Morgunblaðið - 09.11.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. NÓV. 1967
17
ERLENT YFIRLIT
Páll páfi í hópi kardinála á biskuparáðstefnunni í Róm.
Geimsprengja
Rússa raskar
ekki jafnvægi
GEIMSPRENGJA sú, sem Ro-
bert McNamara, landvarnaráð-
herra Bandaríkjanna hefur sagt
að Rússar hafi í smíðum, getur
spillt horfum á því að samkomu-
lag takist um takmörkun kjarn-
orkuvigbúnaðar og eftirlit með
því að slíkt samkomulag verði
virt, en hins vegar telja brezkir
varnarmálasérfræðingar, að
geimsprengjan muni ekki raska
að verulegu leyti hernaðarjafn-
vægi Rússa og Bandarikjamanna.
Alistair Buchan, forstjóri
brezku herfræðistofnunarinnar,
hefur sagt, að smíði geimsprengj
unnar marki að öllum líkindum
nýtt stig þróunar, er hafi orðið
vart vegna nýrra uppgötvana í
tækni og vopnasmíði og miði í
þá átt að raska hinu almenna
jafnvægi er ríkt hafi í sam-
skiptum stórveldanna. Lengi vel
var vonað, að þegar hernaðar-
máttur beggja aðila væri kominn
á það stig, að þeir gætu gert
gagnárás eftir kjarnorkuárás af
hálfu mótaðilans, mundi öruggt
jafnvægi taka við, en nú virðast
þetta hafa verið tálvonir einar,
segir hann.
Buchan telur, að Bandaríkja-
menn hafi ýtt undir þessa þróun
með sífelldum yfirlýsingum um,
a’ð þeir eigi fleiri eldflaugar en
Rússar og auk þess vanmetið
gremju þá, sem slíkar yfirlýs-
ingar veki í Rússlandi. Kosygin
forsætisráðherra hefur gefið í
skyn, að alvarlegar viðræður
um eftirlit með vígbúnaðarkapp-
hlaupinu geti aðeins hafizt þegar
Bandaríkjamenn viðurkenni, að
Rússar standi þeim jafnfætis,
og geimsprengjan kann að vera
tilraun til að ná slíku jafnvægi,
að skoðun Buchans.
Brezka blaðið Observer herm-
ir, áð Bandaríkjamenn vísi á bug
bollaleggingum um hið nýja
vopn kunni að leiða til þess,
að samningarnir um friðsamlega
notkun himingeimsins og til-
raunabann fari út um þúfur.
Ekkert bendi til þess, að rúss-
neska vopnið hafi flutt kjarna-
odd út í geiminn eða að kjarn-
orkuvopn hafi verið sprengt ofar
gufuhvolfinu. En vitað er, að
herforingjar í Bandaríkjunum
gerast nú sífellt háværari í kröf-
um sínum um, að gerðar verði
tilraunir með kjarnaodda í
geimnum til þess að prófa gagn-
eldflaugakerfi þa'ð, sem nú er
verið að koma upp í Bandaríkj-
unum.
Talið er, að McNamara hafi
skýrt frá geimsprengju Rússa
einmitt nú meðal annars til þess
að koma í veg fyrir að trölla-
sögur kæmust á kreik ef fréttin
síaðist út og til þess að sýna
hernaðarlegt mikilvægi sprengj-
unnar í réttu ljósi. Einnig er
sennilegt, að hann hafi viljað
verða á undan Rússum, ef þeir
kynnu að hafa ætlað að segja
frá nýju „leynivopni" á bylt-
ingarafmælinu.
Geimsprengjan verður ekki
eins nákvæm og öflug ög venju-
legar eldflaugar, áð sögn vís-
indafréttaritara Observers. Eini
kostur hennar fram yfir aðrar
elflaugar virðist vera sá, að hún
kemur seinna fram á ratsjár-
skermum og að ómögulegt er að
segja um hvaðan eða úr hvaða
átt hún kemur, en það gerir að
verkum, að allar gagnráðstafan-
ir verða dýrari og flóknari. En
þar sem varnir Rússa jafnt sem
Bandaríkjamanna grundvallast
á mætti til að eyða fjandmann-
inum eftir kjarnorkuárás, en
þannig er gert ráð fyrir að gagn-
rá'ðstafanir beri að minnsta kosti
einhvern árangur, er sennilegt,
að geimsprengjan muni magna
vígbúnaðarkapphlaupið án þess
að auka á öiyggi.
IMíu tilraunir
með lágfleyg
geimskip
McNamara lýsti nokkuð hinni
nýju geimsprengju á fundi með
fréttamönnum í Washington s.l.
föstudag, og sagði að bandarísk
yfirvöld hafi í rúmt ár vitað
að verið var að gera tilraunir í
Sovétríkjunum með lágfleyg
geimskip í þessu sambandi. Geim
sprengjan er send á braut um-
hverfis jörðu í geimskipi, en
siðan skotið frá skipinu í átt að
fyrirfram ákve'ðnu skotmarki.
Geimskipið sjálft fer á braut
umhverfis jörðu í lítilli hæð, og
verður því seint vart við það í
ratsjám á jörðu, sem aðeins sjá
í beina stefnu frá loftneti, en
ekki í bogalínu út fyrir sjón-
deildarhring. Leiðir þetta til þess
að ekki er unnt að grípa til
gagnráðstafana fyrr en um þrem
ur mínútum áður en sprengjan
nær marki.
Hingað til hafa Bandaríkja-
menn reiknað með a. m. k.
fimmtán mínútna fyrirvara ef
gerð yi'ði kjarnorkuárás á Banda
rikin, því þegar eldflaugum er
skotið frá Sovétríkjunum og
þeim ætlað að hæfa mark í
Bandaríkjunum, fara þær fyrst
hundruð kílómetra út í geiminn,
og sjást þá strax í ratsjám. Ráð-
herrann hughreysti þó frétta-
menn með því að í febrúar næsta
ár tækju Bandaríkjamenn í notk-
un ný ratsjártæki, sem senda
geisla sína í bogalínu út fyrir
sjóndeildarhringinn, og eiga
tæki þessi að geta fylgzt betur
með ferðum geimskipa.
McNamara skýrði fréttamönn-
um einnig frá því að alls hafi
verið gerðar níu tilraunir í Sov-
étríkjunum frá 17. september
1966 með lágfleyg geimskip, sem
gætu borið geimsprengjuna nýju,
en ekki væri vitað til þess að
neitt þeirra hefði borið sprengj-
ur. Benti ráðherrann á að ekk-
ert væri því til fyrirstöðu að
geimskip með kjarnorkusprengju
um borð yrði sent á fasta braut
umhverfis jörðu, en varla bjóst
hann við að það yrði gert. I
fyrsta lagi væri auðvelt að
skjóta geimskipið ni'ður, og í
öðru lagi væri það brot á gild-
andi samningi um friðsamlega
notkun himingeimsins.
Arangurslausar
sáttatilraunír
TILRAUNIR þær, sem gerðar
hafa verið á vettvangi Samein-
uðu þjóðanna til að koma af
stað samningaviðræðum um
lausn deilumála ísraelsmanna
og Araba, hafa enn engan árang
ur borið. Samkomulag hefur
ekki tekizt í Öryggisráðinu um
ályktunartillögu, þar sem kveð-
ið skuli á um, að SÞ skipi sátta-
semjara í deilunni og ger’ð skuli
grein fyrir meginatriðum frið-
samlegrar lausnar. Stórveldin
þrjú, Bandaríkin, Bretland og
Sovétríkin, gáfust upp við þessar
tilraunir og vísuðu málinu til
hinna kjörnu fulltrúa í Örygg-
isráðinu fyrir nokrum vikum,
en nú hafa þessir fulltrúar skor-
að á stórveldin að gera nýja
tilraun til þess að binda enda á
það þrátefli, sem hefur skapazt.
ísraelsmenn og Arabar sitja
við sinn keip og segjast ekki geta
fallizt á frekari tilslakanir, sem
nauðsynlegar eru, ef samkomu-
lag á að takast um grundvöll
friðsamlegrar lausnar og orða-
lag ályktunartillögu, sem eining
verður að nást um í Öryggis-
ráðinu. Sú ákvör'ðun Johnsons
Bandaríkjaforseta, að senda sér-
legan fulltrúa, Robert Anderson
fyrrum fjármálaráðherra, til
Kaíró, sýnir, að Bandarikja-
menn leggja nú aukna áherzlu á
ástandið í nálægari Austurlönd-
um.
Hinir kjörnu fulltrúar í ör-
yggisráðinu eru klofnir í afstöðu
sinni til deilumála ísraelsmanna
og Araba, og fram hafa komið
tvö uppköst að ályktunartillögu.
Annað uppkastið, sem Indverjar
og fleiri hafa samið, hefur hlot-
ið dræman stuðning Araba og
Rússa. Hitt uppkastið, sem full-
trúar Kanada og Danmerkur
hafa borið fram, hefur hlotið
samþykki Bandaríkjamanna og
gæti sennilega hlotfð samþykki
Israelsmanna, þótt þeir séu eng-
an veginn ánægðir með það. I
síðustu viku stóðu vonir til, að
nefnd skipuð fulltrúum Indlands,
Danmerkur og Argentínu tækist
að brúa bilið milli þessara
tveggja uppkasta.
Samkvæmt þessum tveimur
tillögum yrði í ályktunartillögu,
sem samþykkt yrði í Öryggisráð-
inu, gert ráð fyrir brottflutningi
ísraelsku hersveitanna frá her-
teknu svæðunum, bundinn yrði
endi á styrjaldarástandið, og
viðurkennt fullveldi og tilveru-
réttur allra a’ðildarríkja SÞ í
nálægari Austurlöndum. Hinn
djúpstæði ágreiningur, sem ríkt
hefur til þessa og reynzt hefur
óbrúanlegur, felst í skilgrein-
ingu á brottflutningi ísraelsku
hersveitanna. Arabar hafa kraf-
izt þess, að sérstaklega verði
tekið fram, að tsraelsmenn
verði að hörfa með allt sitt lið
til landamæranna, sem voru í
gildi fyrir júní-styrjöldina, en að
öðrum kosti geti þeir ekki fall-
izt á aðra skilmála, sem þeir
telja jafngilda tilslökunum af
sinni hálfu. Israelsmenn, sem
halda fast við kröfuna um bein-
ar samningaviðræður án fyrir-
fram settra skilyrða, geta ekki
fallizt á ályktunartillögu, þar
sem kveðfð verði á um algeran
brottflutning, og Bandaríkja-
menn styðja þá í þessu atriði.
Hussein Jórdaníukonungur
dvelst í Bandaríkjunum um þess
ar mundir og ræðir við banda-
ríska leiðtoga. í viðtali við frétta
ritara Observers í síðustu viku
sagði hann, að Arabaríkin væru
reiðubúin að ganga langt í átt
til samkomulags við ísraels-
menn. Hann staðfesti, að hann
og Nasser forseti væru reiðubún-
ir áð fallast á samkomulag, er
leiða mundi til viðurkenningar
á ísrael og ábyrgjast mundi ör-
yggi ísraels, ef landamæri yrðu
óbreytt frá því fyrir júnístyrj-
öldinal.
Sýður upp úr í
Bandaríkjunum
ÓLGA sú, sem ríkir í Banda-
ríkjunum um þessar mundir, er
sennilega ennþá víðtækari en
flesta grunar. Johnson forseti
hefur gengið svo langt að hvetja
þjóðina til að gera uppreisn gegn
lögbrjótum. Samtímis hefur yfir-
lit er gert hefur verið um kyn-
þáttaóeirðirnar í landinu vakið
mikinn ugg. En ólgan í heild
á aðeins að sumu leyti rót sína
að rekja til kynþáttavandamáls-
ins.
Yfirlitið um kynþáttaóeirðirn-
ar var samið af rannsóknarnefnd
er Öldungadeildin skipáði. Sam-
kvæmt því hafa á undanförnum
þremur árum átt sér stað 100
óeirðir í 76 borgum. 130 menn
hafa beðið bana (þar á meðal 12
lögreglumenn), 3.623 hafa særzt,
7.985 íkveikjur hafa átt sér stað,
28.932 hafa verið handteknir og
5.434 sakfelldir. Eignatjón er
metið á 216 milljónir dollara og
annað efnahagslegt tjón nemur
504 milljónum dollara.
Sennilega hafa fáir gert sér
grein fyrir því, að Bandaríkin
ramba á barmi skærustyrjaldar,
en ekki hefur skort viðvaranir.
Daniel P. Moyniham, einn af
leiðtogum ADA (Americans for
Democraticc Action), sem eru
ein áhrifamestu samtök frjáls-
lyndra manna í Bandaríkjunum,
hefur sagt: Við verður að vera
undir það búnir, að hrýðjuverka-
starfsemi brjótist út. George
Romney, ríkisstjóri í Michigan,
sem keppir að því að verða til-
nefndur forsetaefni repúblikana,
kynnti sér ástandið í blökku-
mannahverfum víðsvegar um
Bandaríkin í haust og komst að
þeirri niðurstöðu, að stórborg- .
irnar stæðu á barmi uppreisnar.
Edward Brooke öldungadeildar-
maður, sem er blökkumaður,
hefur sagt að Bandaríkin standi
ískyggilega nærri nýrri borgara-
styrjöld.
21. október var gerð árás á
bandaríska landvarnaráðuneyti'ð,
Pentagon. Árásin fylgdi í kjölfar
friðsamlegra mótmælaaðgerða
gegn Víetnam-styrjöldinni, en í
raun og veru var hér um að
ræða æfingu í byltingu, sem
stóð í nær engum tengslum við
styrjöldina, segir fréttaritari
brezka blaðsins Sunday Times. I
háskólum víðs vegar um landið
hafa stúdentar er fylgja að mál-
um hinni „Nýju vinstri“ hreyf-
ingu reist götuvígi til þess að
koma í veg fyrir löglega ráðn-
ingu nýliða í heraflann, leyni-
þjónustuna CIA og í þjónustu
einkafyrirtækja sem framleiða
vopn og vistir til styrjaldarinn-
ar, m. a. napalm. Stundum hafa
stúdentar beitt nýliða ofbeldi og
haft þá í haldi.
Gu'ðfræðiprófessorar og há-
skólaprestar hvetja stúdenta til
að skila herkvaðningartilWnn-
ingum, þótt þeir viti að slíkar
ráðleggingar varði við lög. I
Fíladelfíu hafa samtök öfgasinn-
aðra blökkumanna verið ákærð
fyrir undirbúning samsæris um
að myrða forsetann, borgarstjór-
ann, ríkissaksóknarann og lög-
reglustjórann, byrla þúsundum
lögreglumanna eitur (sem átti
að koma fyrir í mat þeirra) og
sprengja ráðhús borgarinnar,
stjórnarbyggingar og lögreglu-
stöðina í loft upp. Það hryggi-
lega er, að eins og málum er nú
háttað er ekki me'ð öllu ólíklegt
að þessum fyrirætlunum hefði
verið hrundið í framkvæmd ef
ekki hefði komizt upp um sam-
særið.
Kaþólska
kirkjan endur-
skipulögð?
RÁÐSTEFNA rómversk-ka-
þólskra biskupa í Rómaborg, sem
nýlega er lokið, hefur hleypt
nýju lífi í umræður þær, sem
hófust fyrir fimm árum um
nauðsyn þess að færa starfsemi
kirkjunnar í nýtízkulegra horf.
Þessi biskuparáðstefna var sú
fyrsta, sem haldin hefur verið
í þeim tilgangi að gera tillögur
um stjórn páfa á málefnum
kirkjunnar. En ekki kemur í ljós
hvaða áhrif tillögur biskupanna
munu hafa á stefnu Páls páfa
VI fyrr en hann tekur til starfa
á ný eftir uppskurðinn, sem
hann gekk undir um helgina.
Framhald á bls. 25.