það með
útl'ínum. Fannst dómaranum
rissið mjög minna á mynd af ís-
birni.
Blaðið með rissinu er fest hér
í bókina.
Upp lesið.
Fleira ekfki gert.
Sakadómi slitið.
Jóhann Skaptason
Vigfús B. Jónsson
Björn G. Jónsson.
Ár 1958, miðvikudaginn 31.
desember klukkan 16 var saka-
dómur Þingeyjarsýslu settur í
skrifstofu embættisins í Húsa-
vík og haldinn af hinum reglu-
lega dómara Jóhanni Skapta-
syni, sýslumanni, með undirrit-
uðum vottum.
Fyrir var tekið málið nr. 57/
1958. Framhald rannsóknar.
Dómarinn leggur fram eftir-
greind skjöl:
Skýrslu um óþekkt dýr í Heið
arhöfn, dagsetta 8. desem'ber
1958, bréf hreppstjóra Sauðanes-
hrepps, dagsett 8. sama dag, og
blað með rissmynd af dýri. Eru
skjölin þingmerkt 1—3 svohljóð-
andi: Nr. 1 lagt fram í saka-
dómi í Þingeyjarsýslu 31. des-
ember 1958.
Jóhann Skaptason.
Það var að morgni dags kl.
9, nýorðið fullbjart. Jón Matthí-
asson, 16 ára piltur, sá dýrið
fyrstur, án þess þó að veita þvi
nokkra athygli. Mun það þá
hafa legið í sandinum. Kom
hann inn og sagði ekki frá
neinu. Örstuttu síðar heyrðust
ihundarnir gelta af miklum
ákafa. Var þá hugað að hvað
ylli. Sáust þeir þá á leið frá
dýrinu, sem þá var stigið á fæt-
ur, hlupu þeir og voru auðsjáan
lega hræddir, en dýrið stefndi
í sjóinn. Gekk það á fjórum fót
um og fór mjög hægt. Göngu-
lagið svipað og hjá hesti, sem
röltir í hægðum sínum. Stærðin
áþekk og á stórum fullorðnum
hesti og þó allt digrara og
klunnalegra. Höfuðið bar það
fremur lágt og lægra en hestur,
virtist það stærra en á hesti,
einkum lengra, og niður úr trant
inum virtust hanga tvær blöðk-
ur, sem slettust til, þegar dýrið
gekk. Litur dýrsins var grá-
brúnn, og var það mikið loðið
og _lubbalegt. Engin eyru sáust.
Á meðan dýrið var að staulast
í sjóinn sneri það hliðinni að
fólkinu, sem á það horfði, og
þeirri stefnu hélt það þar til það
var komið í kaf.
Stefán bóndi er góð skytta og
á góðan riffil, „sprengikúluriff-
il“, með 6,5 mm. kúlum.
Þegar dýrið var komið lítið
eitt fram' í sjóinn, hafði hann
náð í riffilinn, miðaði á það rétt
aftan við bógana og skaut á
það fimm skotum og hæfði ör-
ugglega með þremur. En ekki
virtist því bregða mikið þótt
það fengi í sig þessar kúlur, fyrr
en við síðasta skotið, en þá tók
það nokkurn kipp. Fannst
iStefáni líklegt af viðbragði þess,
að það skot mundi verða ban-
vænt. Á meðan skothríðin stóð
óð dýrið hægt frá landi. Virt-
ist það ekki taka til sunds fyrr
en það var komið að miklu
leyti í kaf. Þegar dýpið leyfði
kafaði dýrið, en kom upp nokfcr
um sinnum, ca. þrisvar. Þegar
það kafaði síðast gerði það
mikla gusu og sást svo ekki aft-
ur.
Bælið var afhugað skömmu
eftir að dýrið hvarf. Engin hár
sáust í því, en alldjúp laut hafði
myndazt í sandinn (sandur og
þari) þar sem dýrið lá. Var hún
um 1,5—2 m í þvermál og um
1 alin á dýpt. Nokkur fitubrá
kom á sjóinn, þegar flæddi upp
í bælið (grænleit fita). Spor
sáust ekki eða mjög ógreinilega,
enda var sjór farinn að flæða
yfir förin, en rákir voru í sand-
inurn tvær samhliða, ca. 50 cm
á milli þeirra, og mætti af því
ráða, að það hefði ekki lyft fót-
unum, heldur dregið þá og ýtt
sér þannig áfram, Frá bælinu í
sjóinn voru um 3 metrar. Á
miðri þeirri leið virtist það hafa
spyrnt fast í sandinn, og hafði
hann rótast upp, lífct og eftir
dráttarvél, sem spólar lítið eitt.
Farið var á báti og dýrsins
leitað, skömmu eftir að það
hvarf, en dálítil vestangola var
og þaramor og grugg í höfninni,
svo að lítið sást í ’botninn fyrir
gruggi.
Um hálfum mánuði áður en
þetta var kom Stefán Jónsson í
.Heiðarhöfn frá Þórshöfn á bíl í
myrkri. Þegar hann kom nálægt
svokallaðri Sauðanesborg, drjúg
an spöl austan við Sauðanes, sá
‘hann dýr í brautarskurðinum.
'Datt í hug hestur. Athugaði það
þó ekki nánar. En þegar hann
sá dýrið í Heiðarhöfn, fannst
honum að þarna mundi sama
skepnan komin. Dýrið var 1
þeim skurðinum, sem fjær er
sjónum, og stóð það í vatni. Veg
urinn er þarna 200—300 metra
frá sjó.
í lýsingu þessari er að miklu
leyti farið eftir frásögn Stefáns
Jónssonar, en einnig stuðzt við
það, sem konan hans, Lilja
ólafsdóttir, Jón Matthíasson,
Vigfús Gunnarsson og stálpaðir
krakkar höfðu um þetta að
segja.
Efra-Lóni, 8. des. 1958.
Sigurður Jónsson.
Nr. 2. Lagt fram í sakadómi
Þingeyjarsýslu 31. desember
1958.
Jóhann Skaptason.
Efra-Lóni, 8. desember 1958.
Sýslumaður Þingeyjarsýslu,
Húsavík.
Að ósk yðar, herra sýslumað-
ur, fór ég í Heiðarhöfn í dag
og talaði við Stefán bónda Jóns-
son og hans heimafólk um dýr
það, sem sást þar rétt við íbúð-
arhúsið eða nánar tiltekið ca.
150 metra frá bænum nú fyrir
sömmu. \
Gekk erfiðlega að fá glögga
mynd af dýri þessu, því fólk-
inu bar efcki saman um útlit
þess, einkum virtdst skoðanir
skiptar um það, hve fæturnir
voru langir, og skiptir það þó
miklu máli. Stefán bóndi var
mjög harður á því að álíka hátt
hefði verið undir kviðinn á dýr-
inu og á stórum hesti. Jón Matt-
híasson, 16 ára piltur, áleit hins
vegar, að það hefði verið mjög
lágfætt, og bar hanp það mjög
ákveðið. Konan og eldri börn-
in virtust álíta, að lengd fót-
anna hefði verið eitthvað þar
á milli. Hallast ég frekar að
þeirri skoðun, að Stefáni hafi
.missýnzt eitthvað um leggja-
lengdina, enda hefur hann ekki
lengur verulega góða sjón, og
þann dag var hann lasinn.
íStefán telur að göngulag dýrs-
ins hafi verið svipað og hjá
hesti, en ekki sannfærðist ég
um, að það væri rétt, enda sá
hann það lítið eða ekki ganga
á þurru landi.
Stefán sá ekki, hvort dýrið
var loðið eða ekki, en frúin og
krakkarnir töldu sig hafa séð
greinilega, að það væri mikið
loðið.
Bælið skoðuðu Jón Matthías-
son og Vigfús Gunnarsson smið-
ur, sem vann hjá Stefáni um
'þessar mundir við húsbyggingu.
Einnig sáu menn frá Þórshöfn
bælið, en þá var sjór farinn að
flæða upp í það.
Sú fullyrðing Stefáns, að hann
hefði séð dýrið í brautarskurði
nokkru áður, er ekki líkleg og
sennilegra, að um einhverja mis
sýn hafi verið að ræða, en um
það veit ég náttúrlega ekki. Það
sagði mér Ólafur Jónsson, sem
hjá honum er, að Stefán hefði
haft orð á því við sig, að hann
'hefði séð eitthvað skrítið, en
lýsti því ekki nánar.
Teikning sú, sem hér fylgir
með, er eftir 8 ára dreng. Á
henni má ekki mikið byggja.
Sumt af fólkinu sagði, að mynd-
in væri ekkert lík dýrinu, en
aðrir, að hún væri svipuð.
Punktalínan er dregin í sam-
ræmi við það, sem fólkinu
fannst að fremur ætti við.
Ég teldi rétt að þér létuð þess
ar athugasemdir fylgja, ef þér
sendið náttúrufræðingi lýsing-
una af dýrinu.
Virðingarfyllst.
Sigurður Jónsson,
hreppstjóri Sauðaneshrepps.
Rétt endurrit vottar.
Skrifstofu Þingeyjarsýslu,
18. nóvember 1959.
Jóhann Skaptason.
Eftirmáli eftir Þ.Þ.
Margir, sem lesa framanritað-
ar skýrslur, munu renna hug-
anum að þessari spurningu:
Hvaða dýr voru þetta? Úr þeirri
gátu verður ekki leyst hér.
Máski er auðveldara að svara
því til, hvaða dýr það gátu ekki
verið.
Það er þegar auðsætt um dýr-
ið í Heiðarhöfn, bæði að útliti
og hátterni, að það hefur ekki
verið hross, nautgripur, sauð-
kind né hreindýr. Ekkert bend-
ir heldur til, að það hafi verið
selur eða rostungur. Lýsing
Framhald á bls. 19.