Morgunblaðið - 02.07.1967, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. JÚLI 1967.
19
Gömul loðskinnspressa
— Kanada
f| Framhald af bls. 12
ópubúar að flykkjast vestur um
haf, hvattir og lokkaðir til þess,
toæði af stjórn Kanada og Banda
ríkjunum. Stjórnir beggja land-
anna, töldu nauðsynlegt að koma
upp samfelldri byggð í héruðum
vestursins. Þessar vesturferðir
stóðu nær látlaust fram að
fyrri heimsstyrjöld. Fæst þeirra
landsvæða, sem þessir innflytj-
endur fengu til umráða, voru
nein gósenlönd, helaur biðu land
nemanna þrotlausir erfiðleikar
og oft hörmungar fyrstu árin.
Skipafélög og járnbrautafyrir-
tæki þrifust auðvitað vel á þess-
um þjóðflutningum og leigðu
sér agenta til þess að hvetja fólk
og ginna margan fáfróðan mann
oft með mergjuðum lygaáróðri
tii þess að yfirgefa gamla land-
ið. íslendingum er þessi saga
fremur öðrum kunn, enda þótt
hún hafi aldrei verið könnuð til
hlítar né sögð til fulls.
Samveldislandið.
Allt fram á síðustu ár frá því
að Kanada, fyrst brezkra ný-
lendna öðlaðist sjálfstjórn, hef-
ur landið leikið eins konar hlut-
verk elzta sonarins í hinni und-
arlega samsettu og marglitu fjöl-
skyldu Bretaveldis. Þegar Eng-
lendingar hófu þátttöku í fyrri
heimsstyrjöldinni töldu þeir svo
sjálfsagt að nýlenduríkin fylgdu
þeim að málum, að þeir höfðu
ekki fyrir því að spyrja vilja
þeirra. Þau fylgdu líka öll hús-
bændunum í eldhríðina, ekki
sízt Kánada, sem varð á þeim ár-
um matartoúr Bretlands og sendi
hundruð þúsunda hermanna í
skotgrafavíti Frakklands. Gjaldið
varð líka hátt. Nærri 600 þúsund
Kanadamenn voru kallaðir í her
inn og tíundi hver þeirra féll eða
særðist. Þetta var mjög hátt
hlutfall miðað við mannfjölda
landsins og mannfall annarra
ríkja. Bandaríkin t.d. misstu
ekki fleiri menn alls, þó þau
væru meir en tíu sinnum fjöl-
mennari. Hvort ástæðan var sú
að Kandamenn voru öðrum her-
mönnum Bretaveldis feigari eða
þetta ber vott um enska hag-
sýni skal ósagt látið.
Styrj öldin varð þó um leið til
þess að efla atvinnuvégi Kanada,
einkum iðnað, og sjálfstraust
íbúanna jókst. Hermálaráð-
herra Breta, hinn voldugi Kitc-
hener, hafði í upphafi tilkynnt
Hugh hermálaráðherra Kanada,
að lítt æfðum hersveitum þeirra
yrði dreift meðal enskra sveita
og byrsti sig er Hugh hreyfði
mótmælum. Hugh sagði hinum
fræga lávarði að fara fjandans
til, ef hann reyndi slíkt, snerist
á hæli og fór út. Hersveitunum
var ekki dreift og Kanada krafð-
ist þess að ófriðnum loknum að
koma fram sem sjálfstæður
aðili við friðarborðið. Bretar
fengu aðra áminningu um að
sonurinn væri að verða mynd-
ugur þegar forsætisráðherra
Kanada neitaði að fylgja Bret-
um að málum í deilum þeirra
við Tyrki 1922 án þess að kalla
saman kandíska þingið og spyrja
það ráða.
Stjórnmálamenn Breta eru
Jafnan næmir á öll veðrabrigði
og fljótir að átta sig á breyttum
kringumstæðum. Á heimsveldis-
ráðstefnu, sem haldin var 1926
var ákveðið að breyta titli enska
konungsins með sérstöku tilliti
til sjálfstæðis Kanada og með
Westminsterstatútunni 1931
toreytti enska þingið stjórnarfars
legri stöðu Kanada og allmargra
annarra landa innan heimsveld-
isins þannig að þau urðu nær al-
gerlega sjálfstæð ríki í konungs-
sambandi við Stóra-Bretland.
Þannig hætti brezka heimsveld-
ið að vera til en torezka samveld-
ið kom í staðinn.
Af þessu leiddi óhjákvæmilega
að Kanada elti ekki óbeðið og
af sjálfu sér er Englendingar
sögðu Þjóðverjum stríð á hend-
ur haustið 1939, heldur hóf
þátttöku viku seinna, með hálf-
lum huga þó, og batt þátttöku
sína mörgum skilyrðum. En ein-
dregnast kom þó í Ijós árið 1966,
í Súezdeilunni, að Kanada lét
ekki lengur segja sér fyrir verk-
um af herrunum í Westminster.
Þetta er eiginlega í síðasta skipt-
ið sem Englendingar reyndu að
leika heimsveldishlutverkið í
19. aldar stíl, ef frá er skilið
þorskastríðið við íslendinga.
Anthony Eden, sem um flest var
pólitískur uppeldissonur Winst-
ons Churchills, hugðist fara enn
einu sinni í gerfi nýlendukúgar-
ans og ásamt Frökkum sendu
Bretar herskip og flugvélar á
vettvang til þess að auðmýkja
Egypta, sem höfðu tekið Súez-
skurðinn eignarnáml. Mörg sam-
veldislönd t.d. Ástralíusamtoand-
ið fylgdu Bretum og Frökkum
að málum, en Kanada undir for-
yztu St. Laurents og Lester
B. Persons, utanríkisráðherra,
skipuðu sér við hlið Indlands og
Bandaríkjanna, sem lýstu harmi
sínum yfir árásinni. Þessi árás
varð Bretum til hins mesta
áfellis sem kunnugt er og kost-
aði Eden völdin.
Árin eftir síðari beimsstyrjöld
ina hafa leitt æ betur i ljós að
frá fjárhagslegu sjónarmiði er
Kanada miklu nánar tengt
Bandaríkjunum en brezka sam-
veldinu. Kanada er af landfræði
legum ástæðum á dollarasvæð-
inu. Hin löngu og óvígirtu
landamæri landanna eru aðeins
hugsuð lína og eiga sér enga
náttúrulegar orsakir. Viðskipta-
leiðir líkt og fjöllin og fallvötn-
in liggja norður og suður og
hundruð þúsunda ítoúa beggja
landanna heimsækja hverir aðra
ár hvert. Kanadískur iðnaður er
mjög þurfandi fyrir bandarískt
fjármagn og tækni. Bandaríkin,
sem hafa ómælt sóað og varpað
á glæ auðlindum sínum eru orðn
ir margvíslega háðir Kanada um
öflun hráefna. Kanadamenn eru
eðlilega hræddir' við hinn tí-
falt fjölmennari, volduga og
gráðuga nágranna sinn, óttast að
fjárhagslegir yfirburðir Banda-
ríkjanna leggi undir sig auð-
lindir og atvinnulíf landsins og
nái einnig pólitískum áhrifum.
Þeir hafa haft næg fordæmi fyr-
ir augunum frá Suður- og Mið-
Ameríku til þess að æskja ekki
sams konar hlutskiptis. Kana-
dískir stjórnmálamenn og at-
hafnamenn ganga þess því ekki
duldir að starfsbræður þeirra
fyrir sunnan þá líta girndarauga
hinar miklu ónotuðu hráefna-
lindir og athafnamöguleikar
lands þeirra. En þeir þurfa að
vega og meta þá áhættu að
hleypa inn erlendu fjármagni,
fjármagni, frá þeim eina stað,
þar sem það er nægilegt fyrir
hendi tii þess að hefja þær fjár-
freku framkvæmdir, sem upp-
bygging norðurhéraðanna krefst
eða hins láta þær bíða enn um
ófyrirsjáanlegan tíma og geyma
komandi kynslóðum sinnar eig-
in þjóðar þessi auðæfi líkt og
arðlaust fé í bankahólfi. Sem
dæmi um hvað gerzt getur ef
fyrri kosturinn er valinn má
nefna að Bandaríkjamenn ráða
nú þegar yfir 70% af fjármagni
í olíuiðnaðinum og meir en helm
ing fjármagns þess, sem bundið
er í námurekstri.
Árið 1957 skar John Diefen-
baker leiðtogi e.k. framsóknar-
íhaldsflokks upp herör fyrir því
að stöðva ásókn bandarísks
fjármagns inn í landið. Kanada
hóf viðskipti við lönd Austur-
Evrópu og jafnvel Kína. Marg-
ir kanadískir hagfræðingar voru
þó eindregið á móti þessu og
hafa hvatt til þess að myndaður
yrði sameiginlegur markaður
Norður-Ameríku.
Þeirri hugmynd hefur einnig
oft skotið upp að Kanada ætti
einfaldlega að ganga í ríkja-
samband Bandaríkjanna og hinir
frönsku íbúar Quebec hafa átt
til að ógna fylkjasambandinu
með því að hóta að sækja um
upptöku í Bandaríkin, þegar
þeim hefur fundizt hlutur sinn
fyrir borð borinn. Slíkt myndi
ef til vill stöðva hinn hættulega
landflótta ýmissa dugmestu og
menntuðust manna meðal íbúa
Kanada sem fara árlega í aukn-
um mæli suður yfir landamærin
til þess að dansa þar kringum
gullkálf hærri lífskjara. Banda-
ríkjamenn myndu sjálfsagt ekki
hafa mikið á móti því að fó
hið málmauðuga Quebec-fylki
sem auk þess sér miklum hluta
austurfylkja þeirra sjálfir fyrir
rafmagni inn í ríkjasambandið.
Þeir virðast þó hafa gefið hug-
myndina um innlimun Kanada
sem heild eða í bútum upp á
bátinn fyrir fullt og allt eftir
að innrás þeirra mistókst árið
1812. Árið 1911 lýsti alkunnur
bandarískur stjórnmálamaður
því að vísu yfir að hann von-
aðist eftir að lifa þann dag þeg-
ar bandaríski fáninn blakti yfir
öllu landsvæði Norður-Ameríku
frá Mexikóflóa norður að heim-
skautinu, en fátt bendir til þess
að kanadíska þjóðin í dag hafi
sem heild áhuga fyrir að láta
þennan draum rætast eða að
bandarískir stjórnmálamenn
álíta þetta raunverulegan póli-
tískan möguleika. Þeim er þó
jafnan ofarlega í minni gildi
Kanada fyrir bandarískt efna-
hagslíf einkum hversu mjög þeir
eru orðnir Kanada háðir með
öflun hráefna og munu ekki láta
sitt eftir liggja að treysta efna-
hagsleg tengsl ríkjanna sem mest
'hvaða stefna svo sem kann að
verða ofan á hjá Kanadamönn-
um sjálfum.
Odýr teppi
tMislit teppi á kr. 157.
Köflóttar barnasíðtouxur
lá 1—5 ára á kr. 95
'Hanidklæði, gott úrval.
Ódýr storesefni með.blý-
þræði
Slæður og hanzkar
IHvítit straufrítt poplín á
(kr. 36 mtr.
Verzl. Anna
Gunnlaugsson
NTJVNG
LUTEA þunrishampo spray
Laugavegi 37, sími 16894.
Legubretli
Ve rks tæða t j akk ar
Tjakkar lVz—15 tonn
Farangursgrindur
Fjaðrir
Fjaðragormar
Höggdeyfar
Bremsudælur
Spindilkúlur
Stýrisendar
Mottur í úrvali
Útvarpsstengur
Þvottakústar
Bílabón, mjög goitt
Plast-kote sprautulökkin
til blettunar.
Isopon til allra viðgerða.
I^pjnaust h.t
Höfðatún 2. Símj 29185
'gefur yður fallega hár1-
igreiðslu á örfáum mínútum.
Þér þurfið aðeins að úða og
toursta, og þá fellur hárið
mjúklega í skorður. Varnar
flösu og hæfiir öllu hári. Það
igefur bieztan árangur sé það
inotað sparilegia.
Takið brúsa með í sumiar-
leyfið.
Fæst í snyrtivöruverzlun-
um og víðar.
Heildsölubiirgðir:
EVRÚPUVIÐ8KIPTIHF.
pósthólf 503, Reykjavík,
sírni 35'582
>•
Aletrun
á flest alla málmhluti t.d. vindlinga-
kveikjara, vindlingaveski, skálar
bakka, verðlaunabikara, penna, borð
búnað og gull og silfurskartgripi.
Biðjið um sýnishorn.
Afgreitt innan 24 klst.
Ódýr og vönduð vinna.
Sendi í póstkröfu.
LL
icdi.
iczir^i i—ii=ii______m
Eyrarvegi 5, Selfossi — Sími (99) 1200.
LAHD-
-nOVER
Vegna sumarleyfa
verður verkstæði okkar aðeins opið fyrir minniháttar viðgerðir
og stillingar á tímabilinu 17. júní til 10. ágúst.
P. Siefánsson hf.
Laugavegi 170—172.