Morgunblaðið - 20.09.1967, Blaðsíða 10

f
i
I
í
I
Ungverjalandi, þar sem tónlist
er kennd sem eitt af að'alfög-
iu.m, en slíkir skólar munu einn
ig til í Sviss, Frakklandi og
iBandaríkjunum — og e.t.v.
víðar. Fleiri lönd munu hafa
í hyggju ag gera tilraunir í
þessa átt. — Þetta þurfum við
.— og þið íslendingair — líka að
gera. I því sambandi vildi ég
þó sérstaklega minnast á það
hér, að frá því ég kom hér
fyrir þrettán árum — þá líka
á Tónlistarhátíð Norðuxlanda
— hefur íslenzkum hljóðfæra-
leikurum farið mjög mikið
fram. Frammistaða þeirra á
hljómleikunum í gærkvöldi var
ágæt og sýndi, að hér hafa orð-
ið miklar framfarir í tónlist á
þessum tíma. Ástandið hér á
íslandi er að því leyti líkt og í
Fin-nlandi, að bókmenntir hafa
setið í fyrirrúmi fyrir öðrum
listum. Það er skiljanlegf —
þið eigið ykkar jöfur, þar sem
er Halldór Kiljan Laxness og
eflaust fleiri — og það hlýtur
að hafa mikil áhrif. Við eigum
líka okkar stórmenni á bók-
menntasviðinu. En þetta hlýt-
ur smám saman að breytast.
Menn verða aðeins að gera sér
ljóst, að tónlistin er kostnaðar-
sem blm. Mbl. hitti að máli
sem snögigvast í gær ásamt öðr-
um fulltrúa Svía, Csaba Deák.
Sá síðarnefndi er raunar ung-
verskur að ætt og uppruna en
flýði til Svíþjóðar eftir upp-
reisnina haustið 1956 og er nú
sænskur ríkisborgari. Hann er
u.þ.b. 35 ára, kvæntur sænskri
konu og eiga þau tvö börn.
Lidlholm, sem er fæddur ár-
ið 192.1, sagði í spaugi, að þeir
gætu komið fram sem full'trúar
gömiu og nýju kynslóðanna í
sænskxi tónlist — en láta mun
nærri að ekki megi á milli sjá
hvor þeirra er „yngri“ í list-
sköpun. Lidlhiolm er það, sem
eitt íslenzku tónskáldanna
kallaði „ulfra moderne" og
sjálfur taldi hann sig heldur í
hópi með „róttækum‘ ‘nútíma-
skáldum en þeim, sem kallast
mættu „moderet". Að aldri til
og tónsmíðum væri helzt hægt
að skipa sér í flokk með Karl
Birger Blomdahl og Sven Erick
Bácke.
Bæði Lidlhioilm og Deáfc eru
nemendur Hildings Rosenbergs,
sem þeir sögðu „The Grand
Old Man“ sænskrar nútímatón-
listar. Hann væri nú 76 ára
eða þar um bil og annar aðal
„póllinn í sænskri tónlistar-
sköpun. „Við getum sagði
Lidlhottm, stiiMt þeim u.pp
saman, Rosenberg og Lars
Erik Larsson, sem tveim-
ur höfuðpaurum; Larsson
fyrir þeirri tónlist, sem telzt
meira „moderat" hinum fyrir
„rótttækari" tón’ist. Annars er
óhugsandi að flokka sænsk
tónskáld eftir ákveðnum stílum
Ingvar Lidholm og frú.
sömust allra lista — hún hefur
alltaf þurft og mun alltaf þurfa
á miklum peningum að halda.
— Að lokum, Kokkonen, að
hverj.u vinnið þið nú?
— Ég hef nýlokið við þriðju
sinfóníuna mína. Hún var frum
flutt heima í Helsinki fyrir
viku. Ég er því eins og maður
segir, „mdlli verka“ nú um þess
ar miundir. Hinsvegar hef ég
verið beðinn að semja verk fyr-
ir Helsinki-vikuna í vor — það
eru tónlistardagarnir, sem áður
gengu undir nafninu Sibelíusar
vikan — og verð að fara taka
til hendinni. Þetta verður
ver.k fyrir sinfóníuhljómsveit
og á að leikast á setningar-
hiljómleiikunum. Hvensfconar
verk þetta verður veit ég ekki
ennþá — ég hef ýmsar hug-
myndir í kollinum en hef ekki
enn gert það upp við mig, hver
er sú bezta.
Á hljómleikunum á föstudag-
inn verður einnig leikið tón-
verkið „Mutanza" eftir sænska
tónskiáldlið Ingvar Lidholm
eða stefnum og þá heldur ekki
eftir aldri. Tónlistarlíf mun
óvíða jafn fjölbreytt eða teg-
undir tónlistar margvíslegri en
í Svíþjóð. — Það svið, sem
sænsk tónlist spannar, sagði
Deak, nær allt frá því róttæk-
asta til hins íhaldssamasta.
Hann bætti því við, að hann
teldi sjálfan sig sennilega þar
mitt á milli, ef maður á að
vera að skipa sjáflum sér á
belbk eimhvers staðar“.
— Byggið þér að einhverju
leyti á ungverskri tónlist eða
tónlistarhefð?
— Það hlýt ég að gera i þeim
skilningi, að hver maður
byggir að nokkru leyti á því
umhverfi, sem hefur alið hann
og haft á hann áhrif. En í þeim
skilningi, að þetta bomi beint
fram í Dónlist minnd, held ég, að
svo sé ekki. Ég hlýt hinsvegar
að vera frábrugðinn ungum
sænskum að því leyti, að ég
hlaut grundvallarmenntun
mína í Búdapest við allt önnur
skilyrði og annað andrúmsloft
en sænsku tónskáldin. Þegar ég
II. Erlendu tónsmíðarnar
og höfundar þeirra
Á HLJÓMLEIKUM, sem haldn-
ir eru þessa viku, meðan Tón-
listarhátíð Norðurlanda stend-
ur yfir, verða leikin tónverk
eftir nítján norræna höfunda
aðra en íslendinga. Flestir eru
þeir ungir menn, aðeins fjórir
þeirra eru fæddir fyrir 1920 en
elztur er Daninn Hermann D.
Koppel, prófessor í pianóleik
í Kaupmannahöfn og mikil-
virkt tónskáld. Til hátiðarinnar
hér mun aðeins tæpur helming-
ur þessara tónskálda hafa
komið og náði Mbl. tali af
nokkrum þeirra í gær, að
loknum hádegisverði, er þeir
snæddu að Hótel Sögu ásamt
ýmsum framámönnum i lista-
og menntíngarlifi Reykjavik,-
ur.
Á Sinfóníuhljómleikunum
í Háskólabíói á föstudagskvöld
ið verður meðal verka á efnis-
skrá „Sinfonia de camera“
eftir finnska tónskáldið Joon-
as Kokkonen. Það var skrifað
fyrir sex árum að beiðni hljóm
sveitarinnar Festival Strings
Lucerne og stjórnanda hennar,
Rudolfs Baumgartnes. Þá
hljómsveit hafði Kokkonen
fyrst heyrt leika á tónlistar-
hátíðirmi í Luzern árið 1960, er
hún flutti „Kunst der Fuge“
eftir Johann Sebastian Bach.
Til minningar um þessa hljóm-
leika eða öllu fremur í þakk-
lætisskyni, lét Kokkonen sin-
fóníu sína hefjast á stefinu
B-A-C-H — Þó er „Sinfonia
de camera“ fyrst og fremst
óður til Bach, sagði Kokkonen
í viðtali við Mbl. í gær, — ég
hef víst oft sagt það áður og er
reiðubúinn að endurtaka hér,
að Bach er minn fyrsti og bezti
kennari.
Enda þótt verkið sé sex ára,
er það mér hugstætt einmitt
nú, því að ég kom hingað beint
frá Austur-Þýzkalandi, þar sem
ég var á tónlistarráðstefnu.
Ég ætla ekkert að segja um
muninn á þessum tveimur
löndum, Austur-Þýzkalandi og
íslandi, því þá förum við að
tala um stjórnmál og það vil
ég ekki. En í þessari ferð sá ég
Thomasar-kirkjuna í Leipzig
og gröf meistarans mikla í
fyrsta sinn og það voru mér
ógleymanlegir viffburðir. Þeg-
ar við komum inn í kirkjuna
vildi svo lánlega til, að Thom-
asarkórinn var að æfa kantötu
eftir Bach: „Ein Festeburg ist
unser Gott“ — Vor Guð er borg
á bjargi traust — og það var
stund.
Kokkonen, sem nú er 46 ára
að aldri, er eitt virtasta núlif-
andi tónskáld í Finnlandi og
tónlist hans víða kunn. Hann á
sæti í finnsku akademíunni,
sem skipuð er tólf mönnum, er
hvað hæst standa í vísindum
og listum landsins. Er einn
fulltrúi fyrir hverja grein, sex
úr vísindagreinum og fjórir úr
listgreinum, Kokkonen frá tón-
listinni, Sam Wanni sem er
listmálari, Mika Waltari, rit-
höfundur og Alvar Aalto, arki-
tekt. Þeir, sem skipaðir eru í
afcademíuna halda þvi sæti til
æviloka. Megin markmið henn-
ar er að gefa þessum mönnum
færi á að vinna að eigin verk-
um, óháffir fjárhagslegum
álhyggjum. Þeir fá laun frá
ríkinu en jafnframt ber þeim
að sinna ýmsum opinberum
skyldum, vinna eftir megni að
framgangi sinnar greinar og
Joonas Kokkonen
taka að sér sem nemendur
unga vísinda- og listamenn,
sem hafa sérstaka hæfileika.
Kokkonen hefur sem meðlim-
ur akademíunnar mikil af-
skipti af tónlistarlífi Finnlands
almennt — og sagði, að uppi
væru ýmsar ráðagerðir, sem
miðuðu að því að auka almenna
tónlistarfræðslu og gefa efni-
legum tónlistarmönnum, bæði
hljóðfæraleikurum og tónskáld
um, aukna starfsmöguleika.
— Tónlistarlíf er mjög fjöl-
breytt í Finnlandi, sagði hann.
Þar er ekki ráðandi nein ein
stefna, menn gera tilraunir með
margvíslega tegund tónlis’ar.
Nefna nöfn? — Ja, þá tala ég
auðvitað fyrst og fremst um
mína eigin nemendur í þeirri
von og vissu, að þeir lesi ekki
íslenzku dagblöðin, sagði
Kokkonen kankvíslega. —
Raunar má segja að næstum
öll yngstu tónskáldin hafi ver-
ið nemendur mínir. Með þeim
fremstu og efnilegustu mundi
ég samt telja Erikki Salmen-
hara, sem fæddur er 1941. Eitt
tónverka hans, „Elegie 11“ fyr-
ir tvo strokbvartetta verður
leikið á hljómleikunum á
fimmtudaginn. Annar mjög
efnilegur er Aulis Sallinen,
hann er 5 eða 6 árum eldri en
Salmenhara og orðinn tölu-
vert kunnur og viðurkenndur
erlendis. — Eitt helzta vanda-
mál finnskra tónsmiða hefur
verið að fá verk sín útgefin á
nótum og leikin á hljómplötur,
en ég geri mér vonir um að
þetta sé nú að breytast til batn
aðar. Hinsvegar hefiur eitt
mikilvægasta vandamáiið í
tónlistarlífi Finnlands almennt,
eins og annarsstaðar, verið
ónóg tónlistarfræðsla í skól-
um. f þeim efnum býst ég
einnig við miklum framförum
á næstunni. Við verðum að
gera okkur ljósrt, að samkeppn-
in á sviði tónlistarinnar er orð
in svo geysilega hörð, segjum
til dæmis milli hljóðfæraleik-
ara, að ekki dugir annað en
byrja nógu nemma og nýta tím
ann vel. Það, sem við þörfn-
umst eru sktólar, þar sem efni-
legir nemendur geta stundað
list — hvort sem er tónlist,
málaralist, höggmyndalist eða
aðrar greinar, samhliða venju-
legu skólanámi. Ég hef kynnt
mér slíka skóla í Rússlandi og
kom til Svíþjóðar var ég 25
ára; nógu gamall til þess að
hafa orðið fyrir áhrifum af
ungverskri tónlistarhefð og
ungversku umhverfi. Á hinn
bóginn líka nógu ungur til þess
að geta veitt viðtöku og sam-
lagazt þeim nýju staumum og
nýja andrúmslofti, sem ég
kynntist við komuna til Sví-
þjóðar.
Rosenberg tók mig upp á
sína arrna, þegar ég kom þang-
að og fyrir hans tilstilli fyrst
og fremst, komst ég í kynni við
sænskt tónlistarlíf.
— Það er víst óhætt að
segja, sagði Lidholm, að flest
efnilegustu ungu tónskáldin I
Svíþjóð séu nemendur Rosen-
bergs. Ekki svo að skilja, að
hann hafi lifað á kennslu,
heldur tók hann að sér þá, sem
honum þótti efnilegastir og
kenndi þeim. Hann þénaði að
minnsta kosti ekki mikið á
okkur tveimur.
Ingvar Lidholm er nú próf-
essor við tónlistarháskólann i
Stokkhólmi og kennir fyrst og
fremst nútímamúsik — „ég hef
ekki áhuga á að kenna annað
en það, sem tilheyrir okkar
lífsviðhorf". Á sama hátt hef
ég ekki áhuga á að semja öðru
vísi tónlist. Mér finnst, að
menn hvers tíma eigi að leita
nýrra forma og nýrra leiða til
tjáningar. Að byggja á gömlum
formum er eins og að umsemja
gömlu verkin og mér er til efs,
að nokfcru sinni tafcist að gera
betur en gömlu meistararnir
gerðu“.
Hann sagði, að nú væri í
fyrsta sinn farið að kenna
sænskum nemendum í tónsmíð-
um að fást við elektróníska
músik — og höndla þau tæki
sem til hennar þarf. „í sænska
útvarpinu, sagði hann, hefur á
undanförnuh árum verið byggt
upp mjög fullkomið elektrón-
ískt studío, eitt hið fullkomn-
asta, sem þekkist í Evrópu og
nemendur fá nú að kynnast
þessu, meðan þeir eru við nám.
Svo er nú í bígerð að byggja
nýjan tónlistarháskól'a í Stokk-
hólmi. Ég býst við, að þingið
taki ákvörðun um það í vetur.
Síðan fer sennilegt eitt ár í
undibúning og við getum búizt
við, að verkinu verði lokið
eftir fimm eða sex ár. Þar
verður vonandi — og áreiðan-
lega ef ég fæ nokkru um ráðið
— fullkomið elektrónískt
stúdíó og skólinn yfirleitt
sniðinn algerlega eftir ströng-
ustu kröfum um nútíma tón-
listarskóla. Þar munu einnig
stunduð tónvísindi, sem til
þessa hafa fallið undir verk-
svið Stokkhólmsbáskóla. Hug-
myndin er sú, að upp rísi eins-
konar listháskólamiðstöð —
annar skóli verði reistur fyrir
leikhúsgreinarnar, hinn þriðji
fyrir kvikmyndagerð og svo
framvegis.
Tónverki „Mutanza" sem
leikið verður á föstudag, sagði
Lidholm að væri samið árið
1959. Það væri stef með til-
brigðum eða öllu heldur mynd-
breytingum. Þar skiptust á til-
brigði í hljómum og hljóðfalli.
Verkið sagði hann samið fyrir
sinfóníu af meðalstærð en með
nokkuð miklu slagverki og ein-
leiksatriði væru fyrir saxofón,
flautu og fiðlu.
Mjög sagði Lidholm verk
sitt byggjast á hljómum ein-
stakra hljóðfæra. Hann hafði
ekki heyrt æfingu á verkinu,
er saigði, að sér virtist bljóm-
sveitarstjórinn gera sér full-
komlega ljóst, hvernig það
skyldi flutt. „Ég býst við góðu
eftir það sem við heyrðum í
gær sagði hann. Þrátt fyrir dá-
lítið óheppilegan hljómburð í
kirkjunni voru tónleikararnir
þar ágætir. Þar var fullmikið
bergmál en maður vandist
því“.
k.