Morgunblaðið - 09.07.1967, Blaðsíða 12

I
12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JÚLÍ 1967.
Séð inn í kerjaskála í áliðjuveri. Tækið sem sézt framarlega á myndinni til vinstri er notað
til að brjóta harðan skurn sem áloxídið myndar ofan á kríólítinu. í álbræðslunni í Straums-
vík verða sett upp algjörlega sjálfvirk tæki er sjá um þetta verk.
Hann nefndi þennan málm alu-
minum, og hefur það nafn hald-
izt í Norður-Ameríku, en breytzt
í flestum öðrum löndum í alu-
minium. Hér á landi stakk orða-
bókarnefnd Háskólans upp á því,
sem kunnugt er, að nefna þenn-
an málm ál, og virðist það orð
þegar hafa unnið sér þegnrétt í
málinu.
H. C. Örsted er talinn verða
fyrstur til að framleiða hreint ál
með rafgreiningu árið 1825, en
það liðu 61 ár þar til Frakkanum
Héroult og Ameríkumanninum
Kall hugkvæmdust, óháðir hvor
öðrum, að leysa áloxídið upp í
kríólít og vinna síðan álið með
rafgreiningu. Lögðu þeir þair
með, ásamt Þjóðverjanum
Siemes, sem uppgötvaði rafseg-
ulmagnið 1866, og Bayer, sem
fann upp aðferð til að vinna ál-
oxíd úr báxíti kringum 1890,
grundvöllinn að þeirra aðferð,
sem enn þann dag í dag er notuð
við álvinnslu.
Sú staðreynd, að ál, sem er al-
gengasti málmur jarðskorpunn-
ar, skuli aðeins hafa verið þekkt
í rúm 140 ár og aðeins framleitt
að marki í -rúm 60 ár, stafar af
því hversu álið hefur sterka til-
hneigingu til að bindast súrefni
og hversu það er erfitt að skilja
álið frá því. Á1 finnst því ekki
í hreinu formi í náttúrunni. Al-
oxíder með hörðustu efnum og
Aliðjuverið í Straumsvík mun verða
eitt fullkomnasta sinnar tegundar
— Framleiðsla áls hefur margfaldast á liðnum árum
EINS og skýrt var frá í Morgun
blaðinu fyrir nokkru ganga
framkvæmdir við Álbræðsluna í
Straumsvik nokkurn veginn sam
kvæmt áætlun. Framkvæmda-
áætlunin er þannig, að gert er
ráð fyrir að helztu byggingum
verði lokið á næsta sumri og
verður þá hafizt handa með nið-
ursetningu rafbúnaðar, véla,
bræðsluofna og rafgreiningar
kerjanna. Álsteypan á að verða
fullgerð í ársbyrjun 1969 til að
hægt verði að æfa starfsliðið,
Að öðru leyti á framkvæmdum
að vera lokið um leið og Búrfells
virkjunin tekur til starfa, eða 1.
apríl 1969. Hafa nú þegar verið
ráðnir nokkrir íslendingar til
starfa við væntanlega álbræðslu
og hafa þeir farið utan til náms
og þjálfunar.
Fullgert á áliðjuverið að af-
kasta rúmlega 60 þús. tonnum ár
lega og verða starfsmenn þá um
450 að tölu, en afkastageta fyrsta
áfanga verður rúm 30 þús. tonn.
Stækkun í full afköst fer fram
jafnskjótt og Búrfellsvirkjun hef
ur verið byggð í fulla stærð, eða
210 þús. kílóvött. Er hugsanlegt
að svo geti orðið einu ári eftir
að fyrsti áfanginn er tekinn í
notkun, en að öðrum kosti eigi
síðar en árið 1975. Með 60 þús.
tonna afköstum mun áliðjuverið
þurfa um 120 þús. kílóvött ár-
lega.
Þá eru einnig hafnar fram-
kvæmdir við hafnargerð í
Straumsvík, en höfn þessa bygg-
ir Hafnarfjarðarbær og verður
hún eign hans. Hafnargarðurinn
í Straumsvík verður um 220 m
langur og verður í senn brim-
brjótur og viðlegupláss, með hafn
arkrönum og afhleðslutækjum
fyrir áloxíd. Er gert ráð fyrir
að allt að 30 þús smálesta flutn
ingsskip, geti athafnað sig þar,
en síðar er möguleiki á að
stækka höfnina fyrir skip allt að
60 þús. smálestum. Til gamans
má geta þess, að fyrir skömmu
lágu í Hafnarfjarðarhöfn tvö
skip, sem voru um 17 þús. smá-
lestir. Voru það stærstu skip, sem
í höfnina höfðu komið, og þótti
þeim er þau sáu, sem þau væru
ekkert smásmíði.
Áloxídið til verksmiðjunnar í
Straumsvík verður í fyrstu flutt
inn frá Vestur-Afriku eða Kara-
bíahafi, en síðar er fyrirhugað að
það verði flutt alla leið frá Astra
líu. Áloxídið verður flutt frá
tkipshlið á færiböndum í sérstak
an geymi eða turn, sem tekur
30 þús. tonn. Önnur hráefni, svo
sem kolskaut og kríólít, verða
inn Plinius, sem uppi var
skömmu eftir Krists burð, nefndi
„alumen ‘ eða álún í hinni frægu
náttúrufræði sinni, en álún, sem
er álsúlfat og önnur málmsölt,
er notað til lækninga og við sút-
er m.a. notað sem slípiefni,
króund og til framleiðslu á gervi
gimsteinum, svo sem rúbína og
safíra.
Framleiðslan þúsundfaldast
síðan árið 1900
Síðan aðferð sú, sem áður er
Hráalið steypt í hleifa, sem siðar eru svo notaðir til vinnslu a margskonar hlutum úr áli.
innflutt með skipum af venju-
legri stærð. Þau munu og flytja
hráálið í plötum .og hleifum frá
áliðjunni á markað í Englandi
og á meginlandi Evrópu og
Ameríku.
Þegar áhðjuverið í Straumsvík
verður tekið í notkun mun það
verða eitthvert fullkomnasta
iðjuver sinnar tegundar í heim-
inum, enda mun ekkert til spar-
að til að svo megi verða. Mun
meðal annars verða komið fyrir
sjálfvirkum tækjum við álvinnsl
una, sem hvergi eru í notkun
annars staðar ennþá.
Á fundi sem íslenzka álfélag-
ið h.f. (ÍSAL) boðaði frétta-
menn á fyrir skömmu, flutti
Ragnar Halldórsson, verkfræð-
ingur, tæknilegur framkvæmda-
stjóri álverksmiðjunnar, erindi
þar sem hann skýrði sögulega
þróun álvinnslunnar, hvernig
framleiðslan gengi íyrir sig og
sögu Svissneska álfélagsins. Er
hér á eftir rekin nokkur atriði,
sem komu fram í ræðu Ragnars.
Á1 er algengasti málrnur
jarðskorpunnar
Rómverski náttúrufræðingur-
un. Á 18. öld komust menn að
raun um, að það sem við í dag
nefnum áloxíd sé hluti af efna-
sambandinu álún, en það var þó
ekki fyrr en 1807, að Sir Hump-
hrey Davy, datt í hug, að áloxíd
væri málmur bundinn í súrefni.
um getið var fundin, hefur ál-
framleiðslan í heiminum vaxið
mjög ört, eða frá um 7 þús. ár-
ið 1900 í um 7 millj. tonna árið
1966, þ.e. hefur þúsunöfaldast.
Undanfarin ár hefur framleiðsl-
an vaxið um 8% á 'ári og tvö-
faldast því á hverjum nlu ár-
uim. Er niú svo komið, að miðað
við þyngd, er næstum jafnmik-
ið framleitt af áili í heiminum
eins og af þremur algengustu
málmurn öðrum en járni, þ.e.a.s.
blýi, kopar og zinki, og næstum
helmingi meir, ef miðað er við
rúmmál. Frá aldamótum hefur
framleiðsla á þessum má’lmum
einungis rúmlega þrefaldast að
meðaltali.
Margvíslegt notagildi áls
Á’lið hefur rutt sér til rúms
vegna hinna mörgu góðu eigin-
leika þess. Það er létt, mjúkt og
beygjanlegt, hefur mjög góða
leiðni bæði fyrir hita og raf-
magn. Það hefur afbragðs Ijós-
endurvarpseiginleika, og hefur
góða mótstöðu fyrir tæringu af
völdurn sjávarseiltu og ýmis kon
ar iðnaðarandrúmslofti. Auk
þess er ál ekki segulmagnað,
auðvelt er að slípa það fyrir há-
glans og hægt er að ilda yfir-
borð þess bæði í rafvaka og með
efnafræðilegum aðferð.um, og
það rná fara til að fá fram lit-
ríkt yfirborð. Einnig er auðvelt
að tengja álhluta saman bæði
með rafsuðu, punktsuðu og log-
suðu. Notagildi þess má og auka
með blöndun með öðrum frum-
efnum.
Annað, sem hefur orsakað sig-
urgöngu álsins, er það, að tekizt
hefur með aukinni framleiðni að
halda verði álsins mjög stöðugu
alit 'frá aldamótum. Á þessum
tíma hefur verð á áli einungis
hækkað um 9%, en á sama
tíma hefur t.d. verð á blýi, kop-
ar og zinki hækkað um 85% að
meðaltali.
Framleiðslulönd og notkun
Af heildarársfram'leið’Slunni á
áli kemur nú um það bii 56%
frá Norður-Ameríku, 20% frá V-
Evrópu, 20% frá A-Evrópu og
5% frá öðrum hlutum heims.
Ársnotkun á áli er nú um 1,8
kg, á rnann miðað við íbúða-
fjölda jarðarinnar, en í Banda-
ríkjunum er ársnotkunin yfir 10
sinnum hærri, eða 19 kg. á
mann. í Sviss, Kanada, Vestur-
Þýzkalandi og Bretlandi er notk
unin um 10 kg. á mann, en
roinni í öðrum löndum, og t.a.
umn 3Yz—1 kg. á mann á ís'landi.
Gert er ráð fyrir að þörf fyr:r
álið vaxi mjög ört í framtíð-
inni.
Vinnsla áls krefst mikillar
raforku
Næst súrefni og silisium er
stærsti hluti jarðskorpunnar ál
í ýmsum samböndum, eða um
8Y2, álið kemur fyrir í flestu gos
bergi, sem feldspat og míka, en
getur við veðrun breytzt í leir
og síðan í báxít, en úr því er
unnið áloxíd eða álildi. Áællað
er að vinnsiuhæft báxít á jörð-
inni sé um það bil 6.000 mi'Iljón-
ir tonna, sem dreift er um allar
heimsálfur. Báxítið er nnulið,
blandað vítisóda og hitað í þrýsti
geymum. Síðan er svoköl'luð
rauðeðja skilin 'frá í stöðukerj-
um og eftir verður ál'hýdroxíd,
sem síðan er þurrkað í snúnings-
oínum með gas- eða olíuhitun og
?r þá orðið að hvííu dufti, á.1
oxídi, með 5OV2 álinnihaldi.
Sökum hás bræðsluimarks ál-
oxíds (2.050 gráður), er ál enn-
þá unnið ef ir aðferð Héroults
og Halls með rafgreiningu, þar

Nú er að veiða lokið jöfnun landsins í Straumsvík. Stórvirkar vinnuvélar að störfum.