Morgunblaðið - 20.08.1967, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. ÁGÚST
Vísindamenn í sumarönnum Vísindamenn í sumarönnum Vísindamenn í sumarönnum
Tjörneslögin tímaákvarða
aðskilnað Asíu frá N-Ameríku
Harðnaður jökulruðningur í Furuvík á Tjörnesi. Hnullungarnir eru fagurlega jökulrispaðir.
Jökulbergslag þetta, sem er greypt milli biágrýtislaga eru elztu jökulminjar á Tjörnesi,
sennilega nær 3ja miHjón ára gamlar.
Dr. Þorleifur Einrasson.
ur í ljós, að segulsvið jarðar
skiptir um ska-ut á um milljón
ára fresti. Hraunlög eða blá-
grýti segulmagnast í samræmi
við ríkjandi segulsvið meðan á
kólnun stendur og með mseling-
um á segulstefnunni, sean greypt
er í þau, fæst vitneskja um seg-
ulsvið jarðar á myndunartíma
þeirra. Brautryðjendur í þess-
um rannsóknum hér á landi eru
þeir prófessorarnir Trausti Ein-
arsson og Þorbjörn Sigurgeirs-
son. Island hefur hér sérstöðu,
enda hefur aldvirkni verið nær
samfelld hér á landi í 30—40
milljón ár. Af þessu leiðir, að
í gloppulausum jarðmyndunum
raðast lögin ísyrpur í samræmi
við segulstefnu. Þessi aðferð
hefði þó þann galla að erfitt var
að tímasetja berglögin. En á
allra síðustu árum hefur verið
tekið að mæla hlutfall geisla-
virks kalíum og lofttegundarinn-
ar argon í gosbergi. Hlutfall efn
anna sýnir aldur bergsins, en
kalíum 40 breytist hægt en jafnt
í argon 40 og er þessi klukka
í berginu all nákvæm. Nál átta
vitans hefur samkvæmt þessum
rannsóknum snúið í 700.000 ár
eins og í dag en snéri þveröfugt
á 1,7 milljónir ára þar á undan
o.s.frv.
Bergsegulmælingar eru hand-
hæg aðferð, sem krefst ekki
dýrra tækja, en hins vegar erum
við öðruim háðir um aldurs-
ákvarðanir.
— Jú, þessar nýju aðferðir
opnuðu leið til þess að ráðast í
ísaldarjarðfræðina af enn meiri
krafti en áður. En eins og áður
segir, hefur ísland sérs+öðu
vegna þess, að eldvirknin hef-
ur verið nærri samfelld alla ís-
öldina. Jökuiruðningar og set-
berg firá hlýviðrisskeiðunum
lh:i h og þau vernd
að laus setlög fyrir rofi. Á þenn
Framhald á bls. 14.
Skeljalag við Hallbjarnastaðaá á Tjörnesi. Við lag þetta eru
mörk tertier og ísaldar og þar tekur að bera á „Kyrrahafs"-
skeljum. Á myndinni bep mest á kúskel.
Viðtal við dr. Þorleif Einarsson, jarðfrœðing, sem
manna mest hefur unnið að ísaldarrannsóknum hér
— ÞAÐ er einkum tvennt,
sem veitir íslandi sérstöðu í
jarðíræðirannsóknum um-
fram flest önnur lönd. I
fyrsta lagi er það eldvirkn-
in og jarðmyndanir, sem til
eru orðnar af hennar völd-
um og í öðru lagi óvenjulega
vel varðveitt setlög frá hlý-
og jökulskeiðum ísaldarinn-
ar, en þau eru samofin gos-
myndunum- Sumarannir mín
ar hafa hin síðari árin eink-
um beinzt að jarðlögum
mynduðum á hinum ýmsu
skeiðum ísaldarinnar, svo
fórust dr. Þorleifi Einars-
syni orð í viðtali, er við átt-
um við hann fyrir skömmu.
Á Rannsóknarstofnun iðnaðar-
ins, sem áður hét Iðnaðardeild 4
Atvinnudeildar Háskólans, hef-
ur síð'an 1946 verið unnið að al-
tnénnum grundvallarrannsókn-
ium í jarðtfræði og hagnýtum
jarðifræðirannsóknum, ýmiist að
eigin frumkvæði eða fyrir ýmsa
aðila. Alf hagnýtum r.annsóknum,
sem unnið hefur verið af eigin
frumkvæði, má geta rannsókna
á magni kísileðju í Mývatni og
garð að gresja og hér á landi.
— Rannsóknir þessar snúast
m.a. um það, hversu oft megin-
jöklar hafi gengið yfir ísland á
Tungubakkar og Ilallbjarnastaðakambur á Tjörnesi. Horft til norðurs. Norðan aðgerðahús-
anna rennur Hailbjarnastaðaá í sjó. í Tungubökkum skiptast á sjávarset og surtarbrandur. I
skeljalögunum eru einkum skeljar, sem lifað hafa í hlýjum sjó í lok tertíer en í surtarbrand
inum leifar kulvísra lauftrjáa og barrtrjáa. í lögunum við ána koma fyrstu „Kyrrahafs“-
skeljar og þar með er ísöld gengin í garð. Nyrzt í bökkunum liggur blágrýtislag ofan á set-
Iögunum, en það er samkvæmt bergsegulmælingum um 3ja milljón ára gamalt.
rannsóknarstarfsemi á þessu
sviði hér á landi.
Upp úr 1960 t'ók ég að fást við
rannsóiknir á ísaldarminjum og
haf síðan unnið að þekn, þegar
tíimi og fj'ármunir leyfðu. Rann-
sóknir þessar mega að nokkru
teljast alþj'áðlegar, enda aðstæða
til þeirra hér á landi einstök og
niðurstöðiurnar munu varða
hin-a almennu jarðsö.gu ísaldar-
innar um víða veröild og geifa
tímatal, þar sem atburðariásin er
mörkuð með ártölum en ekki
einigöngu röðun jarðlaga eftír
sennilegu aldurshlutfalli. Um
þessar rannsóknir hefur verið
'höfð samvinna við bandaríska
og brezkia jarðifpæðiniga, bæði
hér heima cg eins var ég sum-
arlanigt í Alaska 1986 við ra,nn-
sðknir á ísaldarminjum, þótt
ekfci sé þar um jatfn auðugan
ísöld, þ.e. hversu oft landið var
hulið jökli. Á ísöld skiptust á
helköld jökulsikeið og hlýskeið,
þegar lotftslag var sivipað og n.ú
eða betra,. Dr. Helgi Pjelurss
gerði fyrstur manna þá upp-
götivun við rannsófcnir í Bú-
landshiötfða á Snæfellsnesi að
yfir ísl-and hefðu gengið a.m.k.
tvö jökulskeið með hlý skeið á
milli. Fram að þeim tíma var
talið að ísöldin hefði verið einn
Iherjans mikiil fimíbulvetur án
hlýindakafla og meginjökull
hetfði aðeins einu sinni gengið
yfir landið.
Fram á síðustu ár voru rann-
sóknir á ísaýlarlögum ýmsum
annmiörkum háðar, en á síðustu
árum hafa nýjar aðferðdr við ald
ursákvarðanir jarðtfræðilega
ungs gosbergs rutt sér til rúms.
Má þar til nefna, að komið hetf-
maign perlusteins, sem Tómas.
Tryggvason vann að. Rannsókn-
um þessum er að mestu lokið o,g
kísilgúriðnaður að hefjast, en
perluisteinsvinnsla er enn ekki
hatfin. Atf öðru má netfna könn-
un á málmum austur í Lóni sem
enn er unnið að. Af rannsóknum
fyrir aðr,a aðila má nefna jarð-
fræðiatlbuganir á virkjunárstöð-
um, rannsóknir á jarðgangast'æð
um fyrir Vegagerðina og ýmis-
legt annað, sem Tómas Tryggva-
son vann að cg við Haraldur
Siigurðsson, nú hin sí'ðari árin.
Dr. Guðmundur Sigv.aldsson hef
ur unnið að jarðefnatfræðirann-
góknum á jarðlhitasvæðium og
hann og Sigurður Steinþórsison
að ýmsum jarðefna- oig berig-
tfræðilegium rannsóknum.
Annað meginverkefni okkar
hafa verið ýmsar grundvallar-
rannsóknir í jarð-, jarðefna- og
bsngfræði. Ég hefí einkum lagt
stund á rannsóknir ísaldarjarð-
laga. Árið 1954 hóf ég frjórann-
sóknir í íslenzkum mómýrum og
ih'Ugaði að gróður- oig loftslags-
sögu landsins frá ísaldarlokum,
þ.e.a.s. síðustu 10.000 árin. Rann
sókni'rnar sýna, að lotftlagssaga
landsins er um margt svipuð og
í nágrannalöndunum, en þó er
margt ólkannað. Fr'amhald þess-
ara rannsólkna verður þó að bíða
unz betur hefur verið búið að