Morgunblaðið - 20.08.1967, Blaðsíða 11
MORGtnSTBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. ÁGÚST
11
Guðmundur lllugason:
SKORRADALUR
Sumarkvöld við Skorrdalsvatn.
SKORRADALUR er af mörgum
talinn fegurstur og hlýlegastur
allra dalanna í Borgarfjarðar-
héraði. Hann er syðsti dalurinn
norðan Hafnarfjalls og Skarðs-
heiðar. Dalurinn snýr nokkurn
veginn austur og vestur, en þó
lítið eitt norðvestur og suð-
austur. Hann er ekki beinn,
heldur dálítið hlykkjóttur og
misbreiður, ef fara á eftir því
sem vötnum hallar. Neðan hans
og vestan er suðurhluti Anda-
kílshrepps. Neðsti hluti Anda-
kílsár, sem kemur úr Skorra-
dalsvatni, er Andakíll só er
sveitin ber nafn af, síðan á sögu-
öld. Dalurinn er um 50 m.
hærri en sveitin fyrir neðan
hann. Þar í mynni hans er harð-
ur bergþröskuldur, sem ísald-
arjökuli hefir lítt unnið á. Fram
af honum fellur Andakílsá í
mörgum fossum, sem lítið ber
nú á nema í leysingum, vegna
þess að þeim hefir nú verið
breytt í ljós og aflgjafa fyrir
Borgarfjarðarhérað með virkj-
un þeirra: (Andakílsárvirkjun).
Að norðan rís við mynni dals-
ins Hastfjall, sem er um 225 m.
hár bergkambur, sem rís upp af
flatneskjum Andakíls og sést
víða að. Vestan úr Borgarhreppi
má greina að eggjar Hestfjalls
bera svip af baki hests og mun
nafnið af því dregið. Austan
HestfjaUs er Hestháls, sem er
þyrping ása og holta með slökk-
um og daladrögum á millL Síðan
kemur samfeldur háls milli
Lundar-Reykjadals að norðan
og Skorradals að sunnan. Ber
hann ýmis nöfn, eftir bæjum
þeim sem við hann standa
beggja megin. Eftir þvf sem
austar dregur á hálsinum, er
hann flatlendari að ofan og
hæðarmunur milli hans og dal-
anna beggja vegna, fer minnk-
andi. Endar hann þa r með
tveimur fellum, Eiríksfelli og
Vörðufelli.
Fyrir botni Skorradals eru
Skúlafell og Bollafell, en sunn-
an við þau eru heiðadrög Botns-
heiðar og Gagnheiðar, allt austur
að Kvíyndisfelli á Bláskóga-
heiði. Takmörk þessara heiða
eru nokkuð óljós, en landa-
merki jarða sem að þeim liggja
skera úr um það, hvað hverjum
hreppi tilheyrir.
Að sunnanverðu, takmarkast
Skorradalur austast, af Botns-
heiði, en síðan af Vatnshorns-
hálsi. Dalslakki inn af Svina-
dal, sem er næsti dalur fyrir
sunnan Skorradal, var áður í
landi Vatnshorns í Skorradal.
Þar var á 17. öld byggður bær
sem nefndur var Grafardalur og
var talinn í Skorradalshreppi
þar til fyrir nokkrum árum að
hann var sameinaður Svínadal
og Hvalfjarðarstrandarhreppi.
Vestan hálsins er dalverpi sem
kallast Þófadalur eða Þjófadal-
ur, en siðan kemur Dragafell
(478 m.) Sunnan við það er
Geldingadragi. Þar fyrir vestan
eru suðurtakmörk Skorradals
Skarðsheiði og við mynni dals-
ins að sunnan er Brekkufjall.
Til Skorradals liggja götur og
gangvegir úr öllum áttum. Að
vestan, úr Andakíl, liggja tveir
vegir upp í dalinn, sinn hvoru
megin við Andakílsá. Norðan ár
er Fossavegur, upp hjá bæjun-
um Miðfossum og Syðstu-Foss-
um og þaðan upp Fossabrekku
upp í dalinn. Að norðan er veg-
ur yfir Hestháls úr Lundar-
Reykjadal. Að austan er ennþá
enginn akvegur, en framtíðar
áætlunin er sú að leggja veg
af Uxahryggjum niður í Skorra-
dal. Að sunnan er vegur úr
Svínadal yfir Geldingadraga,
austan Skarðsheiðar. Vegurinn
sunnan Andakílsár upp í dalinn
að vestan heitir Mófellsstaða-
vegur, upp hjá bæjunum Neðri
og Efri-hreppi, sem eru neðstu
bæir í Skorradal, að sunnan
verðu. Þetta eru nú hinir ak-
færu vegir í Skorradalinn, góðir
vegir og akfærir öllum bifreið-
um. Við skulum nú athuga
þessai- leiðir í Skorradalinn og
um hann og vita hvað fyrir augu
ber.
Við förum þá fyrst Fossaveg-
inn. Hann liggur þvert af Vest-
uriandsbraut í austur, rétt fyrir
norðan Andakílsárbrú, yfir holt
og flóasund. Fossa-bæirnir tveir
eru sunnan við hann undir all
háum melbrekkum, sem heita
Fossabrekkur. Vegarafleggjari
liggur heim að bæjunum, og
þaðan að Andakílsárvirkjun og
bústöðum starfsmanna við
virkjunina. Þegar upp á Fossa-
brekkur er komið, taka við
sléttir melar inn að neðsta bæn-
um í Skorradal, að norðanverðu,
sem heitir Hálsar. Af Fossa-
brekkubrúnum er mjög víðsýnt
yfir undirlendi Borgarfjarðar-
héraðs, og fjallagarðurinn, alla
leið frá Baulu í Norðurárdal og
vestur á Snæifellsjökul blasir
við augum. Á melunum liggur
vegurinn yfir tvær gamlar göt-
ur, sem áður voru fjölfarnar.
Akranes var áður aðal verzlun-
arstaður Borgfirðinga og leiðin
milli Akraness og uppsveita
Borgarfjarðarhéraðs lá yfir
Hestháls. Sú leið skiptist þarna
nyrzt á melunum, eftir því hvort
farið var utan Hafnarfjalls eða
yfir Skarðsheiði. Nú sést lítið
fyrir hinum gömlu götum, sem
hestalestirnar liðuðust um áður
fyr, enda eru þær nú fáfamar.
Frá bænum Hálsum liggur
vegurinn inn dalinn, með Anda-
kílsá á hægri hönd. Áin er þar
lygn og liðast um sléttlendi sem
er þarna allmikið, þar sem dal-
urinn er breiðastur. Á vinstri
hönd eru skógi vaxnir ásar Hest
hálsins. Fram undan blasir við
Skorradalsvatn og skógi vaxnar
hlíðar Skorradals báðu megin
við það. Inn undir vatnsósnum
koma krossgötur. Vegurinn til
hægri liggur þvert yfir Skorra-
dal, en til vinstri yfir Hestháls
til Lundar-Reykjadals. Fram
undan er vegurinn inn Skorra-
dalinn norðan vatnsins. Þar er
höfuðbólið Grund á vinstri
hönd og liggur vegurinn í gegn-
um túnið, sem er bæði stórt og
vel slétt.
Grund í Skorradal var byggð
í stekkjarstæði næstu jarðar,
Vatnsenda, um 1660 af Páli
Teitssyni frá Lundi. Byggði
hann fyrir Brynjólf biskup
Sveinsson, sem átti jörðina og
þótti þarna svo fagurt bæjar-
stæði að hann lét þarna byggja
bæ, sem hann ætlaði Margréti
konu sir.ni til eignar og ábúðar
ef hann félli frá. Setti hann
þarna upp hálfkirkju, sem svo
var kallað og voru þar tíðir
veittar um 30 ára skeið. Um
1690 eignaðist Sigurður í Leir-
árgörðum, sonur Árna lög-
manns Oddssonar, jörðina. Hefir
hún síðan verið í eigu þeirrar
ættar og þeir ættmenn búið þar
oftast og búa þar enn í dag.
Næsti bær fyrir innian Grund,
er Vatnsendi. Það hefir alla tíð
verið talin góð bújörð. Vegur-
inn er þar um túnið. Næsti bær
er Hvammur, lítill bær í grösug-
um hvammi. Fyrir ofan (norðan)
hann eru klettar allháir í háls-
inum, en fyrir austan og innan
allmikil hæð, sem er skógi vax-
in. Hvammur hefir verið í byggð
síðan á söguöld. Þar bjó þá Þor-
gríma smiðkona. Hún átti nauta
hóp fyrir sunnan vatn, sem hólm
verjar ætluðu að ræna, en for-
ustuuxinn, sem var alpagrár, tók
þá á rás út í vatnið og synti
frá Drageyri yfir í Hvamm og
öll nautin á eftir honum. í
Hvammi býr nú umsjónarmað-
ur skógræktarinnar í Skorradal.
Frá Hvammi liggur vegurinn
upp ali bratta brekku, því segja
má að lágur fjallsrani gangi þar
suður úr hálsinum og myndi þar
stutt og digurt nes út í vatnið,
svo að á vatnið kemur þarna
allmikil beygja. Efst á þessum
rana er bærinn Dagverðarnes,
sem áður mun hafa heitið Digra
nes. Þaðan er best yfirsýn um
dalinn, því bærinn stendur það
hátt upp í hlíðinni að sjá má
þaðan yfir Skorradalsvatn allt
og endiiangan dalinn.
Frá Dagverðarnesi hallar veg-
inum aftur niður undir vatnið.
Þar á hægri hönd, niður við
vatnið er lítil og slétt eyri, sem
nú er búið að gjöra að ræktuðu
túni. Þar var um langan aldur
smábýli, sem öðru hverju var í
byggð, fram yfir síðustu alda-
mtó og hét Gunnarseyri.
Við Gunnarseyri eru landa-
merki jarðanna Dagverðarness
og Stlpastaða, Eigandi Stálpa-
staða, Haukur Thors, gaf Skóg-
rækt ríkisins jörðina fyrir
nokkrum árum og er hún nú af-
girt og friðuð og er þar árlega
unnið að skógrækt og margvís-
legum skógræktartilraunum.
Gamli bærinn á Stálpastöðum
stendur þó enn og falleg reyni-
viðarhrísla á hinu gamla hlaði.
Næsti bær fyrir innan Stálpa-
staði er Háafell. Þar bjó á ár-
unum 1821 — 1866 merkilegur
maður sem hét Guðmundur Þor-
valdsson. Hann var langt á
undan samtíð sinni í jarðabót-
um. Var búinn að slétta allt
sitt tún um 1850, hlaða garð í
kringum það og láta gera stein-
lagða tröð í gegnum það, því
götur lágu um hlað á Háafelli
og þar liggur vegurinn enn.
Hann var líka alkunnur læknir.
í Iandi Háafells er volg upp-
sprettulind. Guðmundur lét
gera þar laug og byggði hús yfir
hana fyrir holdsveikis og gigt-
asjúklinga sína. Sjást ennþá
ummerki þessa mannvirkis rétt
ofan við veginn, nokkuð fyrir
innan girðinguna milli Stálpa-
staða og Háafells. Drykkfeldur
var Guðmundur og þá óróa-
maður og umsvifamikill. Heima
var hann aldrei drukkinn, því
hann vildi ekki tefja vinnufólk
sitt með drykkjulátum sínum.
Vinnukonur hans þóttu frjó-
samar í meira lagi, en vinnu-
menninir voru skráðir feður áð
börnum þeirra. Á hlaðinu á Háa
felli er stærsta og limmesta
reyniviðarhrísla sem til er í
Borgarfirði og þó víðar sé leitað.
Fyrir innan Háafell er stór-
vaxnasti birkiskógur í Skorra-
dal norðanverðum. Er þá komið
í Fitjaland, en Fitjar eru næsti
bær fyrir innan Háafell. Er það
nokkuð löng bæjaleið þar á
milli. Þar eru sléttar grundir
ofan vegarins sem heita Eini-
berjaí'latir. Við enda vatnsins
þrýtur skógurinn að mestu.
Innan vatnsins er allstórt og
slétt undirlendi, fitjarnar. Eftir
þeim rennur Fitjaá í enda
vatnsins, lygn og tær. Hinu
megin árinnar, gegnt ósnum er
bærinn Vatnshorn. Þar bjó
Helgi Harðbeinsson á söguöld,
kappi mikill og hraustmenni. Sá
bær er nú í eyði.
Fagurt og staðarlegt er að
horfa heim að Fitjum frá grund-
unum fyrir oftan vatnsendann.
Bærinn stendur þar sunnan
undir grasi gróinni hlíð, sem er
all há og með nókkrum kletta-
beltum efst i brúnum. Vestur
og suður frá bænum liðast
Fitjaá eftir sléttlendi, þöktu
kjarngresi. Á Fitjum er kirkju-
staður og hefir svo verið um
langan aldur. Er það annexía
frá Lundi og þar hafa búið
lærðir menn og fróðir um lang-
an aldur. Fitjakot var smábýli
vestan við túnið á Fitjum. Það
var í byggð annað veifið fram
yfir síðustu aldamót og sést enn
fyrir tóptum þess. Gegnt Fitjum,
hinu megin við ána er bærinn
Bakkakot, nú í eyði.
Vegurinn liggur um hlaðið á
Fitjum og gegnum túnið, sem er
Framhald á bls. 18.
Jí slófíi
um
eroa
rsitis