Morgunblaðið - 27.05.1967, Blaðsíða 19

MORGUNBLiAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. MAI 1M7.
19
Rœða Cunnars Guðjónssonar á aðalfundi SH.
Frystar sjávarafurðir 26,6% heild-
arútflutningsverðmætis landsmanna
Leggja verður aukna áherzlu á að fylgja sölum eftir
GÓÐIR íundarmenn!
Fyrir hönd stjórnar SH býð ég
ykikur veLkomna til aðalfundar
1967. Skýrslu stjórnar SH ásamt
reikninguim frá 1966 hefur verið
dreift meðal ykkar, og vil ég að
venju drepa á helztu atriði og
rseða nokkuð um stöðu hrað-
frystiiðnaðarins.
Heildarframleiðsla hraðfrysti-
húsa innan SH á árinu 1966 var
60.848 bonn, eða 11.511 tonnuim
minni en á árinu 1965. Fram-
leiðsla frystra fiskflaka (einnig
blokkir) árið 1966 var 31.385
tonn, eða 10.8% minni en árið
1965 og framleiðsla frystrar síld-
ar lækkaði úr 22.289 tonnum á
árinu 1965 í 18.161 tonn árið 1966,
eða um 25.3%. Heilfrysting á
flatfiski jókst nokkuð, en að
öðru leyti var framleiðslusam-
dráttur í fles'töllum afurðaflokk-
um. Heildarframleiðsla hrað-
frystihúsa innan SH, sem eru nú
um 60 talsins, hefur verið sem
hér segir sl. fknm ár:
Ár:
1962
1963
1964
1965
1966
Tonn:
62.435
67.909
62.706
72.359
60.848
Heildarútiflutningur lands-
manna af frystuim sjávarafurð-
um árið 1966 var 90.505 tonn, að
verðmaeti 1.612.5 millj. króna.
Verðmæti útflutnings frystra
sjávarafurða árið 1966 va-r nokk-
uð rneiri en árið áður o.g þar með
hinn mesti í sögu hraðfrystiiðn-
aðarins. Hins vegar var útflutn-
ingsmagnið 4.237 tonnum minna
en árið 1965. 1 heildarútflutningi
landsmianna árið 1966 mynduðu
heilfrystur fiskur og fryst fisk-
flök stærsta útflutningsflokkinn>
en samanlagt útflutningsverð-
mæti þessara tveggja aðalaf-
urðaflokka var 1.203.5 miUj.
króna. Frystar sjávarafurðir
voru 26.6% af heilda'rútflutnings
verðmæti landsmanna árið 1966.
Útflutningur Sölumiðstöðvar
Ihraðlfrystilhúsanna árið 1966 var
60.846 tonn (árið 1965 65.953
tonn) að verðmæti 1.117 millj.
krónur f.o.b. Var það 7% aukn-
ing frá árinu 1965, en f.o.b. út-
flutningsverðmæti frystra sjáv-
arafurða á vegum SH hafa verið
sem hér se'gir sl. sex ár:
Ár: Millj. kr.:
1961 633.1
1962 816.5
1963 927.5
1964 1038.6
1965 1043.1
1966 1116.7
Atf þessuim tölum má
um mikinn vöxit hefur verið að
raeða í útflutningi hraðfrystra
sjávarafurða á vegum SH á síð-
ustu árum, og hafa 'hraðfrysti-
hús innan þessara samtaka átt
virkan þátt í hinni miklu verð-
mætasköpun, sem ábt hefur sér
stað hér á landi á undanförnum
árum, aiuk þess, sem þau hafa
fært þjóðinni mikinn gjaldeyri.
Verðmæiti útfluttra sjávaraf-
urða á vegum SH var um
70% heildarútflutningsverðmætis
frystra sjávarafurða árið 1966.
Er það svipað hlutfall og verið
hefur í fjölda ára.
Helztu tegundir frystra sjávar-
afurða voru sem fyrr: Fryst fisk-
flök, fiskblokkir, fryst sdld, fryst
ur humar og rækja, heilfrystur
fisikur og frys'tur fiskúrgangur.
Helztu markaðslönd SH árið
1966 voru Bandaríkin og Sovét-
ríkin, en þessar tvær þjóðir eru
aðalkaupendur frystra sjávaraf-
urða frá íslandi. Útflutningur
frystra fiskfilaka (fiskblokk með-
talin) var mestur til Bandaríkj-
anna og þar næst komu Sovét-
ríkin. Árið 1966 voru Sovétríkin
stærstu kaupendur af heilfryst-
um fiski, en í þeim 'eifnum hafði
Bretland haft forystuna í fjölda
ára, en nú brá svo við á síðasta
ári, að útflutningur þangað
minnkaði stórlega. Sölur á fryst-
um fiskúrigangi voru svipaðar og
næsta ár á undan. Helztu kaup-
endur voru: Finnland og Svíþjóð.
Útflutningur á hraðfrystri síld
jóikst nokkuð á síðasta ári miðað
við næsta ár á undan, en aðal-
markaður fyrir þessa afurð var
sem fyrr í Austur-Evrópu, en
þangað fór um 76% af heildar-
útflutningi frystrar síldar.
Um einstök atriði í framleiðslu
málurn og útflutningi SH á sl.
ári vísast til skýrslu stjórnar og
þeirra skýrslna, sem fram-
kvæmdastjórar SH og dótturfyr-
irtækjanna munu gefa á fundin-
um.
Til frekari skýringar á því,
sem þar kemur fram um ein-
staka málaflokka, vil ég segja
eftirfarandi:
í byrjun ársins 1966 var sölu
og markaðsúJtlit fyrir hraðfryst-
ar sjávarafurðir mjög gott og má
m.a. nefna, að þá bókust góðir
fyrirfram-samningar við Sovét-
ríkin og einnig á sölum á tölu-
verðu magni á fiskblokk til
Bandaríkjanna. Gáfu þessir samn
ingar góð fyrirheit. Hins vegar
kom í ljós, þegar á sl. vori, að
mörkuðum fyrir hraðfrystar sjáv
arafurðir fór hnignanidi. Varð sú
raun á, að verðlag fór sífellt
lækkandi síðari hluta ársins og
ástandið á mörkuðunum var orð-
ið mjög alvarlegt í árslok. Sem
dæmi mlá nefna, að verð á þorsk-
blokk á bandariska markaðnum
hrapaði úr um 30 centum per lb.
(pund) þegar bezt lét, niður í 21
cent á nýliðnum vetri. Við þetta
skyndilega og stórfellda verðfall
kom greinilega í ljós, hversu
mikla þýðingu fiskiðnaðarverk-
smiðjan og sölukerfi S'H í Banda
rílkjunuim hafði, þar sem SH
vegna þessarar aðstöðu, þurfti
aldrei að sæta lægstu verðum,
né afarkostum af hálfu hugsan-
legra kaupenda, sem til hefði
þurft að selja, ef framleiðsluað-
staðan hefði ekki verið fyrir
hendi. Er þessi starfsemi rekin á
vegum dóitturfy-rirtækis SH, Cold
water Seafood Oorporation, en
það fyrirtæki hóf rekstur fisk-
iðnaðarverksmiðju í NanticOke í
Maryland árið 1954. Eftirspurn
eftir framleiðsluvörum verk-
smiðjunnar, tilbúnum fiskrétt-
um, varð fljótlega mikil og var
verksmiðjan þá stækkuð og efld
eftir því, sem kröfur og kringum
stæður leyfðu, og má segja, að
hún hafi fullkomlega skilað sínu
hlutverki. Hins vegar hefur á
siðari árum komið i ljós, að
vegna nýrrar tækniþróunar og
barðnandi samkeppni, og jafn
framt til að gefa verksmiðju-
rekstrinum tækifæri til að tak-
ast á hendur ný verkefni, varð
að leggja drög að byggingu nýrr
ar verksmiðju, sem fullnægði
betur krofum tímans. Því var
það, að aðalfundur SH 1965 sam-
þykkti að byggð skyldi mý verk-
smiðja, og var þá þegar hafist
handa um undirbúning og leit
að sem hentugustum stað, sem
sameinaði hvort tveggja, hent-
uga legu gagnvart markaðnum
og góða hafnaraðstöðu. UndÍT'
búningur og athuganir, ásamt
úrlausn ýmissa vandamála þessu
fylgjandi, gerði það að verkum,
að eigi tóikst að gauga frá endan-
legum samningum um fjármagn
og byggingu nýrrar verksmiðju
í Cambridge í Maryland fyrr en
30. marz á þessu ári, og hófst
vinna við bygginguna í apríl sl.
Áætlaður kostnaður verksmiðj-
unnar verður um 1.8 millj. doll-
arar og er þess að vænta, að
hún geti bekið til starfa um
næstu áramót. Vonir standa til,
að þessi nýja verksmiðja muni
styrkja samkeppnisaðstöðuna í
Bandaríkjunum enn frekar.
Ooldwater Seafood Oorporation
annast alla sölustarfsemi SH í
Bandarikjunum auk reksturs
fiskiðnaðarverksmiðjunnar, og
var heildarvelta fyrirtækisins
tæplega 1000 millj. krónur á sl.
ári. Framkvæmdastjóri Cold-
water er Þorsteinn Gíslason,
verkf ræðingur.
Um rekstur annarra dóttur-
fyrirtækja SH á erlendri grund
er það að segja, að aðstaða Snax
(Ross) Ltd., í Englandi var bætt
með því, að sameina skrifstofu
fyrirtækisins og söluskrifsbofu
9H í Englandi. Snax (Ross) Ltd.,
rekur mú 21 sölubúð í London
undir nafninu „Icelandic Fish-
bar“. Verzlanir þessar selja
steikta fiskrétti og kjúklinga.
Þessi startfisemi hefur skilað góð-
um árangri og vonir standa til,
að hún eigi enn eftir að færast
í aukana. Verkefni söluskrif-
stofu 9H í London er, auk rekst-
urs verzlananna, að annast sölur
í Bretlandi, Frakklandi, Belgíu,
Hollandi og á Bpáni. Fram-
kvæmdastjóri er ÓLafur Guð-
mundsson.
Harðnandi samkeppnisaðstæð-
ur erlendis útheimta enn meiri
sölustarfsemi af hálfu samtak-
anna á sl. ári, og er greinileg-t,
að leggja verður aukna áherzlu
á að fylgja sölum fast eftir á
þeim mörlkuðum, sem til greina
koma fyrir frystar sjávarafurðir.
Sú stefnubreyting, sem varð á
sl. ári ga-gnvart viðskiptum við
Tékkóslóv-akíu og Pólland að
horfið var frá ja-fnvirðiskaupa-
viðskiptum yfir í frjáls-gjald-
eyrisviðskipti, hefur þegar bak-
að frystiiðnaðinum verulega erf-
iðleika. Afleiðing þess-arar stefnu
breytingar hefur orðið sú, að
þessar þjóðir hafa dregið saman
kaup sín á frystum fis-ki og s£d.
Er þetta mjög alvarlegt mál, þar
sem Austur-Evrópuþjóðirnar
hafa verið aðalkaupendur frystr-
ar síldar, en þær hafa keypt
meira en % alls útflutnings þess-
anar afurðar. Maókaðir fyrir
frysta síl-d eru an-nars mj-ög
þröngir. Á sl. hausti mótmælti
stjórn BH að þessar breytingar
yrðu gerðar á viðskiptafyrir-
komulaginu og varaði við af-
leiðingunum.
Rekstraraðstaða hraðfrys-tiiðn-
aðarins hefur farið sífellt versn-
andL Meginástæður eru verð-
1-ækkun erlendis, innlendar kostn
aðarhækkanir og minnkandi hrá
efnisframboð.
Af hálfu stjórnar 9H og for-
ráðamanna fyrirtækisins var á
sl. starfsári miklum tíma varið
í það að fjalla um þessi v-anda-
mál og finna út leiðir til hugsan
legrar lausnar á þeim. Boðað var
til aukatfunda um þessi mál, þar
sem ástand og hortfur í hraðfrysti
iðnaðinum var skýrt og tillögur
gerðar um, hvernig bregðast
bæri við hinum mikla vanda,
sem að steðjaðL Þá fóru fra-m
viðræður við ríkiss-tjórnina og
fulltrúa hennar og lyktaði þeim
með því, að stjórn SH féllst á
tilboð rikisstjórnarinnar um
Gunnar Guðjónsson
haldist sú þróun áfram, sem vetv
ið hefur undanfarin ár, að fyrir
hvert eitt nýtt síldveiðiskip, sem
bætist við flotann, sé tveimur
eidri skipum, sem stundað hafa
þorskveiðar, lagt, er ekki langt
í land við óbreyttar aðstæður, að
þorskveiðarnar geti ekki full-
nægt lágmarkseftirspurn helztu
vinnslugreina fiskiðnaðarins, þ.
e. hraðfrystihúsanna, saltfis-k-
vinnslustöðvanna og skreiðar-
vinnslunnar, eftir fiskhráefni,
nema síldveiðiflotinn auki þát-t-
töku sína í þorskveiðunum.
Fiskifræðin-gar haf-a viljað
halda því fram, að þorskstofnin-a
hafi gengið saman v-egna ofveiða,
og því sé af þeirri ásitæðu ekki
hægt að búast við auknum þorsik
afl'a. Án nokkurs vafa hefur eitt-
hvað gengið á stofninn, en minnk
andi áherzla fslen-dinga á þorsk-
veiðar, samfara því, að línu- og
togveiðar eru að hverfa, og au-k-
in áherzla lögð á neta- og nóta-
veiðar, hlýtur að eiga sinn ríka
þátt í minnkandi þorskafla.
Vertíðaraflinn hefur farið
minnkandi unda-nfarin ár, og
hefur verið sem hér segir siL
fjögur ár, tí-mabilið 1. 1. til 30. 4.
ár hvert, á svæðinu frá Horna-
firði suður og vestur fyrir land
til Búðavíkur, en á þessu s-væði
kemur um 90% vertíðaraflans:
lausn þá, sem fels-t í lögum um
ráðstafanir vegna sjáv-arútvegs-
ins. Meginefni þessara laga er,
sem kunnugt er, á þá leið, að
greiða s-kal 55—75% verðfalls-
tr-yggingu árið 1967 miðað við
endanleg verð ársins 1966 á þeim
frysbu-m afurðum, sem hagræð-
ingarfjárgreiðslur ná tii. Verð-
tryggingin miðast við fisktegund
ir, og greiðist frystiihúsunu-m
jafnóðum og sölusa-mbökin greiða
fisikandvirðið. Þá skulu atfurða-
lán verða óbreytt í krónutölu frá
árinu 1966, og 75% hagræðingar-
fé s-k-al greitt við veðs-etningu a-f-
urða. Heildaru-pphæð hagræðing-
arfjár skal vera óbreytt frá ár-
inu 1966, eða 50 milljónir til
allr-a hraðfrystihúsa landsmanna.
Greid-dar skulu uppbætur á bol-
fisik að meðaltali 8% yfir árið.
Vonir stóðu til, að á grund-velli
þess-ara ráðstafana yrði unnt að
'hal-da hraðfrystiiðnaðinum g-ang-
andi, en misheppnuð vetrarver-
tíð hetfur gert þá von að en-gu, að
'áfram verði haldið án frekari að-
gerða. Vil ég í því efni ræða enn
frekar um, hvernig ástandið er
að verða í þorskaÆlanum, sem er
meginundirstaða fiskiðnaðarins.
Á sl. ári gekk þorskaflinn enn
saman, var aðeins 339.102 lestir,
eða 11% minni en árið áður. Á
-aðeins þremur árum hefur heUd-
arþorskaflinn lækkað úr 415.305
tonnum árið 1964 i 339.102 tonn
árið 1966, eða u-m 76.203 tonn,
þ.e. 18.4%. Þessi þróun hefur
iko-mið sérstaklega hart niður á
hraðfrystiiðnaðinum, sem er
með mikið fjárm-agn bundið í
húsu-m, vélum og tækjum. Um
r-aunverulegar orsakir þessarar
þróunar er ertfitt að fullyrða, því
þær geta verið margþættar, en
í stórum dráttum má segja, að
þorskveiðarnar hafa ekki getað
keppt við síldveiðarnar hvað arð
bæri snertir. Hin stórkiostlega
tækniþróun í sildveiðunum,
mikil s-íl-d og hagstæðir markaðir
hatfa beint áhuga útgerðarmanna
og sjómanna stöðugt meir að
síldveiðum. Að sama skapi hefur
minnkandi áherala verið lögð á
'þorskveiðar. Öll viðbótar- og
en-duruppbygging íslenzka fisk-
veiðiflotans síðustu árin h-efur
miðazt við síldveiðar, en sá floti,
sem ein-kum hefur stundað þors-k
veiðar minnkar stöðugt.
Glöggt dæmi þess er þróunin
í togaraflotanum. Árið 1965 voru
gerðir út 30 togarar með það,
sem nefna mætti eðliLegt árs-út-
hald, en árið 1966 voru þessir
togarar aðeins 20 talsins. Heil-dar
afli togaranna árið 1963 var um
80.000 tonn, sem þótti ekki gott
ár hjá bogaraúltgerðinni, en árið
1966 var bogar-aaflinn aðeins
60.600 tonn, eða hatfði dregizt
sam-an u-m fjórðung á aðeins
fjórum árum.
Stöðug aukning sHdveiðiflotf
ans hief-ur haft í för með sér stór
aukinn sa-mdriátt í þorskveiði
flotanum. Enn er verið að
byggja tugi síldveiðiskipa og
Ár:
1967
1966
1965
1964
Tonn:
127.360
174.273
190.779
234.146
Eru þetta bnáðabirgðatötur,
sem stuðzt hefur verið við ár
hvert, þar sem lokatölur hatfa
ekki verið fyrir hendi fyrr en
síðar á árinu. Neikvæð þróu-n
í vertíðarafla síðustu fjögurm
ára er mjög mikil, eins og sjá
má a-f því, að aflama-gnið á aðal-
vertíðars-væðinu hefur minnkað
um hvorki meir-a né minna en
106.706 tonn eða 45.7% á aðeins
fjórum árum.
Það er augljóstf mál, að svo
til vonlaust er að reka fiskiðnað
í Landinu á grun-dvelli þessarar
þróunar á hráefnisöfluniinni og
má það ekki dragast lengur, að
róttækar ráðstafanir séu gerðar
í þessuim efnum.
Um til'kostnaðarhækkanirnar
er unnt að fara fljótt y-fir sögu.
Stærstu kostnaðarliðir í rekstri
hraðfrystilhúsa er fiskhráefnið
og bein og óbein vinnlaun.
Tímabilið 1960 til 1966 hækk-
aði fiskhráefnisverðið um 74%
og launakostnaðurinn um 144%
sam'kvæmt opinberum skýrslu.m.
Samtímis þessari þróun ha-fa
hraðfrys-tihúsin þurft að fjár-
festa mi-kið til að bæta tækni
og framleiðsluaðstöðu sín-a og
verða með þeim h-ætti sa-m-
keppnis-hæfari við sambærileg-
an erlendan iðnað, því hafa ber
í huga, að rslenzkur hraðfrysti-
iðnaður byggistf algjörlega á er-
len-dum mörkuðum. Til þess að
íslenzkur hraðfrystiiðnaður geti
haldið í horfi, verður hann stöð-
ugtf að verja miklu -fé í endur-
nýjun og tæknilegar endurbæt-
ur.
Eins og áður var getið, hafa
markaðsaðstæður breytztf mjög
til hins verra á liðnu starfsárL
Hraðfrystiiðnaðurinn he'fur á
undantförnu-m árum varað við
þeirri þróun, að þær kröfur,
sem til hans voru gerðar, væru
miðaðar við s-íhækkandi verð-
lag á erlendum mörkuðum g
talið fu.llkomlega órausætt að
byggj-a á því, að verð á frystum
fiski gæti stföðugt haldið áfram
að hækka, þannig, að verðlag á
fisiki slitnaði úr öllum tengs-1-
u-m við verðlag annarra mat-
væla, sem keppa við hann. En
nú hefur og komið á d-aginn, að
hið óeðlilaga hæk-kandi verðlag
á hraðfryistum fiski hefur fram-
kallað stórfellt framboð á þess-
um afurðum. Hafa ýmsar þjóðÍT
stóraukið framleiðslu sin-a og
aðrar nýjar komið til sögu. Þjóð-
ir, sem áður fyrr voru kaup-
en-dur hraðfrystra sjávara-furða,
eru nú sjálfar orðnar stfórir fr-am
leiðendu-r. Framfarir í fiskveið-
um og framleiðsl-u hraðfrystra
sjávanafurða, sénstaklega á hin-
/ Framh. á bls. 20