Morgunblaðið - 20.01.1968, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 196«
15
Guðmundur Hansen:
Þarf að útskýra nútímaljóð?
NÝJASTA kennsluibókin, sem
Ríkisútgáfa námebóka hefir lát-
ið frá sér fara — Nútímaljöð —
hefir vakið almennari athygli
en venja er um námsibækur.
Sannar það, svo ekki verður um
villzt, að enn sem fyrr er hljóm-
grunnur fyrir ljóðlistinni og
nýjar stefnur og breytt viðhorf.
hafa ekki spillt ljóðaáihuga eins
og sumir hafa óttazt.
Ríkisútgáfan fól Erlendi Jóns
syni að taka saman bókina.
Vegna starfsreynslu Erlendar,
áhuga hans á viðfangsefninu og
menntunar var hann sjóMkjör-
inn til verksins, sem var í því
fólgi'ð að velja höfundana, gera
úrtak úr verkum þeirra, rita
inngangsgrein og fylgja höfund
unum úr hlaði með greinarkorni.
Vafasamt er, að betur hefði til
tekizt, þótt samstarfsnefnd hetfði
verið falið að annast verkið,
sem gréinilega er vandasamt.
Til manna í sfíka nefnd er
ekki hægt að gera minni mennt-
unarkröfur en til kennslu í grein
inni, en islenzkukennarar með
fyllstu réttindi á gagnfræðastigi
munu nú vera teljandi á fingr-
um annarar handar í Stár-
Reykj avík.
Bókin er vel úr garði gerð og
öll hin vandaðasta að frógangi
og í uppsetningu, og verður því
eigi annað séð en „postularnir“
tólf, sem þarna eiga e.t.v. nokk-
ur uppáhaldsljóða sinna, megi
vel við una. Bókin er snotur-
lega myndskreytt með teikning-
um eftir Baltasar.
Erlendur hefir sætt nokkurri
gagnrýni fyrir val höfunda og
ljóða þeirra. Er það vel, að yf-
irleitt hafa gagnrýnendur vilj-
að ha.fa fleiri höfunda í bó’k-
inni.
En að öllu verður að setja ein-
hrver takmörk og ekki er hægt
að úthluta rými slíkra bóka eins
og skál'dastyrk.
Guðmundur G. Hagal'ín, skóld
og rithöfundur, hefir í viðamik-
illi blaðagrein lýst viðhorfum
sínuim tiil ljóðavalsins og sagt
kost. og iöst á bókinni. Verður
það Erlendi vonandi að gagni
síðar meiT.
Finnur Torfi Hjörleifsson og
Hörður Bergmann finna bókinni
hins vegar allt til foráttu, telja
jafnvel hinar hl'utlausu myndir
Baltasar til lýta. Allt er tínt til,
sem handfesta þykir í, og það
lagt út á verri veg. Hér verða
tekin til athuguna.r tvö atriði,
sem þeir félagar hamra síflellt ó
í bréfi sínu til Ríkisútgófunnar:
1 Erlendur skýrgreinir ekki
ihugtakið nútímaljóðlist.
2 Skýringar vantar með ljóð-
unum, og tilvísanir eru eng
Guðmundur Hansen
ar mi'lli „ritgerðarinnar" og
Ijóðanna.
Fáránlegt væri að ætla hötf-
undi inngangsgremarinnar, að
skýrgreina orðið nútímaljóðlist,
e:ns og þeir félagar ætlast til.
Hugtakið stenduT ekki kyrrt í
tíma og rúmi og mundi því fljótt
verða viðskila við skýrgreining-
una; á morgni nýrrar kynslóðar
koma önnur ljóð með þessu
nafni; ötl eldri ljóð hafa verið
nútímaljóð.
Erlendur fer rétt að. Inngangs
greinin hefst á spurn ngunni:
„Hvað er ljóð?“ Að sjálfsögðu
má um það deila ein's og allt
annað, hvernig honum tekst að
svara spurningunni, en skýr-
greinigu notar hann ekki. Þær
eiga betur heima í handbóikum.
Og þetta til samanburðar. Guð
mundur Arnlaugsson rektor flyt
ur nú kennsluþætti i sjónvarp
um „nýju stærðfræðina." Fyrir
tveimur árum ritaði hann
kennslubók um þetta efni á veg-
um Ríkisútgáfunnar, og er sú
bók, Tölur og mengi, ætluð nem
endum á gagnfræðastigi. Inn-
gangsgreinin hefst þar á spurn-
ingunni: „Hvað er stærðfræði?"
Bkki verður séð, að nýju stærð-
fræðinni hafi orðið meint af.
Þá er komið að skýringunum.
Ekkert skáldskaparform er eins
v.iðkvæimt fyrir skýringum og
ljóð’ð. Skáldið yrkir fyrst og
fremst fyrir samtíð sína og
hyggst ná til hennar með ljóð-
inu. Skýring á byggingu Ijóðs-
ins eða merkingu og aðrar á-
bendingar neðanmáls eða í
bland gefa til kynna, ajð skáld-
inu hafi orðið á í messunni, nái
ekkl tilgangi sínum milliMða-
laust; ljóði'ð er með öðrum orð-
um migheppnað.
— Ættum við að biðja skáldin
að yrkja fyrir okkur með skýr-
ingum?
Erlendur heíir látið slíka and
lega fóð'urbLöndu lönd og leið.
Það gerði Nordal einnig á sín-
um tíma.
Öðru máli gægn'r, ef margar
kynslóðir skilja að höfumd og les
anda. Eddukvæði, Egilssögu og
Hrafnkelssögu Freyggoða er rétt
að gefa út með neðanmálsskýr-
ingum, ef útgófan er ætluð skóla
fóil'ki.
Um skýringarnar segir Haga-
l'ín í grein sinni: „Þarna þarf
ekki fyrst og fremst að skýra
torsk lin eða sjaldgæf orð, en
hins vegar torræðar setningar,
misjafnlega rökrænar -— eða
kannski frekar órökrænar líik-
ingar og myndir — og jafnvel
ljóðaheildir. Ég hygg, að sumar
skýringarnar yröu lengri en ljóð
in sjálf, og trúlega mundu eng-
ir tveir l'jóðv tringar skýra
sumt á einn veg báðir.“
í kennsl'usto'funni mundu til-
reiddar skýringar á ljóðunum
binda hendur kennarans. Ljóð-
elskur nemandi, sem fær bók-
ina með skýringum að hausti,
les hvort tveggja strax. Verður
kennslan jafn lifandi eftir sem
áður?
Skýringar á byggingu ljóð-
anna og tækni höfundanna eiga
betur heima við hliðina á brag-
fræðinni eða í handbóikum fyrir
kennara en í ljóðasafni sem
þessu.
Skemmfilegar gætu slíkar
skýrjngar orðið, etf höfundur
færi að dæmi Snorra, er hann
framdi Háttatal.
Að lokum þetta. Þeir félagar,
Finnur og Hörður, arnast við
upptalningu á helztu verkuim
höfundanna í gr'einarkornum
Erlendar um þá. Með nötfnum
verkanna gegnir bókin því hlut-
verki betur en ella að vera sbökk
pallur fyrir lesendur í ver.kin
sjál'f.
Rík'sútgáfunni kann ég þöklk
fyrir Nútímaljóð.
Steinarnir tala
FYRIR nokkrum árum, var, þeg-
ar vel lá á þjóðinni, efnt til sam-
skota og safnað fé til byggingar
Handritahúss. Heldur var lágt
yfir söfnuninni. Þó bar það hátt,
að þess voru dæmi, að fátækir
hreppar úti á landsbyiggðinni
létu upphæðir af hendi rakna
í söfnun þessa, einnig þar átti
handritamálið ítök.
A síðastliðnu ári var frá því
sagt, að menn sem höfðu haft
nokkurn veg og vanda af söfnun
þessari afhentu byggingarnefnd
háskólahúss þess, sem nefnt er
Árnagarður eina milljón króna.
Var það lokaárangur söfnuinar-
innar. Einnig var frá því sagt að
fyrirhugað væri að nota upphæð
þessa til skreytingar byggingar-
innar ininan veggja, sennilega er
þar hugsað til listmálara og
handaverka þeirra.
Síðan þetta skeði hefir hin um-
rædda upphæð rýrnað eigi lítið,
svo sem allir vita (Það væri ann-
ars har.la fróðlegt að vita hvað
gjafaféð hefir gengisrýrnað alls,
síðan gefendur skutu því sam-
an).
Eitthvað sást í blöðum um það,
að vafamál væri hvort heimiH
væri að verja þessu umrædda
gjafafé á þennan hátt, hvort það
væri ekki í mótsögn við tilgang
gjafanna? Ekki tek ég undir
slíkt, því mér finnst smátt í efni
að ræða um þá hlið mólsins. En
mig langar til að bera fram aðra
tillögu um notkun þessarar litlu
upphæðar, sem milljón gjafa-
krónanna nú er orðin, tillögu,
sem gengur nokkuð í aðra átt
heldur en tillagan um að verja
fénu til myndskreytingar í
Árnagarði. En samt er þó með
tillögu minni vegið í sama
knérunn, að ég tel.
Öllum er kunnugt hvert er
einræði og alveldi steinsteypunn-
ar í byggingarmálum vorum, ber
höfuðborgin þess greinileg
merki. Mætti vel kalla þetta of-
beldis-einræði. Flest er vel um
steinsteypuna, en þó finnst mér
að vel mætti hugsa sér örlítið
ív-af af öðrum góðum hlutum
þegar byggðar eru vandaðar
framtíðar-byggingar, t.d. á veg-
um ríkis og borgar.
Sem betur fer eru til bergteg-
undir hér á landi, sem vel mætti
henta að nota sem tilbreytni og
til skreytingar bygginga, sem að
öllum stofni og magni eru gerðar
úr steinsteypu, ó ég þar fyrst og
fremst við gabbróið, þá blessuðu
bergtegund, þótt fleiri bergteg-
undir komi til.
Oft hefi ég hugsað til þess
hvernig í ósköpunum stendur á
því að snjallir húsameistarar ís-
lenzkir skuli ekki gera tilraun-
ir með að brjóta einveldi stein-
steypunnar, með því að noita ís-
lenzkt berg, t.d. gabbró til skreyt
ingar við aðaldyr veglegra bygg-
inga, og jafnvel við glugga o.fl.
Myndi slík tilbreytni ekki setja
annan og hlýlegri svip á marga
byggingu? Ég tel það hafið yfir
allan vafa.
Virðum t.d. fyrir okkur Safn-
húsið við Hverfisgötu. Hversu
mikils væri þar ekki misst, ef
umgjörðin öll um aðaldyr húss-
ins úr hreinu bergi væri horfin
og í þess stað komin köld stein-
steypa? Og hvað væri lestrarsal-
ur Landsbókasafnsins móts við
það sem hann er, ef bergstoðirn-
ar inni í salnum væru horfnar og
í stað þeirra komnar súlur úr mál
aðri steinsteypu? Því miður er
hér ekki um íslenzkt berg að
ræða. Ekki skal álasa þeim góðu
mönnum er teiknuðu og byggðu
Safnhúsið þótt þeir notuðu er-
lenit frumberg, vitneskjan um
íslenzkar bergtegundir nothæfar
var vísit ekki upp á marga fiska
á þeim dögum. Með þakklætis-
kennd virðum við fyrir okkur
Safnhúsið, í hvert sinn er við
göngum þar um garða, þakklæti
til þeirra manna er þar réðu hve
vel og veglega var þá byggt, og
af mikilli rausn miðað við fjár-
hagsgetu þjóðarinnar í þann
tíma.
Á sama hátt má nefna súlurn-
ar við inngangsdyr Útvegs-
bankans, annar væri svipur
þeirrar byggingar ef þær súlur
væru úr steinsteypu. Til að
minnast á hið gagnstæða, skal
nefna súlurnar við dyr Hæsta-
réttar. Sá inngangur bærii annan
svip ef þar væru komnar dyra-
súlur úr gabbrói í stað hinna
máluðu steypustólpa.
Og loks að efninu. Má ekki
nota gjafamilljónina fyrrnefndu,
að öllu leyti eða einhverju leyti
til þess að prýða Ámagarð með
Lslenzku gabbrósmíði, í líkingu
við Safnhúsið, svo að til einhvers
Safnhúsið við Hverfisgötu.
sé jafnað? Vel mættfi gera um-
gjörð aðaldyra úr höggnu
gabbrói, eða/og dyr í bygging-
unni innan húss, þar sem gengið
væri inn í salarkynni Handrita-
stofnunarinnar. Ég set þetta
fram sem tillögu.
Ef til vill verður sagtf: unnið
gabbró er dýrt, þetta verður allt
of dýrt. Án þess að gata lagt
fram tölur fullyrði ég að kostn-
aðarhlið máisins er nær auka-
atriði, þar sem um veglega bygg-
ingu er að fjalla. Víst er krónan
okkar aum og smá, já, „hvað er
milljón" orðin en hinu ber að
neita að við séum bæði fjár-
hagslega og andlega svo miklu
fátækari en þjóðin var 1906-07,
þegar Safnhúsið var byggt, að
hún geti nú ekki valdiið neinu til-
svarandi. Hér er aðeins spurn-
ing um það hvort við erum svo
íslenzk í anda og raun, menn og
konur, að við getum komið auga
á förkunnargóða hluti íslenzka,
sem úr má byggja, hvont vér sjá-
um ekkertf nema gráa stein-
steypu.
Svo að ekki valdi miisskilningi,
verð ég að nefna, að mér eru
ógleymdar virðingarverðar til-
raunir íslenzkra húsameistara og
byggingamanna til að nota ís-
lenzk bergefni við múrhúðun.
Sumt af því hefir vel tekizt, ann-
að er raun og háðung, og ekkert
af því jafnast á við hreint berg
þar sem það á við. Einnig er
skylt að minnaat notkunar is-
lenzks bergs í gólf og stfigaþrep
t.d. í iHáskólabyggingunni. En
því ekki að taka nú 'betur á við
Árnagarð, svo að það setji sann-
íslenzkan svip á þá byggingu —
að einhverju leytL
Óskandi væri að einhver hinna
lærðu húsameistara okkar léti
til sín heyra um þetta, hvort það
er vit í þessari tillögu minni eða
hvort hún byggist bara á íhalds-
hugsun gamais manns, sem mið-
ar við það sem úrelt er og gam-
aldags — eins og t.d. Safnhúsið?
11. jan. 1968.
Árni G. Eylands.
Höfðingleg gföf
HEIMILISSJÓÐI taugaveiklaðra
barna hefir borizt höfðingleg
gjöf. í byrjun þessa árs afhenti
frú Jóhanna Jóhannesdóttir
gjaldkera sjóðsins 15 þúsuind
krónur, en síðastliðið ár gaf hún
sjóðnum einnig sörnu upphæð.
Stjórn Heimilissjóðs þakkar
þessar stórmannlegu gjafir.
Öllu fé, sem Heimilisisjóði
berst, verður varið til byggingar
lækniinga- og hjúkrunarheimitis
fyrir taugaveikluð börn, en fram
kvæmdir við bygginguna hefjast
á þessu ári.
Séra Ingólfur Ástmansson bisk
upsritari, er gjaldkeri Heimilis-
sjóðs.
Stjórn Heimilissjóðs.