Morgunblaðið - 23.09.1967, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. SEPT. 19OT
UM ALMANNAVARNIR UM ALMANNAVARNIR UM ALMANNAVARNIR UM ALMANNAVARNIR
Kjarnorkuvopn
og áhrif þeirra
Tilgangur almannavarna.
HUGTAKEE) almannavarnir er í
eðli sínu hvers konar varnir til
styrktar og hjálpar hinum al-
menna borgara og er þannig að
vissu leyti samnefnari allrar
starfsemi, sem lýtur að hjálpar-
og líknarstarfL Almannavarnir
eins og þær eru byggðar upp
víðast hvar nú á tímum miða þó
fyrst og fremst að því að stuðla
að auknu öryggi borgaranna, ef
sú vá steðjar að, sem svo oft
hefur hrjáð mannkynið, styrjöld
og hernaðarátök.
Hernaðartækni fleygir fram,
kraftur árásarvopnanna þúsund-
og jafnvel milljónfaldast og
þungamiðja hernaðarrekistursins
í styrjöld beinist ekki lengur að
afmörkuðum víglínum heldur að
heilum þjóðlöndum eða heims-
hlutum. Varnaraðgerðir og
verndaraðgerðir hljóta af þess-
um ástæðum að verða mikið
viðtækari en áður hefur þekkzt.
Styrjaldir síðari tíma hafa þeg-
ar sýnt, hver þróunin er að
þessu leyti.
Mannfall af völdum hernaðar.
100
%
90
S0
70 -I
60
60
Í0
30
20
10 H
0
Hermenn
Óbreyttir
borgarar
847.
QZ/o/qo/
m
w.
m
Fyrri heims-
styrjöldin
lft8millj.fallnir)
Spánska
börgara-
styrjöldin
t650.000fallnin>
Sídari heims-
styrjöldir.
I52millj.fallnir)
Kóreustyrjóldin
Með tilkomu kjarnorkiuvopna
verða áhrifin þó aoigljóslega
margfalt ægilegri, þar sem mátt-
ur þeirra til eyðileggingar er svo
yfirþyrmandi. Af þessium ástæð-
um hafa fjölmargar þjóðir heims
talið óhjákvæmilegt að byggja
upp og skipuleggja almanna-
varnakerfi, sem hafa það hlut-
verk að undirbúa á friðartím-
um viðbúnað, ' sem fyrrt geti
sem mestu eigna- og manntjóní.
Slíkur viðbúnaður skapar
jafnframt margháttað öryggi
geign vá af völdum náttúruham-
fara eða stórslysa. Annar aðal-
þáttur í starfsemi almannavarna
er hvarvetna tengdur slíku starfi
og skipulag starfseminnar og
uppbygging við það miðuð.
Hernaðarátök með nútíma-
tækni geta haft mjög skamman
aðdraganda. J»ar getur verið um
klukkustundir eða jafnvel mín-
útur að ræða.
Allir sem hugsa um þessi mál
sjá ljóslega að verndaraðgerð-
um verður að litlu leyti við kom-
ið, ef ætlað er að hefja undir-
búning, þegar hættuástand er
þegar ríkjandi og styrjöld yfir-
vofandi. Almannavarnir verður
því að treysta sem bezt á friðar-
tímum, til þess að þær komi að
gagni á hættunnar stund.
Til þess að gefa íslendingum
nökkra innsýn í þessi mál og iil
þess að kynna þau almennt,
verða á 'næstunni birtar stuttar
greinar um ýmislegt, sem þessi
mál varða og hvernig um þau er
fjallað í öðrum löndum, (Norð-
urlönd).
Allir kannast við, hvað ger-
ist, þegar efni brenna. Við
brunann myndast hiti, sem not-
aður er, sem orkugjafi og kem-
ur fram í ýmsium formum í dag-
legu lífi. Orkan, sem myndast
er kemisk orka. Sem dæmi um
orkumyndun við bruna má
nefna bruna á kolum, sem gefa
3 Kal. pr. gramm (Kílókaloríur).
Virkni sprengiefna er líka tengd
kemiskri orku. Algengt sprengi-
efni TNT (trinitrotoluol) mynd-
ar við spreningu sem næst 1
Kal. pr. gramm.
Kjarnorkan er hins vegar
orka, sem bundin er kjarna
frumeindanna (atómanna), bæði
klofnun kjarnanna (þungir
kjarnar) og samruni þeirra
(léttir kjarnar). Það er talað um
klofnun (fission) og samruna
(fusion). Við fullkomna klofn-
un uraníum og plutonium kjarna
myndast orka, sem er um 20
millj. Kal. pr. gramm og við
samruna léttra kjarna (fusion)
er orkan um 85 millj. Kal. pr.
gramm. Þær tölur, sem hér eru
nefndar gefa í grófum dráttum
hugmynd um þá geysilegu orlku,
sem kjarnorkusprenging leysir
úr læðingi saman borið við al-
genga orkugjafa og algeng
sprenigiefni.
Orkuform atómvopna.
Orka atómvopna birtist í fjór-
um megin myndium: Höggbylgja,
hiti, frumgeislun og úrfalls-
geislun
í DAG birtist fyrsta grein
in eftir Jóhann Jakobsson,
verkfræðing, forstöðu-
mann Almannavarna, um
almannavarnir. Munu á
næstunni fimm aðrar grein
ar fylgja í kjölfarið. Al-
mannavarnir eru áhuga
mál víða um heim, enda
miða þær að því að koma
í veg fyrir slys og dauða /
á fólki ef alvarleg átök
yrðu í heiminum. Enn-
fremur miða almanna-
varnir að því að veita nauð
synlega aðstoð ef slys
verða af völdum náttúru-
hamfara. Mál þetta á því
brýnt
erindi við almenn-
ing hér á íslandi.
Áhrifa hinna þriggja fyrst
töldu orku forma gætir strax,
og þau vara aðeins skaimma
stund, en hið síðast taldar hefur
langaea verkun.
Högg og hiti frá kjarnorku-
Orka frá kjarnorkusprengingu:
1. Höggbylgja og höggvindur 50%
2. Hitai?eislun 35%
3. Úrfallsgeislun 10%
4. Frumgeislun 5%
Jóhann Jakobsson,
verkfræðingur.
sprengingu er samskonar að
eðli og frá sprengingu venju-
legra sprengiefna. Frumgeislun
og úrfallsgeislun er hins vegar
áhrif, sem tengd enu kjarnorku-
sprengingu eingöngu. Högg- og
hitaorkan er að sjálfsögðu
margfalt meiri en við spreng-
ingu venjulegs sprengiefnis.
Orka kjarnorkusprengingar er
líka talin í kíló-tonnum, þ.e.
þúsund tonn TNT, og mega-
tonnum þ.e. milljón tonn TNT.
Kjarnorkusprengjan, sem varp-
að var á borgina Hirosima í Jap-
an í lok heimsstyrjaldarinnar
síðari, var þannig talin 20 kíló-
tonn þ.e. samisvarandi orku
20.000 tonna af sprengiefninu
TNT. Nú er stærð kjarnorku-
sprengja fremur taiin í mega-
tonnum (MT) en kíló-tonnum.
Högg, hiti og frumgeislun.
Áhrif af höggi, hiita og frum-
geislun eru tiltölulega staðbund-
in, Áhrifanna gætir mismunandi
langt út frá sprengingu eftir því, |
hvort sprengjan springur við
eða á yfirborði jarðar eða í nokk-
urri hæð yfir jörðu (loftspreng-
ing). í fyrra tilfellinu ná fyrstu
beinu áhrifin skemimra, en
sprengingin rótar upp miklu af
jarðefnum, sem síðar dreifast,
sem geilsavirkt úrfalL
Höggið. Þrýstingurinn í eld-
kúlunni, sem myndast við spreng
inguna nemur milljónum loft-
þyngda. Útþennsla kúlunnar
hrindir af stað höggbylgju, sem
berst með rúmlega hraða hljós-
ins út frá sprengistað. Högg-
bylgjan eyðileggur mannvirki
og veldur skaða á þeim í margra
km. fjarlægð frá sprengistað.
Því stærri, sem sprengjan er,
því stærra svæði verður fyrir
eyðileggingu eða aivarlegum
skemmdum. Sprengja, sem er 10
sinnum stærri en önnur, veldur
hliðstæðri eyðileggingu af völd-
um höggs 2,2 sinnum lengra frá
sprengistað.
llfshættuleg áhrif kjarnorkusprengingar á
berskjaldaðan mann.
5KM
20 KILOTONN
Jgrádu bruni
2.gradu bruni
10OV. ííkur fynr dauJa
Skemrr.dir á lungum
\ Sprengdar hljódhimnur
100 V. ifkurfyrír dauda
507, likur fyrtr dauda
^ Ekki lífshaitta
1 MEGATONN
Hiti. Eldkúlan, sem myndast
við sprenginguna, er ofsaskær
og hitastig hennar nemur tnillj-
ónum gráða. í fyrstu er birta
eldhnattarins slik, að ef horft
væri í glampann, jafnvel úr
nokkurra tuga kílómetra fjar-
lægð, myndi það valda blindu.
Hitageislun berst með hraða
ljóssins og áhrifanna gætir mun
lengra, en áhrifa höggbylgjunn-
ar. Geislun gæti valdið íkveðjum
vegna beinna áhrifa tugi kíló-
metra frá sprengistað, jafnframt
alvarlegum brunasárum á mönn-
um og skepnum, (sbr. mynd 3).
Frumgeislun. Frumgeislun er
að mestu hátiðnigeislun (gamma
geislar) og nevtronugeislun
(straumar kjarnabrota, nev-
trona). Geislunin er lífshæittuleg
öllium lifandi veruim og lífs-
hættulegra áhrifa gætir álíka
langt frá sprengistað og hættu-
legra áhrifa höggbylgjunnar.
Frumgeislun veldur ekki skaða á
mannvirkjium og áhrifin eru
fyrst og fremst líffræðileg. Eyði-
legging og skaði á fnumstarfsemi
líkamans, (mynd 3).
UM ALMANNAVARNIR UM ALMANNAVARNIR UM ALMANNAVARNIR UM ALMANNAVARNIR