Morgunblaðið - 28.09.1967, Blaðsíða 12
12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. SEPT. 1867
BÓKMENNTIR
TRAÐIR OG TORG
úran skipað theldur líitilfjörlegan
„YFIR fcaldan eyðisand, einn
um nótt ég sveim.a“, fcvað Krist-
jián FjaUasfcáld.
Enn kyrja íslendingiar vísu
hans, glaðir á góðri sitund; í
lystilegum salarkynnum jafnt
sem í köldum gangnafcofuim; á
ferðalögium; einir eér eða mar.g-
in saman. Lagið er einf alt og vís-
an er alkunn vegna þesS', hve
otft hiún er rauliuð. En þvi að-
einis hefur hún orðið alkunn, að
hún befur einhvern itikna hitit á
hinn rétta hljúmgrunn í vitund
þj'óðarinnar.
Maðurinn einn í náttúnunni —
það var hin dæmigerða mann-
iega frummynd í isfcáldsfcap nit-
jiándu aldar. Náttúran var sú ei-
lífð, sem maðurinn hrærðist í.
Landið var hið eina jarðneska,
sem hægt var að reiða sig á.
Rómantísiku skáldin höfðu dreg-
ið það fram í dagsljósið. Þau
höffðu ummyndað landið í lands-
lagsmynd, gerf það að ljóðrænni
draumsýn.
Fram að þeim t'íma hafði nátot-
sess í bókmenntum þjóðiarinnar.
Til dæmis er erfitt að gera sér
grein fyrir, hverjum augum
fornmenn litu á landið. Fornsög-
urnar greina aðallega frá fólki
andspænis öðriu fólki. Þær. segja
í simáaitriðum frá klæðaburði
manna. Þær sfcýra frá foardög-
um og mannvígum af smámuna-
legri nákvæmni. Og ættir manna
eru raktar þar af mikilM ná-
kvæmiá Sagt er frá fráðsamleg-
um samskiptum manna, verzLun,
hjúskap, -uppeldi, mannfundum.
Á hinn bóginn foefuir sjallidan ver-
ið tialið ómaksins vert að fjöl-
yrða um manninn andspænis
náttúrunni, því sdður um mann-
laust náttúrunnar riki.
Ari segin, að landið hafi verið
sfeógi vaxið milli fjaflls og fjöru,
þegar Landnámsmenn feomu að
því ónumdu. Og ekki meira um
það. Stöku sinnum er að því vik-
ið, að skip hafi týnzt í hafi eða
sæfarendur. hafi fenigið volk
mikið, og réttu stónai. En þvi
aðeins er friá sliku sagit, að það
sé annars óhjákvæmMegt veigna
söiguþráðarins.
Sagt er frá liðsflutningum og
þingreiðum. En ferðalýsinar er
í sögunum fáar að finna. Ekki
er t.d. verið að skýra fré því,
hvernig Au stfirðimgium og Norð-
lendingum hefur að jiafnaði sótzt
ferðin yfir hálendi Landsins, þeg-
ar þeir riðu til þings, enda þó
slíkar ferðir þættu nú meira
en frásagnarverðar.
Köfundar Lslendingasagri'a létu
.sér ekki vaxa í augum stórfljót,
ægisanda og forunahraiun. Ferðai-
lögum er.u gerð svo óvexuleg
'skil, að ætLa mættii, að þau
hefðu verið fyrirhafnairlaius,
sem auðvitað hefur ekki verið.
Um frásagnir af hversdagsönnr
um var ekki að ræða. Þær voru
ekki efni í sfeáldskap, nema þá
sjaldan þær, væru é einhvern
hátt tengdar stóratfourðum. Feg-
urð la.ndsins út af fyæir sig
var ekki veigamikið yrkisefni í
þessum siigildu fagurbókmenmt-
um. Um hana þótti saignahöfiund-
um óþ.a.rfi að hafa mörg orð. Þó
foar við, að náttúnan höfðaði til
sögupersónanna, samanber orð
Gunnans á HLíðanendai, þegar
hann hætti við að faira, í útlegð
og sneri aftur heim að Hlliðar-
enda. Að öðru leyti tíðkuðust í
bókmenntum efcki fjálglegar
náttúriuiýswi'gar fynr en á nitj-
ándu ÖM.
Við erum því harla litlu nær
uim, hvernig landið kom þjóð-
inn-i fyrir sjónir á fyrri öldum.
Aðeins vitum við, að höifumdum
hefur ekfei þótot taka því að eyða
miklu bókfelli undir þvilika'r
hugleiðingar. Það er allt og
sumt.
Sveitasælan í bókmenntum
nítjándu aldar haifði langvarrandi
áhrif á íslendinga. Það er ekki
fyrr en ,nú, að þa-u áhrif eru
venulega tekin að réna.
Ef til vilL henltuðu foókmenntai-
viðhorf nítojándu aldar engu Landi
betur. >en íslandi, eins og á stóð.
Við iupphaf aMarinnar vair land-
ið ein ósnortin náttúra og Mtið
meira. Þega-r öldin svo hvarf út
á tímahafið, v.air það enn næstum
eins og iguð hafði skapað það.
Frá iðnaðarlöndum Evrópu var
helduir betur aðra sögiu að segja.
Þar uxu bor.gir hröðum skrefum
alla öldina og púðruðu frá sér
eitruðum kolareyk í tráasi við
angurvær ihja-rðljóð og siveitasælu
kvæði, sem slkáldin settu saman
í fjöldaframleiðslu.
Loftið í iðnaðarborgunum var
óhollustan uppmáluð, fátæfctin-
hroflvekj andi, Mf öreigams var
ein vonilaius' eyðimerkuTganga.
Fyrir sjónum rómantísksi höf-
undar var bongin að sönnu á-
kjösamlegt sögusvið fyrlr glæpa-
rieyfara. Önnur not v-ar t-æpast af
henni að hafa.
íslendingax átotou þá varla þorp,
að hei'tið gæti, hvað þá borg.
Hér var því ekki hægt að setja
á sivið reyfara. Senuna vamtaði.
Hér varð efeki til neinn Sherlock
Holmas, aðeins Fjalla-Evindur
oig Skugga-Sveinn.
Reyfaraskorturinn var bættur
upp með útilegumannasögum.
Lestour þeinra vakti sarns koniar
sælublandinn hroll.
Fyristu fjöllbýli á íslandi voru
S'jávarþorp. Sveitiamenn liitu á
þau ei'ns og illa gerða hluti. Fyr-
ir þeirra sjónum var isjávarpláss-1
ið samsafn skítugra krakfca í
grjótkaisti; fisibur og sœtsúpa;
tæring og atvinnuleysi. Og
kannsiki var það ekki svo fjarri
Laigi.
Reykjavík var enn „bærinn“
með bárujánnslhúsum og nýlendu
sivip, þ'ögar Tómas gerði hana að
uncLralanidi í Fögru veröld. Það
va-r fyrirboði boriganalegxair
menningar á íslandL
Sjiávarplássin, sem blúktu þá
undir gneypum fjöllum um-
hverfis landið, átotu ennþá hver-t
,sína heilögu þrenning: sýsilju-
manninn, prestinn og lækninn,
sem hvarvetna héldiu dauðahaMi
hver í annan eins og þá hefði
rekið .upp á eyðisker í úthafi og
annað samfélag væri þeim að
fullu og öllu glatað. — Reykjæ
vík var Löngu vaxin upp úr þess
þesis koniar útsikerssamfélagi.
Stjórnmálamenn, sem vildu
halda kjósendum heimia' hjá sér
í fejördæmum sínum á lands-
byggðinni, þóttust ekki skilj a,
hví bor,g hefði aðdráittariafl. ÞeLr
töluðu um „flóttann úx sveiitoun-
um“ eims og þjóðarskömm oig
þjióðarvoða. Sumir héMu því
fram, að ís'leindiingum væri nátt-
úrlegt að búa í dreifbýU. Það
væri ásbapað í þjóðareðlinu. Aðr
ir staðhæfðu, aið yrði „höfuðið
á þjóðari,íkamanuim“ (það er höf
U'ðfoorgiin) of stórt, mundi þjóðin
sáigast undir höfðdnu. Síðan vair
reynt að hLaðai einskomiar Berlin-
arm,úr krángum fjöLbýlið með
því að aia á 'apiairitheit-stefnu': tal-
að var um sveitafóLk og kaup-
staðaxlýð, eins og um væri að
ræða- tvær su.ndurleitar þjóðir í
sama lamdinu. Hvorri fyrir sig
var eindregið ráðlaigt að hanga
við heimiasnaigana. Þjóð'imar
væru svo ólífear: Sveitafólk
tyggði harðæti og læsi íslend-
ingaisögumar upphátt á kvöidim
að lokmum gegnimgum. Kaup-
staðaLýðurinn brúkaðd falLsfesur
tennur og stundaði m-ast foíó.
Þeir, sem hugðust þannig
negla niður hveirn og einn, þar
sem hann var af tiLviIjium í heim-
imn foorinn, studdust við býsna
haldgóðian bafchjall, þar sem var
náttúrui- og 'SVeitaisæLukveðisfcap-
ur nítjándu aldar. í raun og veru
var miálfluitn'ingur þeirra- svip-
aðs eðlds og röktfærsla náttúru-
verndarmianna nú á dögum, sem
krefjias't þess, að eldgígar og
sjialdgæfar plöntuir og annað
þess fconar fágæti sé iátið kyrrt
á sínum sitöðum
Þrátt fyrÍT það heppnaðist
ekki neglingin.. Æ fleiri öxluðu
sín iskinn og settust að í þéUtbýl-
inus, otft — að þvi er virtist —
atf rælni fremur en nokkurri
skynsaimlegri ástæðu. Ástæðian
virtist raumar engin vera. Þet’ta
var ósjáifráð þróun.
Og þó var ás'tæða. Ef til vill
gerðu menn isér greim fyrir
henni, aðeins viðurkenndu það
ekfei.
Eðia 'höfðu þeir ef til vill ekki
nema: hugfooð um það, sem okk-
.ur þykir nú margfaldlega áigizk-
unarvert: að mannlíf framtíðár-
inniar Mj'óti að verðai borgarlíf
og ekkert annað. Borgarlaust
þjóðifélaig getur nafnilega á eng-
an hátt tileinfeað sér memning
núitímans, iað efcki sé spáð um
framtlíðina'.
Það mœitti segja með hliðsjón
aif aðstæðunum í okkair lamdi svo
talað sé marignotað líkingamál:
að væri hér ekki svona stórt höf-
uð, væri hér heldiur englnn Mk-
ami. Hann væri dauður og igratfin
requiesoat.
Stundum hefur verið svo að
orði kveðið, að ísllendingar væru
allir sveitamenn, líka þeir, sem
heiima eiiga í þéttbýli. Er þá ,vita-
sfeulld átt við litfnaðarhætti og
venjiufoundinn huigsumarháitot.
Hvort isem það er nú tilfeUið,
að við séum aUir isveitamenn,
þá benda ,að minnstoa kosti flesit-
ar líbur ti'l, að fólk friamitíðarinm
ar verði alt bor.gairfoúar, etóki að
eins þeir, sem nú mundu taldir
til kaupstiaðarfoúa, heMur einnig
hinir, sem hingað til hatfa verið
kalliaðir sveitamenn. Því krafia
friamitíðarinniar verður: -siams bon
ar litfn'aðarhættir og lifisskiliyrði
til 'haindia öllum mönnum, hvar
svo ,sem þeir eiga heimiai.
Bóndi’nn mun ekki þuría iað
„flýja" úr sveitinni. Samgöng-
'Urnar munu. færa taann að borg-
'armörkumum og borga.rmö'rkin
að túnjaðri hans. Sttræti borg-
arinn.air mun framlenigjast í hnað
foraiut um foreiða' byggð.
Erlendur Jónsson.
Húsgagnasmíðaiueistari
sem einnig hefur unnið við innréttingar og húsa-
smíði, óskar eftir atvinnu við smíðar, afgreiðslu
eða Lagerstörf í byggingarvöruverzlun, húsvörzlu.
Margt fleira kemur til greina, sem 25 ára sjálf-
stæð starfsreynsla og þekking veitir. Tilboð merkt:
„Starfsreynsla 5825“ sendist Mbl. fyrir 3. okt.
næstkomandi.
Húsgagnaeik — teak
Fyrirliggjandi:
Eik 1”, l-Vt”, I-V2”, 2” þurrkuð.
Teak 2” 2-Vz”.
Afromosia 1”, I-V2”, 2”, 2-Vt”.
Beyki 1”, 1-Vt”, l-Vé”, I-V2”, 2”.
Væntanlegt næstu daga:
Birki 1”, 2”, 2-Va”, 3”.
Afzelia. 2-V2”,x5”.
Jón Loftsson hf.
Hringbraut 121 — Sími 10600.
BUICK SPECIAL
árgerð 1963, 4ra dyra, sjálfskiptur, power-
stýri, powerbremsur, útvarp, nýskoðaður.
Til sýnis og sölu í dag og á morgun.
tmtiai S4í>%úW)M h.f.
Suðurlandsbraut 16 - Reykjavfk - Símnefni: »Volver< - Sími 35200
Skrifstofustúlka
óskast á opinbera skrifstofu. Vélritunarkunnátta
nauðsynleg. Umsókn sendist afgreiðslu Morgun-
blaðsins fyrir 3. okt. merkt: „Skrifstofustúlka
5859.“
Loewe Opta
Sjónvarpstækin í
úrvali.
Hagstætt verð.
Greiðsluskilmálar.
Örugg þjónusta.
Rafsýn hf.
Njálsgötu 22.
Sími 21766.
BIAÐBURÐARIÖLK
A
f ettirtalin hverfi
staðahverfi — Aðalstræti — Vesturgata I — Greni
mehir — Laufásvegur I — Barónsstígur — Höfða-
hverfi — Úthlíð — Háteigsvegur.
Talið v/ð afgreiðsluna i sima 10100