Morgunblaðið - 04.11.1967, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. NÓV. 1967
15
Fræðslumálin i deiglunni
Skyldundmið sé óslitið
í sama sbóla
ÉG tel, að skyldunámið ætti
að fara fram óslitið í sama
skóla allt til unglingajprófs,
sem yrði áfram lokapróf, en
'barnaprófið ætti að leggja nið-
ur.
Þó gæti vel komið til graina
að skipta skylduniáminu inn-
byrðis, t.d. um 10 óra aldur-
inn. Með þessu er átt við það,
að 7, 8 og 9 ára börn genigu í
sérstakan smábarnaskóla þar
sem allt væri miðað við þeirra
haþíi, fyrst og fremst.
„Varðar mest til allra orða að
undirstaðan sé réttlig fundin“,
sagði Eysteinn Liljuhöfundur.
I>essi orð munksins eiga ekki
síður við um skólana en hvað
annað. Skyldi ekki vera? Sér-
staklega, þegar smábarnaskól-
inn (yngri deild bairnaskólans)
er hafðu í huga. Hvergi ríður
roeira á en þar, að „undirstað-
an sé réttlig fundin". Hvergi
er meiri þörf á vel menntuðu
og sérhæfðu fólki en einmitt
þar, fólki með viti, menntun,
hugkvæmni og umfram allt
hijartalagi til þess að leiða börn
in fyrstu skrefin á námsbraut-
inni. Sá grundvöllur, sem þarna
er lagður, er örlagaríkur oig
skiptir sköpum fyrir nemand-
an, til góðs eða ills, allt eftir
því, hvernig á spilunum er
haldið. Hér má minna á það,
að bekkir yngri deildar ba-rna-
skólans er-u off jölmennir. 7 ára
bönn ættu aldrei að vera fleiri
en 16—'18 í bekk, 8 ára börn
18—20 x bekk og 9 ára 20—24
í bekk. Úr því rnætti síðan
fjölga í bekkjum. En því eru
takmörk sett, hversu unnt er
að fjölga í bekkjum. í>ar um
ræður m.a. stærð kennslustof-
unnar. í íslenzkum skólum eru
þær yfirleitt ekfci rým-ri en það,
að aðeims er unnt að koma þar
fyrir 25—30 nemendum og er
þá þröngt setið. — Nýlegar
rannsóknir erlendis, einkum í
Ban-daríkj unum, leiða í ljós, að
ýmsar námsigreinar þola stærri
hóp í bekk en 25—30 nemend-
ur, ef beitt er hagkvæmum
vinnubrögðum og kennsluað-
ferðum og með aðstoð fjölmiðl-
unartækja. Þetta á að sjálf-
sögðu við um hina eldri -og
þroskaðri nem-endur á ung-
linga- og gagnfiræðastigi. Bng-
um getum þarf að því að leiða,
hvílíkur sparnaður það yrði, ef
u-nnt væri að fækka kennslu-
stundum í heild án þess þó
þeim fækkaði á hvern nem-
anda.
íslenzkir skólar eiga ekki yf-
ir kennslusölum að ráða oig eiga
því ekki þeirra kosta völ að
draga saman námshópa og gera
úr þeim stærri heildir, þar sem
það g-etur átt við. íslenzkir
sfcólar eru yfiirleitt byggðir fyr
ir það kennslukerfi, sem ríkir
í dag. Þeir eru um of miðaðir
við óbreytt ástand — „istadu-s
quo“ — í kennslumálum. Þei-r
eru of sjaldan reistir með það
fyrir augum að draga úr
kennslukostnaði.
Þetta getur orðið Okkur dýrt
spaug, einkum og sér í lagi,
þegar það er haft í hu-ga, að
Skóiarannsóknir, sem nú eru
hafnar, kæmu til með að leiða
í ljó-s, að við þyrftum að ým-su
leyti að söðla um í kennslu-
háttum okkar. Þá væri ekki
gott, ef sú yrði ireyndin, a-ð agn-
úarmir, sem eru á stærð, gerð
og fy-rirkomulagi þess skólahús
næðis, sem fyrir hendi er, væru
svo alvarlegir, að illframkvæm
anlegt yrði að koma á þeim
breytingum, sem nauðsynlegar
þættu, vegna nýrrar kennslu-
tilhögunar í nýju skólakerfi.
Nú kymnu ýmsir að spyrja:
Hvernig má það gerast, að
reist verði skólahús fyrir
kennsluskipan, s-em ekki enn
hefi-r átt á sér stað og lítil sem
engin vitneskja um þau breyttu
viðh-orf, sem hún fæli í sér.
Þessu skal sva-rað í veigamiklu
atriði. Skóla á að vera hægt að
stækka og aufc þess á að vera
unnt að breyta homum veru-
lega hið innra án mikils til-
kostnaðar. Af þeirri ástæðu
ættu allir roillumveggir í skóla
húsi, aðrir en burðarveggir, að
vera léttbyggðir en þó hljóð-
ei-nangraðir, t.d. veggir á mill-
um kennsl-uistofa, ættu að vera
úr léttu efni, sem unnt væri að
fljárlægja án m-ikillar fyrirhafn
ar, þegar á þyrfti að halda, eins
og í því tilfelli, þegar gera
þyrfti tvær eða þrjár samliggj-
andi kehnsluistofur að einni
stofu. — Þá er það einnig na-u-ð
synlegt að reisa skólahús í dag
með það sjónarmið í huga, að í
‘hverju skólahverfi fa-ri skyld-u
námið fram óislitið í saim-a -skóla
til unglin-gaprófs. Að skipta
því eins og nú er um 13 ára
aldurinn, er óheppilegt. Þetta
er eitt viðkvæmasta a-ldurs-
skeið n-emandans. Hann er kom
inn é gelgjuskeiðið. Á því
skeiði er ekki heppilegt fyrir
‘han-n að skipta um skóla og
það aðei-ns fyrir þau tvö ár,
sem hann á eftir af skólaskyld-
unni. Þega-r vers-t gegnir fyrir
h-onum á hann að g-erast nýr
þegn í nýju umhverfi og við
breyttar aðstæður. Það tekur
s-in-n tíma að gerast góður og
gildur sfcólaþegn. TVö ár
hrökkva þa-r iðulega ekki til.
Með því að skipta um skóla á
þeissum aldri, sem er ótíma-
bært, er nemandanum kippt úr
forustuhlutverki, sem hann
hafði í sínum gamla skóla. Á
erfiðu aldursskeiði er ha-nn
orðin-n yngstu-r og min-nstur í
öðru umhverfi, öðrum skóla,
gagnfræðaskóla, sem líkja má
vi-ð ríki, þar s-em annar helm-
ingur þegnanna er frjáls, en
hinn helmingurinn ófrjáls. Það
hefir löngum þótt erfiðlei-kum
bundið að stjórna slfiku ríki.
Skyldi það ekki vera þarna,
s-em hunduri-nn liggur grafinn,
þega-r litið er á hið tvíþætta og
erfiða hlutverk, sem gagnfræða
Skólinn verður a-ð gegna, að
hafa innan sinna vébanda
skyldu-námsnemendur og svo á
hinn bóginn nemendur í frjálsu
námi. — Fer þetta saman? Er
heppilegt a-ð þetta fari saman?
Ég efa-st um það? Og m-ér er
nær að halda að -gagnfræða-
skólinn hafi mjög sótt niður
við þá br-eytingu, sem á honum
var gerð, þeg-ar hann a-ð miklu
leyti var fell-dur í fjötra skyl-du
-námsin-s. Mér fi-nnst einhve-rn
veginn að hann hafi ekki bor-
ið sitt barr síðan. — Gagn-
fræðaskólinn var um margt
merkileg stofn-un og er það
reyndar að ýms-u leyti en-n.
Hann hafð-i áunnið s-ér hefð og
virðingu, en mjög sópaðiist -hið
síðarn-efnda burt við breyting-
una. Stjórnend-ur hans og kenn
arar voru beytingunni óvið-
búnir oig áberandi skorti þá iðu
lega þjálfun og kunnáttu til
þess að fást við him margvís-
legu vandamál, sem sigldu í
'kj-ölfar skyldunámsins, þótt
þeir að öðru leyti væru vel
gerðir menn og vel m-enntaðir.
Það tók gagnfræða-skólann
langa-n tím-a að jafna sig á fyr-
iihrigðinu oig ef til vill hefi-r
hann ekki enn jafnað sig á því
t-il fuils. Ég er algjörlega á
öndverðri skoðun við Arnór
Hanniba-lsson, þegar hann seg-
i-r orðrétt í grein sinni í síð-
asta hefti „Samvinnunnar":
„Barnaskólinn er stóra kýlið
í skólakerfinu".
Þessir órar Arnórs eru vissu
lega öfgakenndir og út í h-ött,
og má þó vafala-ust mar-gt að
barnaskólanum fi-nna. Ég tel
ekki, að gagnfræðaskólinn sé
stóra kýlið í skólakerfinu, en
held því þó fram, að hann sé
sú stofnun í skólakerfimu, sem
mestrar umbótar og leiðrétting
ar þurfi við. Og þá leiðréttingu
verður erfi-tt að gera og hún
gerist reyndar ek-ki, nema hann
verði leystur úr þeiim skyldu-
námslæðingi, sem á hann var
lagður með skólalöggjöfinmi firá
194)6.
Gagnfræða-skólinn ætti aftur
Vinnuoðstaðo í
skólum of léleg
MÉR finnst fræðslukerfið ekki
vera nógu sveig-j anlegt. Það er
of mikið miðað við meðalnem-
endur og gerir þess vegna of
lítið til þess að styðja þá la-k-
ari og hinurn betri gefur það
ekki nógu mikið svigrúm.
Skólaskyldan þyrfti að fær-
ast niður í sex ár. Börnin eiga
ekki að by-rja sei-nna í skólan-
urm. Tilraunirnar til að kenna
mál fyrr en nú, er spor í rétta
átt, og ég er viss um, að á
skyldunám-sstigi.nu sé hægt að
kenna þorranum meir en gert
er. Unglingarnir eru búnir að
missa tíma, þegar kemur í
land-sprófið.
Ég held, að landsprófið hafi
gert mikið gagn með því að
„standardisera" eða staðla
kennsluna og jafna metin víðs
vegar um landið. Að vísu eru
ýmsir gallar á prófinu, en -hitt
hygg ég alvarlegra, að það hef-
ur ver-ið gerð Grýla úr því.
Fólk er hætt við það. Æskilegt
væri að geta gefið nemen-dum
kost á að ta-ka iandspróf ári
fyrr, en þar kem-ur aftuir inn á
sveigjanleikann, að hver nem-
amdi fari með þeim hraða, sem
honum er eðlilegt.
Þá er æskilegt að gera stú-
dentsnám-ið fjölbreyttara, en
um-fram allt m-á ekki missa
sjónar á því, að stúdentspróf-
ið á að gefa almenna menntun;
— það má ekki gera menn að
sérfræðingum. Sérhæfingin á
m.ö.o. ekki að byrja of sneroma
en hins vegar eiga menntaskól
arnir að geta veitt nemendum
að verða ein-göngu skóli hins
frjálsa náms, sem uragm-enni
sækja að eigin vild að skyldu-
námi loknu. Hann ætti að vera
minnst þriggja til fjögurra ára
skóli og ha-fa þetta tvenmt að
marfcm-iði:
í fyrsta la-gi, að efla almenna
menntun nemenda sinna.
í öð-ru lagi, a-ð sérhæfa þá til
ýmiss konar starfa eða undir-
búa þá til áframhaldandi
nárms í sérskól-um.
Að þessu leyti mætti vel
'hugsa sér, að íslenzki gagn-
fræðaskólinn legði út á á-l'fika
braut og sæn-ski framihaldsskól
inn (Fackskolan), sem hefir
innan sin-na vébanda þrjár að-
al dei-ldiir, a-uk m-enntadeildar.
En þessar þrjár deildir eru:
Tekniskadeild, ökonomiskadeild
og socialdeild. — í hverri deild
inni um siig eiga nem-endur íð
an þes kost að velja uim tvær
leiðir í -nároi-nu, annars vegar
geta- þei-r lagt stun-d á fræði-
legt nám og hins v-egar á v-erk-
legt n-ám. — Og verkl-ega nám-
ið hjá Svíum er ekkert plat-
nám eða „sosumleikjanám“
heldur al'Vörunám, sem hefir
það að marfcmiði að gera u-n-g-
mennum þa-ð fært að vera sjálf
bjarga og standa á eigim fiót-
um í þjóðfélagi, sem er háþró-
að og býr við síaukna iðnvæð-
ingu. Sama er að segja um aðr-
ar iðnaðarþjóð-ir. Stefn-a -þeirra
er svipuð stefnu Svía í þessum
efnum.
Ef gangfræða-skóli okkac losn
aði úr viðjum skyldu'námsins
og honum yrði ibeint inn á álíka
leið og sænsk-i framhaldsskól-
inn fer, yrði það honum til
bjargar úr þeirri sjá-lfheldu,
sem .hann er í nú — og ha-nn
myn-di endurh-eimta sína fornu
virðin-gu og tiltrú og standa
fyrir sínu.
Þorgeir Ibsen,
skólastjóri.
íslenzkum
visist valfrelsi, þó þeir um leið
veiti þá ahnennu menntun sem
er hinn sam-eiginlegi kjarni
stúdentsmenntunarinna-r. Sjálf
sagt er a-ð auka á fijöllbreytni í
tungumáluim, ég nefni t.d,
spæns-ku, ítölsku, rússnesku.
Kraion nm bæl
Það mætti e.t.v. eins nefna önn
ur tungumál. Bæði mannanna
sjálfra vegna og þjóðfélagsins
er það mjög æskilegt fyrir okk
ar litla land að við fáum dyr
í fleiri áttir. Tungan er svo
mikili lyki-11 að m-enningu þjóð
anna.
Eins og ég sagði áða-n er æski
legt, að nemendur geti fafið
hver m-eð sínum eðlilega
hraða. En það er náttúr-
1-ega erfitt í flramkvæm-d og
mundi kosta upplausn á
bekkjarkerfinu, ef því væri
fylgt út í æsar. Skólarn-
ir m-undu leysast upp í eins
kona-r námskeið, en við það
mundu -skapast önnur vanda-
mál, aðallega í sfcipula-gi.
Vin-nuaðstaða í íslenzkum
skólum hefur verið allt of lé-
leg bæði fyrir kennara og nem
endur. Nemendurnir þyrftu
að geta verið í skólanum ta-ls-
verðan hluta úr degi, lesið þar
undir bandleiðslu kennara og
sótt ráð til hans. Þeir þyrft-u að
eiga kost á handbókum og les-
stofum, þar sem þeir gætu u-nn-
ið sjálfstætt að verkefnum, en
það er ihreinlega ekki hægt
sö'kum rúmleysis. Menntaskól-
arnir eru raunvérulega eins og
verksmiðja, þar sem neroend-
um er fleýgt inn þes-sar vissu
stundir úr degi, en svo verða
þeir sjálfala að öðru leyti.
Afleiðingin er sú, að stú-
dentar eru of ósjálfstæðir og
k-unna ekki sjálfstæð vinnu-
‘brögð. Þeir eru því verr búnir
en skyldi undir framhaldsnám
í háskóla.
Guðmundur S. Arnlaugsson,
rektor.
a uðstöðu og
betri kennslu aldrei almennari
9KÓLALÖGGJÖF og fræðslu-
kerfi hverrar þjóðar hlýtur
óhjákvæmilega að vera sí’fellt
u-ndir smásjá og s-æta gagnrýni
svo -mjög sem skólamál varða
hvert heimili land-si-n-s og hvern
einstakling þjóðarinnar.
Leikur nokku-r vafi á því að
slík mál öll þarfnist enda-
i-ausrar ath-ugunar, endurnýjun
ar og þróunar? Dettu-r nokkr-
um manni í hu-g, a-ð mennta-
málin m-egi dragas't a-ftur úr í
fra-mvindu svo örra breytinga
á öllum sviðum sem nú gerast?
Ég held að svarið sé augljóst.
Hitt er svo annað roál, að
menn greinir á um leiðir hér
sem annars staðar, enda þótt
a-llir ábyrgir a-ðilar stefni að
sa-ma marki. Jafn sjálflsögð og
ga-gnrýni er, k-erour hún því
aðeins að notu-m, að hún sé
studd haldgóðum rökum. Þeir,
sem gagnrýna, þurfa ekki endi
lega að benda á nýjar leiðir,
en aðfinnslur þeirra, gerða-r af
einlægni og drengskap, kunna
að vekja aðra til umlhugsunar
o^ framkvæmda um bættan
hag íslenzkra skólamála.
Ýmsi-r halda því fram, að
a-llt, -sem a-flaga fer í fræð-slu-
roálum okkar, s-é löggjöfinni
sjálfri að kenna, og nota það
Framhald á bls. 16