Morgunblaðið - 20.04.1968, Page 14

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. APRIL 10»S
Bjarni Benediktsson
Framhiald af bl3. 1
öryggisgæzlu í heiminujm, hefði
ekki náðst. Ósamlyndi stórveld-
anna réði þessu að mikl leyti
og væri vert að minnast þess, að
þessa ósamlyndis gætti enn, þótt
s>á mætti nokkilr merki þess,
pð betur horfði en áður og hlytu
allir að vona að úr því rættist.
En vegna þessa ósamlyndis væri
fjarri, að S.í>. gegndu hlutverki
sínu um friðargæzlu.
Glöggt dæmi um vanmátt S.í>.
væri styrjöldin í Vietnam. Allir
vissu, að stríðsaðilar vildu ekki
og hefðu skorast undan því að
SÆ>. fjölluðu um málið. Væri
það þó viðurkennt, sem m.a.
hefði komið fram í ályktun efri
deildar Alþingis um styrjöldina
í Vietnam, að stór hætta væri
á því, að styrjöldin breiddist úit
og yrði jafnvel að nýrri heims-
styrjöld. Sameinuðu þjóðirnar
hefðu ekki fjallað um styrjöld-
ina opiníberlega, þrátt fyrir þessa
miklu hœttu, en framkvæmda-
stjóri þeirra heifði á hinn bóginn
reynt að þoka í friðarátt á bak
við tjöldin.
Forsætisráðherra kvað það þó
víðsfjarri að afneita hlutverki
SJÞ. í>ær hefðu reynst nytsam-
legar og enginn vildi leggja þær
niður. Hins vegar vonuðu allir,
að sá tími kæmi, að S.l>. yrðu
þess umkomnar að gegna sínu
hlutverki, friðargæzlu í heimin-
um. Lagði ráðherrra áherzlu á,
að SÆ>. væru eðli sínu sam-
fcvæmt hernaðarbandalag, en
því skilyrði hefði á hinn bóginn
ekki verið fullnægt. Því væri
rétt að gera sér grein fyrir, að
þótt S.Þ. tækju við hlutverhi
Atlantshafðbandalagsins, gæti
vel verið, að þær óskuðu efir
svipaðri aðstöðu hér á landi og
Atlantshafsbandalagið hefði nú
og í sama tilgangi. Bollalegging-
ar um slikt hefðu verið upp, er
ísland gefck í S.Þ. og benti for-
sætisráðherra í því sambandi á,
að Sveinn Björnsson forseti
ræddi eitt sinn í ræðu um þann
möguleika, að S.Þ. fengju her-
stöð hér.
Þá vék Bjarni Benediktsson að
öðrum orsökum Atlantshafs-
bandalagsins. Hann sagði, að því
væri ekki lengur mótmælt, að
Sovétríkin hefðu fylgt hatramm-
ri útþenslustefnu þar til á árinu
þegar Atlantáhafsbandalagið var
stofnað. Síðasta dæmið um þessa
stefnu hefði raunar verið beinn
undanfari stofnunar bandalags-
ins, en það var valdataka komm
úniista í Tékkóslóvakíu. Nú virt-
ist hafa rofað þar til og svo
virtist einnig, sem þar ríkti
meira frelsi en áður. Væri vert
að atlhuga, að eitt af því fyrsta,
sem Tékkar segðu nú, væri eins
og kæmi fram í höfuðmálgagni
ríkisstjórnarinnar, að Mazaryk
þáverandi utanríkisráðherra
hefði verið myrtur af flugumönn
um Sovétríkjanna 1948. Sovét-
Shlutun um innanríkismál Tékka.
Þetta hefði verið vefengt af
málsvörum Sovétmanna þá, en
nú væri þesssu haldið fram og
krafizt rannsóknar á málinu.
Sagði forsætisráðherra, að það
vær því ekki að ófyrirsynju, að
menn befðu óttast Sovétríkin á
þessum tíma og þessar upplýs-
ingar frá Tékkum staðfestu, að
óttinn var á rökum reistur. Menn
yrðu að játa það, að Atlants-
hafsbandalagið hefur stemmt
stigu við þessu á þeim svæðum,
sem það nær yfir.
Þá benti forsætisráðherra á,
að önnur merki útþenslustefnu
hefðu sézt síðar, eins og nefna
mætti dæmi um, bæði Ungverja
Iand 1956 og afskipi Riússa af
hinum viðkvæmu deilum við
Miðjarðarhaf. Væri rétt að muna,
að Rússar væru nú orðnir næst-
sterkasta flotaveldi á Miðjarðar-
hatfi, þessu umdeilda og mikil-
væga landsvæði. Það væri því
Ijóst, að Rússar reyndu að
styrkja. aðstöðu sína og sækja
fram, hvar sem tækifæri gæfist,
og væri þetta ekki sagt í þeim
tilgangi að kasta rýrð á Sovét-
rífcin.
Þá ræddi forsætisráðherra um
þær hugmyndir, sem uppi eru
um öryggisbandalag Evrópu-
þjóða .Taldi hann æskilegt að
kanna það mál til hlítar, en
lagði áherzlu á, að Bandaríkin
yrðu að vera þátttakandi í slíku
bandalagi. Þau hefðu tvisvar á
einum mannsaldri orðið að koma
til Evrópu til að bjarga þjóðum
þar frá ógnaröld, og það væri
of mikil gleymska, ef menn teldu
nú, að Evrópa gæti ein tryggt
öryggi sitt.
í því sambandi lagði forsætis-
ráðherra áherzlu á, að enn, rúm-
um tveimur áratugum eftir ófrið
arlok, væri ósaminn friður við
Þýzkaland og því væri skipt í
tvo hluta og þess vandamál væru
óleyst. Hvaða skoðun, sem menn
annars hefðu á Þýzkalandsmálun
um, yrði að viðurkenna, að þessi
vandamál áttu þátt í heimsstyrj-
öldinni og þau væru óleyst. Væri
fráeitt að telja, að öruggur frið-
ur ríkti í þessum heimshluta
meðan Þýzkalandsmálin væru
óleyst.
Forsætisráðherra sagðist vita,
að ýmsir ráðamenn í Austur-
Evrópu væru tortryggnir í garð
Vestur-Þjóðverja. En hann væri
sannfærður um, að Vestur-Þjóð-
verjar vildu friðsamlega sambúð
við Austur-Evrópuríkin. En stað
reyndin væri, að tortryggni rikti
á milli, sem yrði að eyða, áður
en vit væri í fyrir Evrópu að
kasta frá sér aðstoð þeirra, sem
tvisvar á ævi þeirra. sem nú
litfðu, hefðu orðið að bjarga frelsi
og í síðara skiptið velsæld í
heiminum.
Þá vék forsætisráðherra nokkr
um orðum að ræðu Jónasar Árna
sonar. Benti hann í upphafi á,
að það væri vitleysa hjá Jónasi
að halda að Frakkar hefðu sagt
sig úr Atlantshafsbandalaginu.
Þeir væru enn aðilar þess, og
samkv. núv. upplýsingum hyggð
ust Frakkar ekki segja sig úr
Atlantshafsbandalaginu. Þeir sem
gerst þekktu teldu, að þrátt fyr-
ir að þeir væru fúsir til sam-
komulags við Austur-Evrópurík-
in, væri ekki talið að gera ætti
öryggissáttmiála í Evrópu án þátt
töku Norður-Ameríku.
Þá vék forsætisráðherra að
hugmyndum um norrænt banda
lag. Varpaði hann þeirri spurn-
ingu til Jónasar, hvort þetta
bandalag væri í hans huga eins
konar varnarbandalag og þá
hernaðarbandalag. íslendingar
væru í bandalagi við Norður-
löndin hin með þátttöku sinni í
Norðurlandaráðinu, svo að ekki
gæti verið um slíkt bandalag að
ræða. Jónas talaði um hlutlaust
bandalag, en auðvitað yrði það
hernaðarbandalag og vel gæti
verið til atfcugunar að stofna
slikt bandalag. Það kæmi vel til
greina að kanna, hvort Svíþjóð
vildi taka ábyrgð á öryggi ís-
lands, og ef svo væri, hlyti það
að hafa áhrif á okkar afstöðu.
Skaut forsætisráðherra í því
sambandi inn í, að fráleitt væri
að tala um samskonar hlutleysi
Svía og Finna. Svíar væru hlut-
lasuir, en Finnar vildu vera það,
en væru í varnarbandalagi við
Sovét-Rússland, sem veitti Sovét.
Rússland heimild til hernaðar-
aðgerða í Finnlandi, ef á þyrfti
að halda. Benti ráðherra einnig
á, að þessar þjóðir vernduðu sig
með miklum herafla; þær vissu
vel, að hlutleysi verður að vopn-
um stutt og hlutleysi án varna
væri einskis virði.
Um aðstöðu íslendinga til At-
lantshatfsbandalagísins sagði for-
sætisráðherra, að hann teldi
sjiálfsagt að skoða afstöðu lands-
ins rækilega núna, og við ættum
að nota það tækifæri, sem nú
gæfist til að kanna allt það mál
Sjálfur sagðist hann vera sann-
færður um, að sú skoðun leiddi
í ljós, að Atlantshafsibandalagið
ætti ekfci að leggja niður og fs-
lendingar ættu ekki að segja sig
úr því. En hins vegar ætti að
hafa það sem sannara reyndist,
þótt menn mættu ekki halda, að
Íslendingar gætu einir verið án
varna og menn yrðu að muna
það hafa öryggi okkar fyrir öllu
og tryggja fullveldið. Það gæt-
um við ekki sjálfir og yrðum
að leysa þann vanda með einum
eða öðrum hætti. ,
Að lokum ræddi forsætisráð-
herra um varnarliðið. Hann lagði
á það áherzlu, að hér væri um
sérstakt mál að ræða. Benti hann
í upphafi á, að kanna bæri, hvort
við teldum nægjanlegt öryggi
okbar viljayfirlýsingu Atlants-
hafsbandalagsins um ábyrgð á
vörnum landsins. Sú hefði verið
trú manna í fyrstu, en síðan
hefðu menn breytt um skoðun
töldu friðartíma ekki slíka, að
hættandi væri á að treysta ein-
ungis slíkri yfirlýsingu. Að visu
væru síðan liðin mörg ár, en
ráðherra sagðist enn minna á
þingsályktun Efri-deildar Alþing
is um Vietnamstríðið, þar sem
deildin léti í ljós ugg um hættu
á heimsstríði.
Að vísu héldi Jónas Árnason
því fram, að með þessu væri
verið að biðja úlfinn að gæta
lambanna, þar sem Bandaríkin
eigi sök á Vietnamstríðinu, sagði
forsætisráðherra, en hann taldi
ekki reynslu íslendinga og ann-
arra Evrópuþjóða sýna að Banda
ríkin væri árásarþjóð. Þau dveld
ust þvert á móti í Evrópu með
herlið vegna þrábeiðni Evrópu-
búa sjálfra. Það væri bamaskap-
ur, ef við héldum, að hægt væri
að rekja orsakir Vietnamstríðs-
ins á svo einfaldan hátt, og væri
raunar ljóst, að það væri ekki
vegna árásarhneigðar Bandaríkj
anna, sem þau hefðu flækzt inn
í styrjöldina þar. fslendingar
hefðu ekki aðra reynslu af
Bandaríkjunum, en að þau stæðu
við skuldbindingar sínar gagn-
vart okkur og að þau hefðu aldrei
látið kenna aflsmunar. Það væri
staðreynd, sem Ólafur Jóhann-
esson hafði bent á í sinni ræðu,
að það hefðu verið fslendingar
sjálfir, sem tóku ákvörðun um
áframhaldandi dvöl herliðsins
haustið 1956.
Forsætisráðherra lagði á það
ríka áherzlu, að ekki skyldi vera
hér erlent herlið um alla fram-
tíð, en hins vegar taldi hann,
að fslendingar ættu að leggja
fram sitt framiag til þess að
öryggi og jafnvægi héldist. Dvöl
hersins hér væri einn hluti þess
og við hefðum hingað til talið
hann nauðsynlegan, en vitanlega
bæri að kanna það mál til fullr-
ar hlítar nú.
Það væri einnig rétt, sem
Framsóknarmenn héldu fram, að
Islendingar gætu tekið við störf
um varnarliðsins og hægt væri
að þjálfa menn til slíkra starfa.
En það væri þá um að ræða
hernaðarstörf og menn ættu að
hafa þor til að nefna hlutina sín-
um réttu nöfnum. Það mætti vel
vera, að það væri tilvinnandi að
framkvæma þessa hluti til þess
að losna við herinn og rétt væri
að athuga það mál, en menn
yrðu þá líka að hafa hreinskilni
til að játa, að hér væri um hem-
aðarstörf að ræða.
Emil Jónsson, utanríkisráð-
herra sagði í upphafi sinnar
ræðu, að hann flytti þess skýrslu
sumpart vegna tillögu Alþýðu-
bandalagsmanna um slikan
skýrsluflutning og sagði, að
hann væri því fylgjandi, að
meira samstarfs tækist milli
þings og ráðherra um utanríkis-
mál, enda mætti treysta því, að
menn fjölluðu um hlutina af heil
um hug.
Þá rakti ráðherra þróun ís-
lenzkra utanríkismála og aðdrag
anda þess að íslendingar gengu
í Atlantshafbandalagið og síðar
hersetuna. Sagði ráðherra, að
bandalagið hefði tryggt frið í
Evrópu og komizt hefði á valda-
jafnvægi fyrir tilstilli þess.
Þá rakti hann aðdraganda Kór
eustyrjaldarinnar, árás N-Kóreu
á S-Kóreu og gagnráðstafana S.
Þ. fslendingar hefðu stutt að-
gerðir S.Þ. i S-Kóreu og svo
hefði verið um mikinn meiri-
hluta aðildarríkja S.Þ., en Banda
ríkin hefðu haft forystu í að-
gerðum fyrir hönd S.Þ. Kóreu-
styrjöldin hefði orðið undirrót
herverndarsamningsinjs við
Bandaríkin.
Þá rakti utanríkisráðherra
þingsályktun Alþingis frá 28.
marz 1956 um uppsögn varnar-
saimningsins. Sagðist Emi'l þá
hafa gegnt utanríkisráðherraem-
bætti í forföllum Guðmundar í.
Guðmundssonar og hafa rætt við
J.F. Dulles um málið. Hefði ver-
ið ákveðið að hefja samninga-
viðræður og það verið gert, en
atburðirnir í Ungverjalandi og
aðrir atburðir hetfðu orðið til
þess að samningaviðræðum var
frestað. Síðan hefði vamarsamn-
ingurinn ekki verið til umræðu
á þeim .grundvelli að segja hon-
um upp. Ástandið í heiminum
væri ótryggt, stórorustur víða
háðar og mætti þar sérstalklega
nefna Vietnam. Þar væri sá
neisti, sem gæti orðið að heims-
ófriðarbáli ásamt löndunum fyr-
ir botni Miðjarðarhafs, en þar
virtust stórátök geta borizt út,
hvenær sem væri.
Meðan þessi mál væru óleyst,
taldi ráðherra, að bezt væri að
vera við öllu búinn og sýni-
legt væri, að varnarliðið á Kefla
víkur flugvelli gæti haft úrslita
þýðingu og kæmi þá varla til
þess, að það fari burt.
Ráðherra lét mjög skýrt í ljós,
að ríkisstjórnin hefði ekki uppi
neinar fyrirætlanir um að segja
ísland úr Atlantshafsbandalaginu
og taldi það sama gilda um vam
arsamninginn við Bandaríkin.
Ekki væri tími til uppsagnar nú,
og ástandið í heiminum mætti
mjög breytast til batnaðar áður
en til þess kæmi. Því er ekki
hægt að taka gilda þá fullyrð-
ingu, að ástandið sé orðið það
tryggt í Evrópu, að hersins sé
ekki lengur þörf, þar sem víða
sé ótryggt ástand annars staðar
og geti það breiðst út.
Að lokum sagði utanríkisráð-
herra, að hann vildi minna á
þá yfirlýsingu forsætisráðherra,
að ríkisstjómin muni vinna að
því að íslenzflcur maður eða
menn yrðu sérmenntaðir til þess
að geta skorið úr um, hvort varn
arliðið væri þes megnugt að veita
nokkurt viðnám, ef til átaba
drægi.
Jónas Árnason (K) sagði í
ræðu sinni að skýrsla ráðherra
hefði valdið sér vonbrigðum og
ekkert nýtt hefði komið fram
í henni. Hann sagði, að Sovét-
ríkin væru nú orðin sáttasemj-
ari í heiminum, en Bandaríkin
ribbaldar og ógnuðu nú heims-
friðnum. Þá ræddi hann um and
spyrnu gegn Atlantshafsbanda-
laginu og stakk að lokum upp
á hlutiausu bandalagi Norður-
landa og jafnvel allrar Evrópu.
Ólafur Jóhannesson (F) lýsti
því yfir fyrir hönd Framsókn-
arflokksins, að hann teldi, að
íslendingar ættu að vera í At-
lantshafsbandalaginu. Sín skoð-
un væri, að bandaliagið hefði
tryggt frið í álfunni, og tekið við
hlutverki S.Þ., en þær hafi ver-
ið þess vanmegnugar. Þá sagði
Ólafur, að Framsókn teldi fs-
lendinga hafa sérstöðu og að fylgj
ast ætti með málefnum banda-
lagsins gaumgæfilega. Taka ætti
til athugunar á sínum tíma,
hvort við ættum að segja okk-
ur úr bandalaginu, en rétt að
benda á, að við ættum að taka
mjög tillit til afstöðu frænda
okkar Dana og Norðmanna. Væri
þetta verkefni utanríkisnefndar.
Um herinn sagði Ó'lafur, að
Framsóknarflokkurinn teldi það
ekki sjálfsagt að hér væri
her, heldur hafi það verið nauð
synlegt á sínum tíma, en nú sé
kominn tími til að herinn fari
af iandi brott.
Minnti Ólafur á tillögur Fram
sóknarmanna um, að herinn
hverfi í áföngum á fjórum ár-
um, en við störfum varnarliðs-
Lög samþykkt
ó Alþingi í gær
FRUMVARP ríkisstjórnarinnar
um lán vegna framkvæmdaáætl-
unar 1968 var afgreitt sem lög
frá Alþingi í efri deild í gær
með 13 samhljóða atkvæðum.
Þá var einnig afgreidd sema
lög heimild til handa ríkisstjórn
inni til kaupa á hlutabréfum
einkaaðilja í Áburðarverksmiðj-
unni.
Ennfremur var samþykkt
breyting á lögum um stofnlána-
deild landbúnaðarins og afgreitt
sem lög frá Alþingi og sömu-
leiðis frumvarp um verzlunarat-
vinnu.
t ne’ðri deild var samþykkt
sala nokkurra jarða, svo og var
afgreitt sem lög frá Alþingi mik-
ill bálkur um vörumerki og ann-
ar um bókhald.
ins taki sérþjálfaðir íslending-
ar.
Einnig tók til máls Magnús
Kjartansson (K) lagðist hann
mjög gegn þátttöku okfkar í At-
lantshafsbandalaginu og dvöl
varnarliðsins hér, en kvaðsf
fagna ummælum forsætisráð-
herra um, að rétt væri að fram
færi gagmger rannsókn á þýð-
ingu þessara hluta.
- HÁTTSETTUR
Framhald af bls. 1
gæzlusveit og starfaði við utan-
ríkisráðuneytið, var myrtur af
Tékkum, sem töldu hann bera
ábyrgð á dauða Masaryks.
Blaðið Zedemelske Moviny
minnir á það í dag, að rétt eft-
ir dauða Masaryks, hafi frönsk
blöð birt fréttir, þar sem skýrt
var frá því, að Masaryk hefði
skrifað Stalin bréf þremur dög-
um, áður en hann fannst lát-
inn. f þessu bréfi á Masaryk að
hafa borið fram kvartanir yfir
því, að kommúnistar hefðu beitt
bann blefckingum, að því er varð
aði stjórnmálin innanlands. Zede
melsbe Noviny lætur í ljós þá
skoðun, að bréfið hafi leitt til
þess, að Masaryk hafi látið lífið.
„Var hann eitt af fyrstu fórmar-
lömbum stalinistanna, eða voru
það taugarnar, sem biluðu?“
spyr blaðið.
Viðræður framundan við
Páfagarð.
Tveir tékkneskir biskupar
kornu til Rómar flugleiðis frá
Prag í dag og er ferð þeirra
farin í undirbúningsskyni til
þess að koma á beinum samn-
ingaviðræðum milli baþólsku
kirkjunnar og nýju kommún-
istastjórnarinnar í Tékkóslóvakíu.
Biskuparnir, sem skýra munu
Páli páfa frá möguleikunum á
auknu trúfrelsi fyrir tékkneska
kaþólikba, létu í ljós bjartsýni
um framtíð kirkjunnar í Tékkó
slóvakíu. Þetta voru Frantisek
Tomasek, fulltrúi páfagarðs í
erkibiskupsdæminu Prag, en
hann er nú starfandi yfirmað-
ur kaþólsku kirkjunnar í land-
inu og Ambroz Lazik, biskup í
biskupsdæminu Trnava. Þá er
ennfremur gert ráð fyrir því,
að þeir muni hitta að méli tékk-
neska bardinálann Josef Beran
og ræða um hugsanlega mögu-
leiba á því, að hann snúi aftur
til Téklkóslóvakíu. Hann var áð-
ur yfirmaður kirkjunnar í Prag
og ber enn erkibiskupstitil.
Kardinálinn er 80 ára að aldri
og fékk heimild til þess að fara
til Rómar 1965. Hann er sagður
fús til að snúa heim, eftir að
samningaviðræður hafa farið
fram milli stjórnarinnar í Tékkó
slóvakíu og Páfagarðs.
Tomasek biskup sagði í þess-
ari viku í Prag, að stjórnin þar
undir forystu Álexanders Dubc-
eks, leiðtoga kommúnistaflokks-
ins væri að hefjast handa um
að hrinda í framkvæmd loforði
sínu um að endurreisa trúfrelsi
í Téklkóslóvakíu.
Vilja óháða stefnu.
Tékkneska stjórnin tjáði gagn
rýnendum sínum í Sovétríkjun-
um og öðrum Austur-Evrópu í
dag, að hún sé ákveðin í því að
halda óháð áfram leið sinni inn-
an vébanda kommúnismans,
þrátt fyrir utanaðkomandi við-
leitni til þess að fá hana til
þess að taka upp sömu stfefnu
og valdhafamir í Kreml.
í ritstjórnargrein í dagblaði
tékkneska kommúnistaflokksins,
Rude Pravo, sagði, að „það hefði
verið sósíalismanum til tjóns að
taba á vélrænan hátt upp sov-
ézkar aðferðir og beita þeim í
öðrum löndum.”
„Enginn getur sagt neinum
flokki eða landi, hver sé skylda
þeirra í viðskiptum milli ríkja“,
segir blaðið og er þar augsýni-
lega að svara gagnrýni á tékk-
neska kommúnistaflokkinn fyTÍr
hina nýju frelsisstefnuskrá hans
sem hefur vakið tortryggni í
Moskvu og verið visað á bug
af æðstu mönnum austurþýzkra
kommúnista.