Morgunblaðið - 23.07.1967, Side 10

.r
10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. JÚLÍ 19«7
Skálholt
i.
„Og Guð leit yfir landið.
Og sjá, á þessum stað var
sól án forsælu í allar áttir.
Og Guð gerði Skálholt að
fyrsta vígi kirkju sinnar á ís-
landi.“
Þannig kemst rithöfundur-
inn, Guðmundur Kamban, að
orði í bók sinni Skálholt.
Skálholt er helgur staður. I
næstum þúsund ár hefur ís-
FVR8TA GREIN
lenzka þjó'ðin sungið þar heil-
agar tíðir guði sínum til dýrð-
ar. Þar var aðsetur höfðingja
og stórmenna, þar var athvarf
fátækra og vegalausra. Þangað
litu menn eftir andlegri for-
sjón. Þaðan teygði sig armur
kirkjunnar, stundum strangur
og áminnandi, stundum mild-
ur og líknandi. Þar var um
langt skeið hinn eiginlegi höf-
uðstaður íslands. Þar gerðust
hinir örlagaríkustu atburðir
sögu vorrar. — Þess vegna er
Skálholt helgur staður.
Þar var fylgzt með, að þjóðr
in ástundáði kristilega iðni,
þrifnað, verkshátt og kunnáttu,
en varaðist slímur og slen,
hopp og hí.
Að líkindum kemur venju-
legur ferðalangur á tuttugustu
öld í hlað Skálholtsstaðar með
öðru hugarfari en landar vorir
fyrr á öldum. Ef til vill hefur
vegur kirkjunnar minnkað, því
að nú á dögum virðist sumum
erfitt að varðveita sína barna-
trú. Nú koma menn ekki leng-
ur til Skálholts til að læra
latínu eða klerkleg fræði eða
í von um embætti e'ða leið-
réttingu mála sinna. Þangað
reika ekki framar vegmóðir
förumenn ' von um matarbita
og húsaskjól né heldur koma
þangað stásslegar yngismeyjar
af hefðarstandi til að læra
króksaum og baldýringar eða
aðrar kvenlegar hannyrðir.
Ef til vill eru til einhverjir
þeir. sem einskis minnast eft-
ir stutta heimsókn í Skálholt,
nema hins rykuga malarvegar,
kirkjunnar hvítu og svalans og
þagnarinnar, þegar inn var
komið. Þeir muna kannski eftir
göngu upp þröngan turnstiga,

1*1
suði í fiskiflugu og tjöru- og
sementslykt á kirkjuloftinu.
Þá rámar í veðraða legsteina í
kjallaranum, forna og eydda
steinkistu bak við gler og göm-
ul jarðgöng og sterkt sólskin,
þegar út var komið.
Ef til vill eru til slíkir menn,
sljóir og grunnhyggnir, en því
er erfitt að trúa, að nokkur
máður geti komið í Skálholt
án þess að skynja í svip brot
úr sögu þjóðar sinnar og nið
aldanna. Til þess þarf hvorki
sérstaka þjóðrækni né trú.
Hver hæð og hver laut, hvert
örnefni á sér langa sögu um
horfna menn og liðna atburði;
Þorláksbúð, Skólavarða,
Staupasteinn, íragerði og Söð-
ulhóll.
í átta aldir og fjörutíu árum
betur sátu biskupar í Skál-
holti, — fjörutíu og fimm full-
trúar hins ósveigjanlega valds.
Þeir voru af ýmsum þjóðern-
um og ólíkir að mannkostum
og skapferli, hinn miskunnar-
lausi tími hefur að mestu gert
Skálholt skirk ja.
Séð inn eftir gólfi Sk
að engu þeirra veraldlega
brambolt, en hér i Skálholts-
stað lifir minning þeirra, góð
eða ill. Vindblærinn leikur
enn í grængresinu, og enn
hljóma kirkjuklukkur í Skál-
holti og kalla lifendur og
dauða.
II.
Og sólin er farin að lækka
á lofti, þegar ég stíg út úr bif-
reiðinni á hlaðinu í Skálholti.
Ég er stirður og lerkaður og
fæ ofbirtu í augun af sterku
sólskininu. Ég stend neðan við
kirkjuþrepin og lít upp. Hvít
og mikil gnæfir hún við him-
in, Skálholtskirkja sú, sem
mínir samtímamenn hafa reist
guði sínum til dýrðar og sögu
staðarins til minningar.
Sennilega hefur aldrei risið
hér veglegri kirkja, þótt veg-
ur staðarins kunni einhvern
tíma að hafa verið meiri.
Dyrnar standa opnar og í
rykugum skóm geng ég inn. I
fordyrinu er kliður og manna-
mál. Þar standa sumarleyfis-
legir menn í hvítum skyrtum
og þriflegar konur með bera
handlgggi. Þar er fjörugt höndl
að með bæklinga, póstkort og
merki.
Eg geng í kirkju. Þar inni
er þægilega svalt og þar ríkir
þessi virðulega, djúpa kyrrð,
sem hvergi þekkist nema í
kirkjum, þar sem hátt er til
lofts og vítt til veggja.
Ég geng innar að prédikun-
arstólnum og skírnarfontinum,
prédikunarstólnum, sem þeir
meistari lón Vídalín og Brynj-
ólfur Sveinsson töluðu úr.
Skírnarsárinn er nýr, gjöf frá
frændþjóðinni Færeyingum.
Skreyting kirkjunnar og mun-
ir hennar eru undarlegt sam-
bland gamals og nýs, dýrgrip-
um úr fortíð og nútíð er rað-
að hlið við hlið af smekkvísi.
En ég er ekki hingað kominn
til að gera skrá yfir innan-
stokksmuni Skálholtskirkju,
þar er sjón sögu ríkari og all-
ar lýsingar verða dau'ðar og
litlausar.
í kirkjunni standa smáhópar
fólks, sem virðir fyrir sér það,
sem fyrir augu ber. Ég reyni að
lesa úr svip þess, hvað það
hugsar. En árangurslaust. Það

Legsteinninn, sem Valgerður Jónsdóttir, ekkja Hannesar Finns-
sonar lét gera manni sínum.
gengur um hljóðlátt án svip-
breytinga og skoðar kirkjuna
með þögulli athygli. Hér inni
er friður. Hér eru menn einir
með hugsanir sínar.
Til að komast upp í kirkju-
turninn er genginn þröngur
stigi upp á kirkjuloftið, en það-
an liggur annar stigi í klukku-
turninn.
í einu horni turnsins hanga
þrjár litlar klukkur, greinilega
allfornar. Við nánari eftir-
grennslan kemur upp úr kaf-
inu, að tvær þeirra bera sömu
áletran: GLOR.IA DEO IN
EXELSIS: ANNO 1726:
Gloria deo in exelsis — dýrð
sé guði í upphæ’ðum. Hin þriðja
er máð og slitin og ber enga
áletran eða upphleypta stafi, en
notagildi hennar er hið sama.
Hún hefur hringt glaðlega á
fagnaðarhátíðum, og kveinandi
hljómai hennar hafa ómað úr
turni, þegar váveifleg tíðendi
hefur borið að höndum.
Auk þessara þriggja öldnu
systra eru í turninum hang-
andi í járnbitum og stórviðum
fimm stærri og nýrri klukkur,
gjafir frá hinum Norðurlönd-
utium. Stærst þeirra er gjöf frá
íslandsvinum í Svíþjóð. Á
henní stendur hið fornkveðna:
DROTTINN MINN GEFI
DAUÐUM RÓ HINUM LÍKN
ER LIFA. Önnur mikil
klukka er gjöf frá dönskum
vinum og ber áletrunina:
KLUKKNA HLJÓÐ / KALL-
AR ÞJÖÐ / KRISTS í TJÖLD.
Eftir að hafa skóðað klukk-
urnar liggur leiðin aftur niður,
að þessu sinni alla leið niður í
kjallarann undir kirkjunni.
„Hann lét og steinþró höggva
ágæta haglega, þá er hann var
lagður í eftir andlát sitt.“
Svo segir í sögu Páls biskups
Jónssonar, sem var hinn sjö-
Frambald á bls. 15

fi
Jarðgöng þau, sem forðum lágu milli dómkirkju og staðarhúsa