Morgunblaðið - 23.09.1967, Page 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. SEPT. 1987
UM ALMANNAVARNIR UM ALMANNAVARNIR UM ALMANNAVARNIR UM ALMANNAVARNIR
Kjarnorkuvopn
og áhrif þeirra
Tilgangur almannavarna.
HUGTAKEÐ almannavarnir er í
eðli sínu hvers konar varnir til
styrktar og hjálpar hinum al-
menna borgara og er þannig að
vissu lejrti samnefnari allrar
Starfisemi, sem lýtur að hjálpar-
og líknarstarfL Almannavarnir
eins og þaer eru byggðar upp
víðast hvar nú á tímum miða þó
fyrst og fremst að því að stuðla
að auknu öryggi borgaranna, ef
sú vá steðjar að, sem svo oft
hefur hrjáð mannkynið, styrjöld
og hernaðarátök.
Hernaðartækni fleygir fram,
kraftur árásarvopnanna þúsund-
og jafnvel milljónfaldast og
þungamiðja hernaðarrekstursins
í styrjöld beinist ekki lengur að
afmörkuðum víglínum heldur að
heilum þjóðlöndum eða heims-
hlutum. Vamaraðgerðir og
verndaraðgerðir hljóta af þess-
um ástæðum að verða mikið
víðtækari en áður hefur þekkzt.
Styrj'aldir síðari tíma hafa þeg-
ar sýnt, hver þróunin er að
þessu leytL
Mannfall af völdum hemaðar.
Með til'komu kjarnorkuvopna
verða áhrifin þó augljóslega
margfalt ægilegri, þar sem mátt-
ur þeirra til eyðileggingar er svo
yfirþyrmandi. Af þessum ástæð-
um hafa fjölmargar þjóðir heims
talið óhjákvæmilegt að byggja
upp og skipuleggja almanna-
varnakerfi, sem hafa það hlut-
verk að undirbúia á friðartím-
um viðbúnað, sem fyrxt geti
sem mestu eigna- og manntjóni.
Slíkur viðbúnaður skapar
jafnframt margháttað öryggi
gegn vá af völdum náttúruham-
fara eða stórslysa. Annar aðal-
þáttur í starfsemi almannavarna
er hvarvetna tengdur slíku starfi
og skipulag starfseminnar og
uppbygging við það miðuð.
Hernaðarátök með nútíma-
tækni geta haft mjög skamman
aðdraganda. Þar getur verið um
klukkustundir eða jafnvel mín-
útur að ræða.
Allir sem hugsa um þessi mál
sjá ljóslega að verndaraðgerð-
um verður að litlu leyti við kom-
ið, ef ætlað er að hefja undir-
búning, þegar hættuástand er
þegar ríkjandi og styrjöld yfir-
vofandi Almannavarnir verður
því að treysta sem bezt á friðar-
tímum, til þess að þær komi að
gagni á hættunnar stund.
Til þess að gefa íslendingum
nokkra innsýn í þessi mál og iil
þess að kynna þau almennt,
verða á næstunni birtar stuttar
greinar um ýmislegt, sem þessi
mál varða og hvernig um þau er
fjallað í öðrum löndurn, (Norð-
urlönd).
Allir kannast við, hvað ger-
ist, þegar efni brenna. Við
brunann myndast hiti, sem not-
aður er, sem orkugjafi og kem-
ur fram í ýmsum formum í dag-
legu li.fi. Orkan, sem myndast
er kemisk orka. Sem dæmi um
orkfumyndun við bruna má
nefna bruna á kolum, sem gefa
3 Kal. pr. gramm (Kílókaloríur).
Virkni sprengiefna er líka tengd
kemiskri orku. Algengt sprengi-
efni TNT (trinitrotoluol) mynd-
ar við spreningu sem næst 1
Kal. pr. gramm.
Kjarnorkan er hins vegar
orka, sem bundin er kjarna
frumeindanna (atómanna), bæði
kl'ofnun kjarnanna (þungir
kjarnar) og samnmi þeirra
(léttir kjarnar). Það er talað um
klofnun (fission) og samruna
(fusion). Við fullkomna klofn-
un uraníum og plutonium kjarna
myndast orka, sem er um 20
millj. Kal. pr. gramm og við
samruna léttra kjarna (fusion)
er orkan um 85 millj. Kal. pr.
gramm. Þær tölur, sem hér eru
nefndar gefa í grófum dráttum
hugmynd um þá geysilegu orfku,
sem kjarnorkusprenging leysir
úr læðingi saman borið við al-
genga orkugjafa og algeng
sprengiefnL
Orkuform atómvopna.
Orka atómvopna birtist í fjór-
um megin myndum: Höggbylgja,
hiti, frumgeislun og úrfalls-
geislun
í DAG birtist fyrsta grein-
in eftir Jóhann Jakobsson,
verkfræðing, forstöðu-
mann Almannavama, um
almannavamir. Munu á
næstimni fimm aðrar grein
ar fylgja í kjölfarið. Al-
mannavamir eru áhuga-
mál víða um heim, enda
miða þær að því að koma
í veg fyrir slys og dauða
á fólki ef alvarleg átök
yrðu í heiminum. Enn-
fremur miða almanna-
varnir að því að veita nauð
synlega aðstoð ef slys
verða af völdum náttúru-
hamfara. Mál þetta á því
brýnt erindi við almenn-
ing hér á íslandi.
Ahrifa hiana þriggja fyrst
töldu orbu forma gætir strax,
og þau vara aðeins skaanma
stund, en hið síðast taldar hefur
langæa verbun.
Högg og hiti frá kjarnorku-
Jóhann Jakobsson,
verkfræðingur.
Orka frá kjamorkusprengingu:
1. Höggbylgja og höggvindur 50%
2. Ilitageislun 35%
3. Úrfallsgeislun 10%
4. Frumgeislun 5%
sprengingu er samskonar að
eðli og frá sprengingu venju-
legra sprengiefna. Frumgeislun
og úrfallsgeislun er hins vegar
áhrif, sem tengd eru kjarnorku-
sprengingu eingöngu. Högg- og
hitaorkan er að sjálfsögðu
margfalt meiri en við spreng-
ingu venjulegs sprengiefnis.
Orka kjarnorkusprengingar er
líka talin í kíló-tonnum, þ.e.
þúsund tonn TNT, og metga-
tonnum þ.e. milljón tonn TNT.
Kjarnorkusprengjan, sem varp-
að var á borgina Hirosima í Jap-
an í lok heimsstyrjaldarinnar
síðari, var þannig talin 20 kíló-
tonn þ.e. samsvarandi orku
20.000 tonna af sprengiefninu
TNT. Nú er stærð kjarnorku-
sprengja fremur taiin í mega-
tonnum (MT) en kíló-tonnum.
Högg, hiti og frumgeislun.
Áhrif af höggL hiita og firum-
geislun eru tiltölulega staðbund-
in. Áhrifanna gætir mismunandi
langt út frá sprengingu eftir því,
hvort sprengjan springur við
eða á yfirborði jarðar eða í nokk-
urri hæð yfir jörðu (lofitspreng-
ing). í fyrra tilfellinu ná fyrstu
beinu áhrifin skemmra, en
sprengingin rótar upp miklu af
jarðefnum, sem síðar dreifast,
sem geilsavirkt úrfall.
Höggið. Þrýstingurinn í eld-
kúlunni, sem myndast við spreng
inguna nemur milljónum lofit-
þyngda. Útþennsla kúlunnar
hrindir af stað höggbylgju, sem
berst með rúmlega hraða hljós-
ins út frá sprengistað. Högg-
bylgjan eyðileggur mannvirki
og veldur skaða á þeim í margra
km. fjarlægð frá sprenigistað.
Því stærri, sem sprengjan er,
því stærra svæði verður fyrir
eyðileggingu eða aivarlegum
skemmdum. Sprengja, sem er 10
sinnum stærri en önnur, veldur
hliðstæðri eyðileggingu af völd-
um höggs 2,2 sinnum lengra frá
sprengistað.
1 MEGAT0NN
Hiti. Eldkúlan, sem myndast
við sprenginguna, er ofsaskær
og hitastig hennar nemur millj-
ónum gráða. í fyrstu er birt.a
eldhnattarins slík, að ef horft
væri í glampann, jafnvel úr
nokkurra tuga kílómetra fjar-
lægð, myndi það valda blindu.
Hitageislun berst með hraða
ljóssins og áhrifanna gætir mun
lengra, en áhrifa höggbylgjunn-
ar. Geislun gæti valdið íkveðjum
vegna beinna áhrifa tugi kíló-
metra frá sprengistað, jafnframt
alvarlegum brunasárum á mönn-
um og skepnum. (sbr. mynd 3).
Frumgeislun. Frumgeislun er
að mestu hátíðnigeislun (gamma
geislar) og nevtronugeislun
(straumar kjarnabrota, nev-
trona). Geislunin er lifshættuleg
öllum lifandi verum og lífs-
hættulegra áhrifa gætir álíka
langt frá sprengistað og hættu-
legra áhrifa höggbylgjunnar.
Frumgeislun veldur ekki s'kaða á
mannvirkjium og áhrifin eru
fyrst og fremst líffræðileg. Eyði-
legging og skaði á frumstarfsemi
líkamans, (mynd 3).
UM ALMANNAVARNIR UM ALMANNAVARNIR UM ALMANNAVARNIR UM ALMANNAVARNIR