Morgunblaðið - 27.09.1967, Page 11

MOKGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. SEPT. 1967
11
Stígandi virðist ekki hafa haft ne yðarsendi
fyrir gúmbáta
Skipaetirlitsmaður hafði tvisvar krafizt
þess og krafan skráð í eftirlitsbók
skipsins - sagði skipaskoðunarstjóri
á fundi með blaðamönnum í gœr
HJÁLMAR R. Bárðarson, skipa-
skoðunarstjóri kvaddi blaðamenn
á sinn fund í gær vegna Stíg-
andaslyssins og öryggis fiski-
skipa og áhafna þeirra almennt.
Sjópróf vegna Stígandaslyssins
fóru fram á Ólafsfirði dagana 1.
og 2. september og telur Skipa-
skoðunin að nánari athugun á
einstökum atriðum nauðsynleg-
ar. Þá er það einnig skoðun
Skipaskoðunarinnar, að nokkrar
staðreyndir komi fram í málinu,
sem virðast hafa orðið rótgrónari
í huga manna, en það sem síðar
befur komið í ljós.
í byrjun fundarins gat Hjálm-
ar Bárðarson, skipaskoðunar-
stjóri þess, að fréttin hefði bor-
izt um að Stíganda væri saknað
um blöð og útvarp og síðan
nokkrum sólabhringum síðar
gleðifrétt um að allir skipverjar
væru á lífi og hefði verið bjarg-
að. Við þetta hefðu vaknað
mangar spurningar og einkum og
sér í lagi: Hvað gerðist? Hvers
vegna sökk m/s Stígandi?
Mikið var rætt um málið á op-
inberum vettvangi og ýmsar
ályktanir dregnar, sem síðar
fengu ekki staðizt, m.a. vegna
þess að slysið varð í um 600-700
mílna fjarlægð frá íslandi og tal-
stöðvarsamband við skípverja
slæmt. í fréttum þessum gætti
því ýmissa missagna og misskiln
ings, og hafa sum þessara atriiða
verið leiðrétt síðar, en önnur
ekki
Skipaskoðuninni hefur borizt
endurrit sjóprófanna frá Ólafs-
firði og telur hún að nokkur atr-
iði þurfi nánari rannsóknar við.
Skipaskoðunarstjóri sagði á
blaðamannafundinum í gær:
Hleðsla m/s Stíganda er skipið
sökk.
Stígandi sökk á síldarmiðun-
twn suðvestur af Svalbarða,
fimmtudaginn 24. ágúst 1S67.
Farmur var áætlaður um 240
tonn af síld. Olía og vatn var
tekið á Raufarihöfn þann 20.
ágúst og voru geymar þá fylltir.
Með þennan farm var skipið
hlaðið það mikið, að sjór Ihefir
verið um eða yfir 60 cm yfir
þilfar miðskipa. Sjór hefir þann-
ig verið um eða yfir hnéhæð á
þilfari í kyrrum sjó, en skjól-
borð að sjálfsögðu farið í kaf
þegar skipið hallast, eins og þeg-
ar háfað var, og nótin hallaði
skipinu um 15 gráður í sfjórnr
borða. Mynd birtist í Morgun-
blaðinu af þessu ástandi skips-
ins, tekin á miðunum, þegar háf-
að var í Sigurbjörgu ÓF 1 úr
sama kastinu, álika mikið og í
Stíganda, þ.e. 240 tonn af síld.
Um systurskip Stíganda er vit-
að, að með tæplega 200 tonna
síldarfarm og álíka magn af vatni
og olíu, er sjór um 20 cm yfir
þilfar miðskipa. Þá eru aðeins
endar skipsins ofansjávar, aðal-
lega fleytimagn hvalbaks og
þilfarshúsa aftan, þegar bætt er
40 tonnum við þessa hleðslu læt-
ur því nærri að rétt sé að með
hleðslu Stíganda hafi sjór verið
um 60 cm. yfir þilfari.
Frágangur lestaropa.
Áður voru notaðir tréhlerar,
segldúksábreiður, okar, skálk-
járn og fleygar til að loka lúg-
um skipa vatnsþétt. Mikið verk
var að skálka lúgur vel vatns-
þétt og styrkleiki tréfhleranna
takmarkaður. Það var þvi mikil
framför, þegar farið var að búa
fiskiskipin lúguftilerum úr stáli
eða áli, með gúmræmuþétting-
um og spenniboltum á röndum.
Hlerunum má loka vatnsþétt
áður en látið er úr höfn og þarf
ekki að opna fyrr en aftur er
komið í (höfn, því ofan á sjálfum
hlerunum eru mannop, sem
nefnd hafa verið „kafbátalúglur“,
sívalar lúgur á stútum, vatns-
þétt með lokað með gúmþétting-
um og spennibúnaði, sem einn
maður getur hæglega lokað vatns
þétt. Hægt er að fara í lestarnar
um þessar litlu lúgur, og hægt
er að háfa síld niður um þær,
án þess að opna þurfi stóru lúg-
urnar. M/s Stígandi var einmitt
útbúinn þessum ágætium lúgum.
Það hefir hinsvegar komið
fram í sjóprófum, að þessum
vatnsþétta lúgubúnaði hafði ekki
verið lokað, þegar skipið fór frá
Raufarhöfn eftir löndun, og
heldur ekki síðar í þessari síð-
ustu sjóferð skipsins. Boltarnir,
sem herða á til að loka lúgunum
voru að vísu fyrir ihendi, og
rærnar flestar á, en þær voru
lausar, allt var óthert.
Þegar síldarfarminum var rutt
af þilfarinu, rétt áður en skipið
sökk, kom í ljós, að auk þess þá
var mannopið á fremri lúgunni
alveg opið, og aftara var aðeins
lagt aftur. Á aftari lúgunni var
þá olnboga-djúpur sjór niður að
klemmunum á afturlúgunni er
skipið ‘hallaðist og miðað við
sléttan sjó flaut yfir lúgurnar
og átti því sjórinn greiða leið
niður í lestar skipsins.
Það ihefir komið fram í dag-
blaði, að gúmþéttilistarnir séu
öf harðir, að betra væri að nota
svampgúm, Sannleikurinn er sá,
að nokkrir norsku bátanna komu
hingað með svamgúmþéttingum
á lúgum og vatnsþétt'um hurð-
um, en eftir reynslu af þeim hef-
ur Skipaskoðun krafizt þess að
eingöngu yrði notað mjúkt, en
heilt þéttigúm eða þéttigúm með
holrúmi, en alls ekki svampgúm.
Svampgúmið drekkur í sig vatn
og þegar það frýs rifnar það eft-
ir endilöngu, sinn helmingurinn
verður eftir hvoru megin og allt
óþétt á eftir. Ef hert er á bolt-
um er vandalaust að fá lúgur
þéttar með heila gúminu, séu
lúguhlerar ekki orðnir undnir
eða skemmdir af illri meðferð_,
sem að sjálfsögðu þarf að lag-
færa.
Fram kemur í sjóprófum, að
orsök þess að skipið sökk, hafi
verið að sjór komst i lest skips-
ins, niður um ólokaðar lúgur
þess, enda ekki mikið eftir af
flotamagni skipsins með þessa
hleðslu.
Lokun hurða og frárennlisopa.
Vatnsþéttar hurðir á hvalbak
og þilfarshúsi aftan virðast ekki
hafa verið vel lokaðar, né þétt-
ar, því sjór kemst undir hval-
bak og í gang afturskips. Skipið
er að sjálfsögðu heldur ekki gert
fyrir slíka hleðslu, því gert er
t.d. ráð fyrir að hægt sé að skola
beint útbyrðis úr vatnssalern-
um á aðalþilfari, sömuleiðis að
vatn geti runnið útbyrðis frá
baði og vöskum á aðalþilfari,
bæði í þilfarshúsum aftan og
undir hvalbak.
Á síldarskipunum er þessum
frárennslisopum lokað með því
að skrúfa fyrir loka við skips-
hlið, þegar hlaðið er eins mikið
og hér er gent, og stundum rekn-
ir trétappar i frárennslisop frá
böðum. Að sjálfsögðu eru böð og
vatnssalemi þá óvirk meðan skip
ið er svo hlaðið. Þessar þétting-
ar geta verið misjafnlega vel
frágengnar. Einhver sjór getur
því hafa komizt í lúkar og vélar-
rúm um þessar leiðir. Allt hefir
þetta getað hjálpað til við að
sökkva skipinu, en sjófylltar lest
ar með þessari miklu hleðslu,
eru ein sér nóg ástæða til að
skipið sökkvi.
Aðalvélin stöðvast.
Ástæðan fyrir því að aðalvél-
in stöðvaðist er ekki sjór í vél-
arrúmi, heldur það, að aðalvélin
varð olíulaus. Daggeymir hafði
tæmst a(f olíu. Aðalvélin er hins
vegar í gangi aftur, þegar skipið
sekkur, en þá hafði vélstjóri
Hjálmar R. Bárðarson
dælt aftur olíu í daggeyminn.
Um eina klukkustund tók að
koma vélinn aftur í gang.
Neyðarkall.
Neyðarkall er ekki sent út frá
skipinu fyrr en um leið og gúm-
bátar eru settir á flot, og ákveð-
ið var að yfirgéfa skipið. Skip-
sitjóri telur sig hafa kallað á
neyðarbylgjurmi 2132 kc/sek.,
en það er þó ekki alveg önuggt
eftir sjóprófun. Hann sendir hins
vegar aldrei út alþjóðaneyðar-
kallið, en um það er sérstakt
spjald frá Skipaskoðun ríkisins
við talstöðina.
Skipið yfirgefið.
Gúmbátar voru tiveitr, hvor
12 manna, gerð RFD. Báðir fóru
rétt í sjóinn og þöndust eðlilega
út. Léttbátur skipsins var losað-
ur áður en skipið sökk, og er það
sökk flauit ihann upp á réttum
kilL
Skipverjar bundu gúmbátana
tvo og léttabátinn saman, og
voru á þessum flota í tæpa fimm
sólarhringa. Um veru þeirra í
gúmbátunum segir fátt í sjópróf-
unum, nema að 2 fallihlífarfluig-
eldar hafi reynzt ónýtir, en
ekki sagt hvers vegna.
Búnaður gúmbátanna, flugeldar,
matvæli og klæðnaður.
Sagt var í blaðafréttum og í
útvarpi, að helmingur blysa
gúmbjörgunarbáta Stíganda
hafi reynzt ónýtur. Samkvæmit
upplýsingum bæjarfógeta á ólafs
firði, er þetta ekki rétt Öll blys-
in, sem reynd voru, voru í lagi.
Hins vegar voru tveir af falllhlíf-
arflugeldunum óvirkir, einn úr
hverjum gúmbát. Ekki er vitað
h-vers vegna, eða hvort meðferð
heíir verið rétt. Samkvæmt upp-
lýsingum gúmbátaviðgerðar-
manns á Akureyri, var skipt um
flugelda við næst síðustu skoð,
un, 23. feb. 1966, vegna aldurs,
svo þeir hafa verið nýlegir þeg-
ar slysið varð. Síðasta skoðun
gúm'bátanna fór fram á Akur-
eyri 22. janúar 1967 og voru þeir
þá í fullkomnu lagi.
í blöðum var þess getið, að
matur gúmbátanna hafi reynzt
lélegur, „ef mat skyldi kalla“,
var einhvers staðar sagt. Mér er
ekki ljóst, sagði Hjálmar Bárðar
son, við hverju menn hafa búirt
af neyðarskammiti gúmbáta. Það
skal fúslega játað, að þetta er
tilbreytingarlaus fæðæ Aðal-
skammturinn er teningur, víta-
mín-ríikt og kaloríu-ríkt, feitt
kex, sem ekki er þorsta-aukandi,
og svo niðursoðið vaitn í dósum.
Þessir skammtar eru byggðir á
nákvæmum rannsóknum og inni-
halda alla þá næringu, sem
manni er naúðsynleg til að halda
lífi, sem lengst. Ég heifi sjálfur
setið marga fundi, þar sem
ákvarðanir hafa verið teknar
um matvæli gúmbátanna. Þau
urðu að vera létt, fyrirferðalítil,
en með mikið næringargildi.
Meðan á athugunum þesS'Um
stóð, fór hollenzki skipaskoðun-
arstjórinn í viku bílferðalag til
Frakklands með fjölskyldu sína,
og þau nærðust eingöngu af þess-
um matar- og vatnsskömmitum
gúmbátanna. Mér finnst líka
bezta sönnunin fyrir góðri
reynslu þessara matvæla ein-
mifct vera sú, að áhötfn Stíganda
er öll við góða heilsu eftir að
hafa nærst af þessum mat og
vatni gúmbátanna í nær 5 sólar-
hriinga, og var þó naumt skamimt
að, því skipstjóri Stíganda reynd
ist mjög hagsýnn í skömmtun
sinni og allri stjórn eftir að kocn
ið var í gúmbátana. Þegar áhöfn
inni var bjargað voru enm. eftir
miklar birgðir af mat og vatni í
gúm/bátunum, enda höfðu 12
menn til umráða matar- og vatns
skammta úr tveimur 12 manna
gúmbátum.
Að sjálfsögðu mætti auka og
bæta mat, en þyngd og fyrir-
ferð gúmbátanna er miklu meira
atriði. Þessir 12 manna gúmbát,-
ar mega ekki þyngjast, ef tveir
men.n eiga að ráða við að koma
þeim í sjóinn, og mikilvægast af
öllu er þó einmitt að koma gúm
bátunum í notkun til björgunar
fljótt og örugglega við verstu
aðstæður.
Þegar nægur tími er til sitefinu,
eins og hér var, hedði verið
vandalaust að taka með úr skip-
inu sjálfu alla tflugelda þess og
neyðarblys og meira úrval mat-
væla. Það ihefði mátt fela mat-
sveini og einum skipverja að sjá
um að auka vistir og búnað gúm
bátanna og taka þetta með þegar
skipið væri yfirgefið.
í blaðafróttum er frá því
skýrt, að skipstjóri Ihafi tekið
teppi frá skipinu um borð í
gúmbátana. Þetta kemur ekki
fram í endurriti af sjóprófuinum,
en getur þó eflaust verið rétt.
Um það hefir verið rætt í blöð
um, varðandi þetta sjóslys, að
búa ætti gúmbátana íslenzkum
ullarnærfötum og sokkum fyrir
hvern mann. Þetta væri án efa
æskilegt, en rými og þyngd
gúmíbátanna í pökkunum verður
að takmarkast sem mest og er
þá að meta og velja hvað skal
taka með og hverju að sleppa.
Matur og vatn má varla minnka,
og flugeldar, lyf og önnur Ihjálp-
argögn verla heldur.
í áaits.gerð Sjósilytsiainiefindair,
sem da.gsett er 30. marz 1965,
sagár svo m.at um þetta mál: „Þé
tieiur neifndin æslkilegt, eð á fisfei
skipum sé ullannærfatniatður fyr
ir ailla skipvenjia, geymduir í
vatnishieldum umbúðum á sbað
þa.r sem handihægt er að grípa
til baois, ef slys ber >að höndum
og áíhöÆnin þarf að fiana í gúmmí
báita“.
Vitað er að einstaka útgerðar-
menn hafa fiarið eftir þessium
óökum sjósilysianefhdian, þótt
þetta hafi ekki verið gert að
kröfu.
Síðan á síðastliðnu vori hefiir
Skipaskoðun' ríkisins haílt til at-
hugunar nýj-a gerð af „xeppum"
sem sögð eru úr sarna efni og
geimfana.búningan. Þeesi „teppi“
líkjast með málmþynnum, eru
mjög létrt og heilt teppi rýmist í
lófa mannis. Hugleitt ihefir verið
að reyna að komia tiveimur elik-
um í paikka hvens gúmbólts.
Þessi „teppi“ verjia ótrúlega vel
gegn kiulda, en eru þó efeki
gailaLaus. Sjálfur neyndi ég slikt
m.a. í jöklatferðalagL sagði
Hjáhnar Bárðanson, skipaiskoð-
uniaratjórd. Raki vill myndaist
innan á „teppinu", því uppgutf-
un ’hindraist, Efnið er sleipt og
því illt að haida því að sér. Það
er í miinna l'agi til að vena nóigu
stónt til að vefja sig inn.an í,
og það skrjáfa.r milkið í því við
hverja. hreyfingu. Gæði islenzkra
ulla.rnærfata þekkja flestir, og
held ég því að rétt sé að vekja
aftur atlhygli á tililögu sjólslysa-
nefindar u,m vatnisþétt pakkaðain
ulla.nnær f at n.a ð itiltælkan um borð
í skipunum.
Neyðansendistöðvar fyrir
gúmbátana og fast&tilltur
neyðarmóttakani í skipunum
Gúmbjönguinaribátar hlutu
fyrst alþj óðlega viðurken n.inigiu
sem björguna.ntækii fiyrir skip á
alþjióðanáðlsitefnu um öryggi
miannslifia á hafinu, ®em haldm
vair í London árið 1960. Sat ég
þar í sénnefnd um bjöngunar-
tæki skipa., og var isienzk
neynsla. á gúmbjörgunanbátun-
um þá talin mikilvægt sönmun-
argagn á giidi þesaana bjang-
tækja. Á sömu ailþjóðaráðstefn.u
va.r öllum augljóls ®ú sta.ðneytnd,
að með þessium nýja bún.aði ynði
mikdlivægast að bjarga, manns-
lífunum í tækin, vennda þau
kúlda og vosbúð, búa gúmfbáf-
ania maf ag vafni, og siðas.t en
ekki sízt að búa þá handhægum
tailstöðvuim, sem hefðú hæfilegt
lamgdrægi og innbyggða- orklu fiH
isendinga og móttöku á neyða.r-
Ibyiligju. Þá voru hiinwegar mg-
áh slík nothæf senditæki til, en
náðstefinan samiþyklcti ályktun,
þar sem aðildarþjóðir vonu
hvattan til að stuðla a.ð þróun
.silíkina. tækj.a.
Hingað bárust ýmsar gerðir
slikra 'tækjia til athuguniar og
pnófiunair, en það viam ekki fyrr
en í septemiber ánið 1963, að
Skipaskoðun rlkisins taldi sén
fært að viðurkenna og mæla
með tiveimiur semdi-móttökutækj
uim. Álkivörðunin var tekin eftir
töluverðar prófianir, van a.nnað
tækið norskit' en hitt brezkt. Sáð-
an hafa tæki þessi þróast enn
meir og verið fuiUkomnuð, og
heifiir íslenzk viðurkenninig
norska tækisins nú verið dreg-
in til bake, en hinsvegar annað
brezkt tæki venið viðurkenmt.
Þesisar fænan'legu neyðartai-
stöðvar eru léttar og bandhæg-
a.r, orkan kemur frá litlum þu.m-
ratfhlöðum í tækjumum sjálfum,
og tækin eru geymd í klemm-
um í stýrishúsilnu, tilrtæk til að
taka með sér í gúmlbjörgunar-
bátana. Notkun þessara neyðar-
talsrtöðva er sýnd í kennsil.u-
kvikmynd Skipa.skoðtun.ar ríkis-
ins um notkun gúrabátanna.
Þessii tæki voru gerð að kiröfu
í öllum íslenzkum skipum 15
bri. og stærri með regluigerð firá
12. mairz 1965, en mörg ísienzk
skip höfðu þá þega.r verið búin
þessum tækjum samkivæmt fynri
tibnælum. Samitimiis var gerð
krafia um neyðarmótfökufæki
fast stillt á neyðarbylgju 2182
kc/sek.
Eftir sjóprófuinum að dæma,
virðist m/s Stígamdi þó enn ekki
hafia verið búiinn þessu neyð-
arsendi/móittaekultæki fyrir gúm
báitana, er hann fiÓTist.
Samfcvæmt upplýsingum
skipaefitirlitsmanns hafði þessa
verið krafizt tvisvar og einu
sinni atf skiptskoðunarmarani i
ÓlaÆsfirðL Krafan hafði verið
skráð í eftirlitsbók skipsins og
skipsitjóri hafði lofað að neyðan-
Stöðin yrði pönituð, en svo virð-
ist ekki hafia verið, en þetta
atriði þarf að kanna nánar.
Fr amhald srannsókn.
Að lokum sa.gði skipaskoðun-
aratjóri:
Allir fslendingar fiátgna af
heilum hug hversu vel tókst til
með bjöngun áthafna.r m/s Stíg-
anda.. Sú ámægj'a má þó ekki
dr<agia úr áfouga. á að kanna til
Framhald á bls. 24