Morgunblaðið - 09.09.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. SEPT. 1967
17
- VEIZTU HVAÐ?
Framhald af bls. 15
fyrir 11 árum voru negrar að
byrja að flytjasf þangað. Þegar
þau flut'tu þaðan sl. ár voru um
75% íbúa hverfisins negrar.
Þessi hjón sögðu mér, að þau
hefðu ekkert á móti því að búa í
nágrenni við negra én eftir að
konan hafði ítrekað orðið fyrir
aðkasti svartra manna á götu
töldu þau sér ekki annað fært
en flytjast á brott.
í Atlanta í Georgíuríki hitti ég
unga og velmenntaða negrakonu,
sem átti frumkvæði að því að
stofna ásamt nokkrum hvítum
mönnum og svörtum, samtök,
sem vinna að því að fá hvítt
fólk til þess að halda kyrru fyr-
ir, þótt negrar flytji í hverfið.
Hún sagði mér, að þeim hefði
orðið töluvert ágengt. Hún
skýrði mér frá einu dæmi, þar
sem svartur læknir flutti í
hverfi, sem áður var alhvítt. I
fyrstu gerði hvíta fólkið sig lík-
legt til þess að flytjast á brott
en þá vildi svo til, að blöðin
birtu greinar um lækni þannan
og ýmis afrek hans á sviði lækna
vísindanna. Hvíta fólkið hætti
við að flytja. Það var allt í einu
orðið „fínt“ að búa í sama hverfi
og þessi maður. f öðru tilviki
seldi fasteignasali svörtum
manni hús í hverfi, sem áður var
alhvítt. Þessi sami fasteignasali
sendi síðan öllum öðrum í hverf-
inu bréf, þar sem hann skýrði
frá því á óbeinan hátt að negri
væri í þann veginn að flytja í
hverfið og tók síðan fram, að
hann væri reiðubúinn að aðstoða
fólkið við sölu á eignum þess.
Innan skamms mátti sjá fyrir
utan nær öll húsin í hverfinu
skilti, þar sem sagt var að við-
komandi eign væri til sölu og
öll húsin hjá þessum sama fast-
eignasala. Þannig reyna óprúttn-
ir roenn að notfæra sér erfið-
leikana í sambúð hvítra manna
og svartra.
Lögum samkvæmt eiga hvLt
börn og svört að. ganga í sama
skóla. Suðurríkin reyn-a nú að
komast fram hjá þessu ákvæði
með því að stofna einkaskóla fyr
ir hvít börn. Fyrrnefnd negra-
kona, sagði mér, að yfirleitt væri
hvíta fólkið, sem ætti börn í
skóla, sem svört börn sækja,
rólegt, ef svörtu börnin væru
ekki yfir 40% af heildarfjölda
skólabarnanna. Um leið og
svörtu börnin væru komin í
meirihluta tækju hvítir foreldr-
ar börn sín úr skólanum. Ástæð-
an? Hvíta fólkið segir, að börn
sín hafi ekki vanizt því að vera
„minnihluti“ og vill ekki, 'að þau
kynnist því hlutskipti.
Að „sjá“ ekki negra
Alabama er það ríki Banda-
ríkjanna, þar sem hvítt fólk hef-
ur einna mesta fordóma gagn-
vart negrum, að undanskildu
Missisippi. í Montgomery í
Alabama hitti ég læknishjón,
sem hafa nokkuð aðra afstöðu
til negranna en Suðurríkjabúar
yfirleitt. Læknisfrúin var kona
með margvíslega lífsreynslu að
baki, hafði verið forsetafrú í
Costa Rica um margra ára skeið,
átt sæti í sendinefnd Costa Rica
hjá Sameinuðu þjóðunum og
ferðast víða um heim. Hún og
maður hennar búa skammt utan
við Montgomery og eru eina
hvíta fólkið í nágrenninu, sem
hefur einhver samskipti við
negra. Eina kvöldstund á heim-
ili þeirra hitti ég ungan negra,
sem búið hefur í þessu héraði
frá barnæsku og sagði mér, að
þetta væri eina hvíta heimilið,
sem hann hefði nokkru sinni
hieimsótt. Þessi hjón eru í aug-
um nágrannanna „niggerlovers"
og þar af leiðandi kommúnistar.
Konan er uþpalin í Suðurríkj-
unum og sagði mér, að í hennar
æsku hefðu börn verið alin þann
ig upp, að þau „sáu“ ekki svarta
menn. —
Hún kvaðst eitt sinn á yngri
árum hafa verið í ökuferð með
vinkonu sinni frá New York
og þær hefðu villzt. Vihkonan
bað hana að spyrja til vegar og
hún sagðist hafa litið í kringum
sig og sagt: „Það er ekkert fólk
hérna?“ „Hvað meinarðu, er
ekkert fólk hérna? Sérðu ekki
negrann, sem stendur þarna við
húsvegginn". Negrinn var ekki
„fólk“. Hún sá ekkert „fólk“.
Þessi kona sagði mér, að það
hefði kostað sig geysilegt átak
að breyta afstöðu sinni til svarts
fólks.
í þessu héraði er starfandi
svonefnt „Head Start Program“,
sem er liður í herferð Johnsons
Bandaríkjaforseta gegn fátækt.
Skv. því ieru negrabörn 4-6 ára
tekin í undirbúningsskóla til þess
að búa þau betur undir reglu-
lega skólagöngu. Negrinn, sem ég
hitti hj’á læknishjónunum hafði
forgöngu um að koma þessari
starfsemi á fót í sínu héraði. Ég
spurði í fávizku minni, hvort til-
gangurinn með þessari starfsemi
væri sá, að búa negrabörn undir
skólagöngu, þannig, að þau
stæðu jafnfætis hvítum börnum,
þegar í skóla væri komið. Hann
sagði mér, að slíkt væri útilok-
að. Ef svart barn er tekið 4 ára
gamalt er útilokað að búa það
svo vel undir skólagöngu, að það
standi jafnfætis hvítum börnum,
þegar í skólann er komið. Negra
barnið þekkir ekki mun á
óhreinu vatni og hreinu, það hef
ur aldrei kynnzt peglulegum
máltíðum, orðaforði þess er mjög
takmarkaður, 30-35 orð. Læknis-
frúin kennir í þessum undirbún
ingsskóla og hún sagði mér, að í
fyrstu hefði hún ekki skilið
börni-n og þau ekki hana. Ef hins
vegar svart barn er tekið árs
gamalt og alið upp í sama um-
hverfi og hvítt barn, stendur það
jafnfætis hvíta barninu, þegar
komið er að skólagöngu. Þetta
litla dæmi lýsir ef til vill bet-ur
en flest annað því vandamáli,
sem hér er við að etja. Það sýnir
okk-ur, að þetta vandamál vefð-
ur ekki leyst á stuttum tíma eð-a
nokkrum áratugum. Það tekur
eina, tvær eða jafn-vel þrj-ár kyn-
slóðir að leysa v’andamál, sem
stendur svo djúpum rótum.
„Þið eruð ekkert betri en ég“
Afstaða hvítra manna í Banda
ríkjunum til negra er mjög mis-
munandi. Óhætt er þó að full-
yrða, að meirihluti þjóðarinnar
gerir sér grein fyrir, að negrar
eiga jafnan rétt á við aðra lands
m-enn og það er næsta ótrúleg-t
hve mikiil fjöldi hvítra manna
leggur á sig mikið s-tarf sem
sjálfboðali-ðar til þess að
vinna að málefnum negra og
bæta hlutskipti þeirra. Enn eru
þó til í Bandaríkjunum menn,
sem vilja hverfa aftur til fyrri
tíma, þegar hlutverk svarta
mannsins var hlut-verk þjónsins.
Einn helzti foru-stumaður þeirra
manna er Georg Wallace, fyrr-
verandi ríkisstjóri í Alabama, og
hinn raunverulegi valdamaður
þar, vegna þess að kona hans
gegnir nú ríkisstjórastarfinu, að
nafninu til, en hann í ra-un. Ég
átti þess kost að ræða nokkra
stund við Wallace og var það
býsna fróðleg.t sam-tal. Mér var
vísað inn í skrifstofu ríkis-
stjórans, þar sem Wallace virt-
ist hafa aðsetur, þótt hann sett-
ist aldrei í stól ríkisstjórans
a.m.k. ekki meðan við ræddum-st
við. Um leið og ha-nn heyrði, að
ég var -frá íslandi sagði hann:
„Þið útilokið negra frá banda-
rísku varnarstöðinni á íslandi".
Síðan sneri hann sér að þýzkri
konu, sem var í fylgd með mér
og sagði: „Þið Þjóðverjar hatið
júða, þið drápuð júða, þarna
sjáið þið, þið eruð ekkert betri en
ég, munurinn er bara s-á, að ég
viðurkenni mína fordóma en þið
ekki ykkar“. Áð-ur en ég gat
komið nokkrum vörn-um við
sn-eri hann sér að hóp manna,
sem var viðstadd-ur og hélt smá-
ræðu: „Vitið þið, að fyrir
nokkrum árum voru kosningar
á íslandi og aðalmál kosning-
anna var það, hvort leyfa ætti
negrum að v-era í bandar-ísku
varnarstöðinni á fslan-di og ríkis-
stjórn landsins féll vegna þess
að fólkið vildi ekki negrana“.
Allar tilra-unir til þess að leið-
rétta þennan þvætting fóru út
um þúfur, vegna þess að Wallace
vi'ldi einfaldlega ekki hlusta á
slíkt.
Ég spurði Wallace hvers vegna
kynþáttaóeirðirnar færu fram
í stórborgum Norðurríkjan-na en
ekki í Suðurríkjunum, þar sem
ástandið væri þó almennt talið
verra. Hann sagði: „Það er vegna
þess, að við kunnum tökin á
þeim, við lítum ráunsæjum aug-
um á þetta mál. Ef þú tækir þátt
í óei-rðum hér léti ég skjóta þig“.
Ég sagði honum, að mig hefði
hryllt við því að sjá aðbúnað
svartra manna í fátækrahverf-
um St. Louis. Hann sagði:
„Sástu glerbrot á götunni?“
Ég kvað svo vera. „Það
er hægt að hreinsa glerbrot á
nokkrum mínútum, en þeir
nenna því ekki“. „Sástu bíla
fyrir utan húsin?“ Ég sagðist
hafa séð gamla skrjóða. „Já, þeir
aka í 400—5000 dollara bílum.
Sástu sjónvarpsloftnet?“ Ég
sagðist hafa séð þau á
stangli. „Já, það eru sjón-
varpsloftnet út um allt
þeir hafa peningá til þess að
kaup bíla, sjónvarp, ísskápa og
önnur tæki, en þeir hafa ekki
peninga til þ-ess að hirða sóma-
samlega í kringum sig“. Ég
spurði, hvort hann mundi bjóða
sig fram til forseta. Hann svar-
aði þeirri spurningu ekki. Ég
spurði þá, hvort hann teldi sig
geta unnið, ef hann byði sig
fram. „Ef ég býð mig fram þá
vinn ég“. Og hver yrðu aðal
stefnumálin? „Réttur einstakra
ríkja g^gnvart sam-bandsstjórn-
inni“. Síðan kallaði Wallace á
ljósmyndara og lét taka mynd
af okkur. „Nú f-ell-ur ríkisstjórn
á íslandi, þegar fþessi mynd
v-erður birt“, sagði hann. Ég
sagði honum, að ég væri ekki í
neinum tengslum við ríkiss-tjórn-
ina á íslandi. „Þá fellur ei-tt-
hvað“, sagði Wallace. Þótt skoð-
anir George Wallace á svörtu
fólki séu bæði ógeðfelldar og
fráleitar, er því ekki að leyna
að hann er á ým-san hátt
skemmtileg-ur og aðlaðandi per-
sónuleiki, sem er ef til vill skýr-
ingi-n á veldi hans í Alabama.
„Ég ætla ekki að gera lítið úr
landinu þínu en.......“
í Montgomery hitti ég einnig
að máli aldraðan svertin-ga,
D. Nixon að nafni, sem
-er forseti NAACP (National
Associati-on for the Advancemen-t
of Coloured Peoplej i Alabama,
en samtök þessi eru ein virtust-u
negrasam-tök í Bandaríkjunum.
Maður þessi talaði ensku á
þann veg, að erfit-t var að skilja
og átti það ekki frekar við um
mig en aðra fylgdarkonu mína,
sem var fædd og uppalin í Suð-
urríkjunum. Hann kva-ðst ánægð
ur með þær framfarir, sem orð-
ið hefðu í málefn-um svartra
m-anna í Alabama á undanförn-
um árum. Honum virtist mikið
í mun að sannfæra mig um, 'að
ástandið i Alabama væri ekk-
er-t verra en í Norðurríkjunum.
Hann k-vaðst geta hringt í hvaða
valdamann sem væri í borginni,
en slíkt hefði verið óhugsandi
fyrir 10 árum. Aðspurður um
skoðanir hans á svörtu ofstækis-
mönnun-um Rap Brown og
Stokely Carmicha-el sagði hann,
að þeir gerðu málstað negra illt
eitt -og kæmu eng-u jákvæðu
fram. Hann sagðist v-era mótfall-
inn því að brenna hús og drepa
fólk -til þess að ná rétti svartra
manna og sagði, að negrarnir
sjálfir yrð-u fyrir mestu tjóni af
slíku. Þegar hann var spurður
að því, hvort það væri samt ekki
staðreynd, að óeirðirnar hefðu
orði-ð til þ-ess að vekja meiri at-
hygli á hlutskipti negra í Banda
ríkjunum, sagði hann, að löggjöf
síð-ustu ára, s-em stefnir að því
að bæta hag svartra man-na
hefði ekki orðið til fyrir áhrif
manna á borð við Brown og
Carmichael heldur vegna starfa
manna á borð við Roy Wilkins
forseta landssamfaka NAACP.
I Alabama er flokkur demó-
krata tvískiptur, í öðr-um eru
hvítir, í hinu-m svartir. Ég átti
•tal við formann hins síðar-
n-efnda, Rufus King, og tvo
aðstoðarmenn hans. Þeir
héldu fyrst, að ég væri
frá Irlandi en þegar þeir kom-
ust að raun um, að ég var
frá íslandi sagði einn þeirra:
„Ég ætla ekki að gera lítið úr
landinu þínu, en hvers vegna
bannið þið negrum að vera í
bandaríska hernum á íslandi?“
Þassi fullyrðing hafði áður kom-
ið frá Wallace. Nú kom hún
úr þessari átt. Ég átti eftir að
heyra hana einu sinni enn — úr
ólíkri átt. Þessir menn voru tölu
vert yngri en forseti NAACP.
Meginstarf þeirra er að fá svarta
menn til þess að skrá sig, svo að
þeir hafi rétt til að kjósa. Þeir
sögð-u, að þeim hefði orðið tölu-
vert ágengt í þeim efnum. Þeir
viðurkenndu, að margir n-egrar
hefðu grei-tt eiginkonu Wallace
atkvæði í síðustu kosningum og
sögðu, að hún ‘hefði -verið betri
kosturinn af tveimur illum. Þeir
fordæmdu ekki jafn afdráttar-
laust ögranir Rap Brown
og Stokely Carmichael en kváð-
ust þó ekki hlynntir manndráp-
um, húsbrunúm og þjófnaði. Þeir
voru ekki jafn ánægðir með
-framfarir á sviði kynþáttamála
í Alabama og forseti NAACP. í
viðh-orfum þessara tveggja að-
ila komu glögglega fram mis-
munandi sjónarmið tveggja kyn-
slóða. Eldri mennirnir meta
meira það sem áunnizt hefur en
þeir yngri.
„Veiztu hvað er í Jessari
krukku?“
I Atlanta í Georgíu ræddi ég
við Calvin Craig »> stórdreka"
Ku Klux Klan í Georgíu-
ríki. Hann var til húsa í
eymdarlegri skrifstof-u í lélegu
hverfi í Atlanta. Ku Klux Klan
er ekki jafn áhrifamikil hreyfing
og áður. Ef Ku Klux Klan lýsir
yfir fylgi við einhvern frambjóð
an-da fell-ur hann. Þegar ég kom
inn á skrifstofu hans tók ég eft-
ir krukku á borðinu hjá honum,
mér sýndist eitthvert kvikyndi
vera í krukk-u-nni en „stórdrek-
inn“ leiðrétti þann misskilning
í lok samtalsins. Maður þessi
sagði mér, að meginst-efnumið
hreyfingarinnar væri að tryggja
yfirráð hvítra manna í Banda-
ríkjunum. Ég spurði hvernig 22
milljónir svartra manna gætu
náð yfirráðum yfir 160 milljón-
um hvítra. Hann sagði, að svo
væri ekki enn, en að því gæti
komið og að því stefndi: „Hvað
gerðist í Rússlandi 1917?“ sagði
hann (og átti við, að fámennur
hópur man-na hefði sölsað undir
sig völdin þar). Hann sagði, að
hvítir m-enn og svartir ætt-u að
búa aðskildir. „Maður, sem á
veitingastofu á sjálf-ur að ráða
því hverjum hann selur mat, það
er frelsi. Maður, sem á hús á
að ráða því hverjum hann selur
húsið, það er frelsi. Negrar hafa
alltaf v-erið þjónar, þeir eiga að
vera það. Margir negrar hér eru
ríkir menn, þeir hafa orðið ríkir,
þótt þeir hafi búið aðskildir frá
hvítum mönnum, þetta san-nar,
að þótt aðskilnaður sé ríkjandi
hafa negrar tækifæri til jafns við
hvíta menn. Martin Luther King
er kom-múnisti“. Svo? „Trúirðu
því ekki? Sjáðu mennina í kring
um hann. Við erum að berjast
g-egn samsæri negra og kommún
ista, sem ætla að taka völdin
í Bandaríkjunum. Þið íslendingar
eruð skynsamir menn. Þið bannið
negrum að koma til íslands. Það
hefðum við líka átt að gera“.
Allt er þá þrennt er. Ég var orð-
inn þreyttur á þessu „samtali“.
Við töluðum ekki á sömu bylgju
lengd svo að ég stóð upp og
gerði mig líklegan til að fara.
Hann tók upp krukkuna: „Veiz*u
hvað þetta er?“ Ég tók krukk-
una og skoðaði það sem í henni
var. í krukkunni var einhver
v*ökvi og á botninum lá eitthvað
sem ég ekki gat gert mér grein
fyrir hvað var. „Þetta er afskor-
ið eyra af Víetkong manni, sem
einn félagi minn drap í Víetnam
og færði mér til minningar“.
Mér var nóg boðið og fór.
Niðurlag
Ekki er ólíklegt, að aðrar þjóð
ir hefðu leitazt við að sýna ferða
manni ýmisl-egt annað en það
sem miður fer. En það sem lýst
hefur verið hér að framan sá ég
og heyrði í boði utanríkisráðu-
neytis Bandaríkjanna. Ég hafði
ekki óskað eftir að hitta mann-
inn með „eyrað“ eða Georg
Wallace eða sjá fátækrahveríið
í St. Louis. Bandaríkjamenn
höfðu sjálfir frumkvæðið að því,
að ég kynnist mörgu því versta
sem þar er að finna. Fátt
sýnir betur styrkleika opins
og frjáls þjóðfélags en einmitt
þetta.
Kynþáttavandamálið í Banda-
ríkjunum er risavaxið og það
átak, sem gert hefur verið i il
þessa að leysa það á undanförn-
um árum er geysilegt. Almenn-
ingur í Bandaríkjunum er mjög
vakandi fyrir þessum málum og
gerir sér grein fyrir nauðsyn
þess að afmá þennan blett á
bandarísku þjóðfélagi. Gífurleg-
um fjármunum er varið til þess-
ara mála. En peningar geta ekki
leyst allt. Hér er það menntunin,
sem gildir og það tekur langan
tíma að veita svertingjum þá
menntun, sem þeir þurfa á að
halda. En að því er unnið, ekki
aðeins af hálfu stjórnarvalda
heldur fyrir framtak ótölulegs
■fjölda einstaklin-ga, hvítra og
svarta, sem leggja á sig mikið
starf sem sjálfboðaliða-r. Ég er
sannfærður u-m að Bandaríkja-
mönnum mun takast að leysa
þetta mikla vandamál — ekki
sízt fyrir tilverknað ungu kyn-
slóð.arinnar sem nú er að vaxa
upp í landinu. Unga kynslóðin í
Bandaríkjunum er að mínum
dómi einstæð — en um það verð-
ur nánar rætt síðar.
Styrmir Gunnarsson.
Vegna þeirra ummæla, sem
f-ram koma af hálfu nokkurra
Bandaríkjamanna í grein þess-
ari um afstöðu íslendinga til
dvalar negra í varnarstöðinni á
Keflavíkurflugvelli skal eftir-
farandi tekið fram: Skv. upp-
lýsingum, sem greinarhöfundur
hefur ajflað sér hafa íslendingar
sett þau skilyrði að „selected
troops", þ. e. úrvalshermenn
verði jafnan á Keflavíkurflug-
velli. Greinarhöfundi er ekki
kunnugt um skilyrði varðandi
litarhátt varnarliðsmanna. í
varnarliðinu á Keflavíkurflug-
velli eru nokkrir blökkumenn.
- MINNING
Framhald af bls. 11.
heimili af þeirri gömlu gerð eru
nú óðum að nverfa og önnur
tízkulegri tekin við.
En lengi verða þessi gömlu
nosturheimili með margvíslegum
útsaumi. h^tum sterkiuðum dúk
um, hekli og útprjóni, fögrum
myndum og tægðum hlutum, og
indælum hátíðarblæ, geymd í
minni þeirra sem nutu þar un-
aðsstunda.
Öðru hvoru ber sólargeisli,
regn eða blær eða kaffiilmur,
minningu þeirra inní hugann,
eins og elskaða mynd sem liður
snöggvast skír og lifandi fyrir
innri sjónir með söknuð og gleði
til samans. Þá heyri ég aftur
snöggan, lágan nlátur húsbónd-
ans og glettið svar, og sé fyrir
mér ötul, blá augu húsmóður-
innar, og ferskan, íhyglan svip-
hennar, þegar hún útskýrir eitt-
hvað sem hún hefur veitt at-
hygli eða reynt. Augu hennar
ljóma, þegar hún minnist ein-
nvers, sem hun hefur verið hrif-
in af. Hún er hreinskilin og hef-
ur þá hreinskilni, sem er eðlileg,
þannig að rétt er rétt.
Hún er einlæg í viðmóti, ekki
á barnslegan hátt, heldur á full-
orðinslegan hát-t.
Hreinskilni hennar er þægileg
og líka skemmtileg, sérkenni sem
manni þykir vænt um. Hún er
óvenju frjálslega opinská og sí-
fellt uppörfandi að hitta, eins og
hún væri tæplega hálfnuð á ævi-
göngunni. Hún er lífleg og hug-
kvæm og hefur yndi af að viður-
kenna allt sem er gott hjá ö'ðrum.
Alltaf þykir mér vænt um að
heyra rödd hennar, sem er þægi-
leg, ákveðin og birtir hug hennar
skírt.
Hugheilar blessunaróskir send-
um við hjónin afmælisbarninu.
Að Hallveigarstíg „
að Hallveigarstíg 6 í Reykjavík.
Þökkum hin góðu kynni.
Rósa B. Blöndals.