Morgunblaðið - 28.09.1967, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 28.09.1967, Blaðsíða 12
12 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. SEPT. 1867 BÓKMENNTIR TRAÐIR OG TORG úran skipað theldur líitilfjörlegan „YFIR fcaldan eyðisand, einn um nótt ég sveim.a“, fcvað Krist- jián FjaUasfcáld. Enn kyrja íslendingiar vísu hans, glaðir á góðri sitund; í lystilegum salarkynnum jafnt sem í köldum gangnafcofuim; á ferðalögium; einir eér eða mar.g- in saman. Lagið er einf alt og vís- an er alkunn vegna þesS', hve otft hiún er rauliuð. En þvi að- einis hefur hún orðið alkunn, að hún befur einhvern itikna hitit á hinn rétta hljúmgrunn í vitund þj'óðarinnar. Maðurinn einn í náttúnunni — það var hin dæmigerða mann- iega frummynd í isfcáldsfcap nit- jiándu aldar. Náttúran var sú ei- lífð, sem maðurinn hrærðist í. Landið var hið eina jarðneska, sem hægt var að reiða sig á. Rómantísiku skáldin höfðu dreg- ið það fram í dagsljósið. Þau höffðu ummyndað landið í lands- lagsmynd, gerf það að ljóðrænni draumsýn. Fram að þeim t'íma hafði nátot- sess í bókmenntum þjóðiarinnar. Til dæmis er erfitt að gera sér grein fyrir, hverjum augum fornmenn litu á landið. Fornsög- urnar greina aðallega frá fólki andspænis öðriu fólki. Þær. segja í simáaitriðum frá klæðaburði manna. Þær sfcýra frá foardög- um og mannvígum af smámuna- legri nákvæmni. Og ættir manna eru raktar þar af mikilM ná- kvæmiá Sagt er frá fráðsamleg- um samskiptum manna, verzLun, hjúskap, -uppeldi, mannfundum. Á hinn bóginn foefuir sjallidan ver- ið tialið ómaksins vert að fjöl- yrða um manninn andspænis náttúrunni, því sdður um mann- laust náttúrunnar riki. Ari segin, að landið hafi verið sfeógi vaxið milli fjaflls og fjöru, þegar Landnámsmenn feomu að því ónumdu. Og ekki meira um það. Stöku sinnum er að því vik- ið, að skip hafi týnzt í hafi eða sæfarendur. hafi fenigið volk mikið, og réttu stónai. En þvi aðeins er friá sliku sagit, að það sé annars óhjákvæmMegt veigna söiguþráðarins. Sagt er frá liðsflutningum og þingreiðum. En ferðalýsinar er í sögunum fáar að finna. Ekki er t.d. verið að skýra fré því, hvernig Au stfirðimgium og Norð- lendingum hefur að jiafnaði sótzt ferðin yfir hálendi Landsins, þeg- ar þeir riðu til þings, enda þó slíkar ferðir þættu nú meira en frásagnarverðar. Köfundar Lslendingasagri'a létu .sér ekki vaxa í augum stórfljót, ægisanda og forunahraiun. Ferðai- lögum er.u gerð svo óvexuleg 'skil, að ætLa mættii, að þau hefðu verið fyrirhafnairlaius, sem auðvitað hefur ekki verið. Um frásagnir af hversdagsönnr um var ekki að ræða. Þær voru ekki efni í sfeáldskap, nema þá sjaldan þær, væru é einhvern hátt tengdar stóratfourðum. Feg- urð la.ndsins út af fyæir sig var ekki veigamikið yrkisefni í þessum siigildu fagurbókmenmt- um. Um hana þótti saignahöfiund- um óþ.a.rfi að hafa mörg orð. Þó foar við, að náttúnan höfðaði til sögupersónanna, samanber orð Gunnans á HLíðanendai, þegar hann hætti við að faira, í útlegð og sneri aftur heim að Hlliðar- enda. Að öðru leyti tíðkuðust í bókmenntum efcki fjálglegar náttúriuiýswi'gar fynr en á nitj- ándu ÖM. Við erum því harla litlu nær uim, hvernig landið kom þjóð- inn-i fyrir sjónir á fyrri öldum. Aðeins vitum við, að höifumdum hefur ekfei þótot taka því að eyða miklu bókfelli undir þvilika'r hugleiðingar. Það er allt og sumt. Sveitasælan í bókmenntum nítjándu aldar haifði langvarrandi áhrif á íslendinga. Það er ekki fyrr en ,nú, að þa-u áhrif eru venulega tekin að réna. Ef til vilL henltuðu foókmenntai- viðhorf nítojándu aldar engu Landi betur. >en íslandi, eins og á stóð. Við iupphaf aMarinnar vair land- ið ein ósnortin náttúra og Mtið meira. Þega-r öldin svo hvarf út á tímahafið, v.air það enn næstum eins og iguð hafði skapað það. Frá iðnaðarlöndum Evrópu var helduir betur aðra sögiu að segja. Þar uxu bor.gir hröðum skrefum alla öldina og púðruðu frá sér eitruðum kolareyk í tráasi við angurvær ihja-rðljóð og siveitasælu kvæði, sem slkáldin settu saman í fjöldaframleiðslu. Loftið í iðnaðarborgunum var óhollustan uppmáluð, fátæfctin- hroflvekj andi, Mf öreigams var ein vonilaius' eyðimerkuTganga. Fyrir sjónum rómantísksi höf- undar var bongin að sönnu á- kjösamlegt sögusvið fyrlr glæpa- rieyfara. Önnur not v-ar t-æpast af henni að hafa. íslendingax átotou þá varla þorp, að hei'tið gæti, hvað þá borg. Hér var því ekki hægt að setja á sivið reyfara. Senuna vamtaði. Hér varð efeki til neinn Sherlock Holmas, aðeins Fjalla-Evindur oig Skugga-Sveinn. Reyfaraskorturinn var bættur upp með útilegumannasögum. Lestour þeinra vakti sarns koniar sælublandinn hroll. Fyristu fjöllbýli á íslandi voru S'jávarþorp. Sveitiamenn liitu á þau ei'ns og illa gerða hluti. Fyr- ir þeirra sjónum var isjávarpláss-1 ið samsafn skítugra krakfca í grjótkaisti; fisibur og sœtsúpa; tæring og atvinnuleysi. Og kannsiki var það ekki svo fjarri Laigi. Reykjavík var enn „bærinn“ með bárujánnslhúsum og nýlendu sivip, þ'ögar Tómas gerði hana að uncLralanidi í Fögru veröld. Það va-r fyrirboði boriganalegxair menningar á íslandL Sjiávarplássin, sem blúktu þá undir gneypum fjöllum um- hverfis landið, átotu ennþá hver-t ,sína heilögu þrenning: sýsilju- manninn, prestinn og lækninn, sem hvarvetna héldiu dauðahaMi hver í annan eins og þá hefði rekið .upp á eyðisker í úthafi og annað samfélag væri þeim að fullu og öllu glatað. — Reykjæ vík var Löngu vaxin upp úr þess þesis koniar útsikerssamfélagi. Stjórnmálamenn, sem vildu halda kjósendum heimia' hjá sér í fejördæmum sínum á lands- byggðinni, þóttust ekki skilj a, hví bor,g hefði aðdráittariafl. ÞeLr töluðu um „flóttann úx sveiitoun- um“ eims og þjóðarskömm oig þjióðarvoða. Sumir héMu því fram, að ís'leindiingum væri nátt- úrlegt að búa í dreifbýU. Það væri ásbapað í þjóðareðlinu. Aðr ir staðhæfðu, aið yrði „höfuðið á þjóðari,íkamanuim“ (það er höf U'ðfoorgiin) of stórt, mundi þjóðin sáigast undir höfðdnu. Síðan vair reynt að hLaðai einskomiar Berlin- arm,úr krángum fjöLbýlið með því að aia á 'apiairitheit-stefnu': tal- að var um sveitafóLk og kaup- staðaxlýð, eins og um væri að ræða- tvær su.ndurleitar þjóðir í sama lamdinu. Hvorri fyrir sig var eindregið ráðlaigt að hanga við heimiasnaigana. Þjóð'imar væru svo ólífear: Sveitafólk tyggði harðæti og læsi íslend- ingaisögumar upphátt á kvöidim að lokmum gegnimgum. Kaup- staðaLýðurinn brúkaðd falLsfesur tennur og stundaði m-ast foíó. Þeir, sem hugðust þannig negla niður hveirn og einn, þar sem hann var af tiLviIjium í heim- imn foorinn, studdust við býsna haldgóðian bafchjall, þar sem var náttúrui- og 'SVeitaisæLukveðisfcap- ur nítjándu aldar. í raun og veru var miálfluitn'ingur þeirra- svip- aðs eðlds og röktfærsla náttúru- verndarmianna nú á dögum, sem krefjias't þess, að eldgígar og sjialdgæfar plöntuir og annað þess fconar fágæti sé iátið kyrrt á sínum sitöðum Þrátt fyrÍT það heppnaðist ekki neglingin.. Æ fleiri öxluðu sín iskinn og settust að í þéUtbýl- inus, otft — að þvi er virtist — atf rælni fremur en nokkurri skynsaimlegri ástæðu. Ástæðian virtist raumar engin vera. Þet’ta var ósjáifráð þróun. Og þó var ás'tæða. Ef til vill gerðu menn isér greim fyrir henni, aðeins viðurkenndu það ekfei. Eðia 'höfðu þeir ef til vill ekki nema: hugfooð um það, sem okk- .ur þykir nú margfaldlega áigizk- unarvert: að mannlíf framtíðár- inniar Mj'óti að verðai borgarlíf og ekkert annað. Borgarlaust þjóðifélaig getur nafnilega á eng- an hátt tileinfeað sér memning núitímans, iað efcki sé spáð um framtlíðina'. Það mœitti segja með hliðsjón aif aðstæðunum í okkair lamdi svo talað sé marignotað líkingamál: að væri hér ekki svona stórt höf- uð, væri hér heldiur englnn Mk- ami. Hann væri dauður og igratfin requiesoat. Stundum hefur verið svo að orði kveðið, að ísllendingar væru allir sveitamenn, líka þeir, sem heiima eiiga í þéttbýli. Er þá ,vita- sfeulld átt við litfnaðarhætti og venjiufoundinn huigsumarháitot. Hvort isem það er nú tilfeUið, að við séum aUir isveitamenn, þá benda ,að minnstoa kosti flesit- ar líbur ti'l, að fólk friamitíðarinm ar verði alt bor.gairfoúar, etóki að eins þeir, sem nú mundu taldir til kaupstiaðarfoúa, heMur einnig hinir, sem hingað til hatfa verið kalliaðir sveitamenn. Því krafia friamitíðarinniar verður: -siams bon ar litfn'aðarhættir og lifisskiliyrði til 'haindia öllum mönnum, hvar svo ,sem þeir eiga heimiai. Bóndi’nn mun ekki þuría iað „flýja" úr sveitinni. Samgöng- 'Urnar munu. færa taann að borg- 'armörkumum og borga.rmö'rkin að túnjaðri hans. Sttræti borg- arinn.air mun framlenigjast í hnað foraiut um foreiða' byggð. Erlendur Jónsson. Húsgagnasmíðaiueistari sem einnig hefur unnið við innréttingar og húsa- smíði, óskar eftir atvinnu við smíðar, afgreiðslu eða Lagerstörf í byggingarvöruverzlun, húsvörzlu. Margt fleira kemur til greina, sem 25 ára sjálf- stæð starfsreynsla og þekking veitir. Tilboð merkt: „Starfsreynsla 5825“ sendist Mbl. fyrir 3. okt. næstkomandi. Húsgagnaeik — teak Fyrirliggjandi: Eik 1”, l-Vt”, I-V2”, 2” þurrkuð. Teak 2” 2-Vz”. Afromosia 1”, I-V2”, 2”, 2-Vt”. Beyki 1”, 1-Vt”, l-Vé”, I-V2”, 2”. Væntanlegt næstu daga: Birki 1”, 2”, 2-Va”, 3”. Afzelia. 2-V2”,x5”. Jón Loftsson hf. Hringbraut 121 — Sími 10600. BUICK SPECIAL árgerð 1963, 4ra dyra, sjálfskiptur, power- stýri, powerbremsur, útvarp, nýskoðaður. Til sýnis og sölu í dag og á morgun. tmtiai S4í>%úW)M h.f. Suðurlandsbraut 16 - Reykjavfk - Símnefni: »Volver< - Sími 35200 Skrifstofustúlka óskast á opinbera skrifstofu. Vélritunarkunnátta nauðsynleg. Umsókn sendist afgreiðslu Morgun- blaðsins fyrir 3. okt. merkt: „Skrifstofustúlka 5859.“ Loewe Opta Sjónvarpstækin í úrvali. Hagstætt verð. Greiðsluskilmálar. Örugg þjónusta. Rafsýn hf. Njálsgötu 22. Sími 21766. BIAÐBURÐARIÖLK A f ettirtalin hverfi staðahverfi — Aðalstræti — Vesturgata I — Greni mehir — Laufásvegur I — Barónsstígur — Höfða- hverfi — Úthlíð — Háteigsvegur. Talið v/ð afgreiðsluna i sima 10100

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.