Morgunblaðið - 25.05.1968, Side 12
12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. MAÍ 195«.
Aldarafmæli sr.
Friöriks Friðrikssonar
Helztu ævlágrip
SÍRA Friðrik Friðriksson fædd-
ist 25. maí 1868 að Hálsi í Svarf-
aðardal. Námshneigð kom
snemma í ljós hjá honum. Við
ótrúlega erfiðar aðstæður
brauzt hann í því að fara mennta
veginn. Hann lauk stúdentsprófi
frá Latínuskólanum í Reykjavík
árið 1893. Sigldi til Kaupmanna-
hafnar sama ár og hóf nám í
læknisfræði. Hætti við það og
lagði stund á málfræði árin
1894-97. Hvarf frá háskólanámi
það ár og hélt heim til íslands og
hóf nám við Prestaskólann.
Á öðru námsári sínu í Höfn
kynntist Fr. Fr. starfi K.F.U.M.
þar í borg og varð svo gagntek-
inn af því, að hann gaf sig allan
að starfinu meðal Kaupmanna-
hafnardrengja. Vakti hann þá
þegar athygli á sér fyrir sér-
staka hæfileika til starfs meðal
unglinga. Komu þeir hæfileikar
hans glögglega í ljós þá áratugi,
sem hann var leiðtogi þess kristi-
lega félagsskapar, sem hann
stofnaði hér á Iandi. K.F.U.M.
í Reykjavík stofnaði hann 2. jan.
1899 og K.F.U.K. í aprílmánuði
sama ár. Var hann lífið og sálin
í þeim samtökum og hafði mikil
áhrif á fjölda einstaklinga og
innan kirkjunnar. Hann var ein-
arður og ákveðinn í boðskap sín-
um. Heitur trúmaður. Hámennt-
aður og skemmtilegur fræðari.
Persónuleiki hans, sem einkennd-
ist af óvenjulegri hjartahlýju og
glaðri lund, skóp honum sér-
stöðu meðal þeirra, sem á vegi
hans urðu.
Hann var skipaður prestur
við Laugarnesspítala og vígður
til þess starfs árið 1900. Aðal-
starf hans var alla tíð í KFUM og
KFUK, en hann gegndi um stutt-
an tíma prestsþjónustu í forföll-
um í nokkrum prestaköllum. Ár-
Brautryðjandi í
AÐBIN'S elztu Reykvíkingar
geta gert sér í hugarlund hvílík-
ur reginmunur var á bæjarbrag
í Reykjavík rétt fyrir síðustu
aldamót og nú er. Kyrrlótur bær
með sárafá tækifæri til skemmt-
ana eða tómstundaiðju. Félagslíf
fábrotið. Æskulýðsfélög engin að
heitið gæti og því síður félags-
skapur fyrir börn, nema hvað
barnastúkur voru að hefja göngu
sína.
f>að má því geta nærri, að það
hefur vakið umtal og áhuga
drengja, er það spurðist, að ung-
ur stúdent væri nýkominn til
bæjarins og myndi hafa í hyggju
að stofna félag fyrir drengi og
pilta. Hefði hann margt að segja
frá slíku starfi úti í heimi, þar
sem voldug og vaxandi krisileg
æskulýðs'hreyfing færi sigurför
um löndin. Væri ætlan þessa
prestaskólanema að athuga, hver
tök væru á því að hefja slíkt
starf hér á landi.
Drengja- og unglingafélag í
Reykjavík árið 1897 eða 98! Hví-
lík fjarstæða! Það var heldur
ekki spáð vel fyrir þeim félags-
skap, sem Friðrik Friðriksson
stofnaði í Framfarafélagshúsinu
við Vesturgötu þann 2. janúar
1899. Ekki sízt af þeim, sem
töldu sig þekkja til sumra þeirra
drengja, sem hann tók sem stofn-
endur kristilegs félags. Fáir vissu
hvílík tímaskipti voru að gerast
í félagsmálum og kristilegu
starfi, er þessi fátæki stúdent
stofnaði fyrsta KFUM-félagið á
íslandi.
Nú, tæpum 70 árum síðar, er
auðvelt að sjá, að þessi ungi
brautryðjandi kom á hentugasta
tíma. Jarðvegurinn var óplægð-
ur. Enginn sinnti þeim aldurs-
flokki, sem hann sneri sér sér-
staklega að. Og drengirnir, sem
oft voru í mestu vandræðum
með, hvað gera skyldi við tím-
ann og hvar leita skyldi sam-
félags, hópuðust að þessum
in 1913-1916 starfaði hann meðal
íslenzkra safnaða í Vesturheimi.
Auk þess starfaði hann oft um
lengri og skemmri tíma í Dan-
mörku. Þar var hann mikils met-
inn og átti ótrúlegan fjölda vina
víðsvegar um landið.
Hann ritaði fjölda greina í inn-
lend og erlend blöð og tímarit.
Var um skeið ritstjóri Æskunnar
og „Mánaðarblaðs K.F.U.M.“.
Hann var skáldmæltur og orti
mikið fyrir starfið meðal æsku-
lýðsins. Hann samdi og þýddi
fjölda sagna, bæði smásagna og
lengri sagna. í óbundnu máli
hafa verið gefnar út eftir hann
m.a. skáldsögurnar „Sölvi“ (tvö
bindi), „Hermundur jarlsson",
„Keppinautar“, „Drengurinn frá
Skern“. í þýðingu: „Litli lávarð-
urinn“ og „Bók náttúrunnar".
Tvö ræðusöfn hafa verið gefin út
eftir hann: „Guð er oss hæli og
styrkur“ og „Sjö fösturæður“.
Auk þess voru fjölmargar ræður
gefnar út eftir hann í sérútgáf-
um. — Sjálfsævisaga hans var
gefin út í þrem bindum. Hafði
hann lokið við að rita hana fram
að þriðja tug þessarar aldar. —
Hann ritaði einnig ævisögu sína
í tveim bindum á dönsku. (Min
livsaga).
Síra Friðrik var sýndur margs
konar sómi af samferðamönnun-
um. Hann varð riddari Fálka-
orðunnar árið 1924 og sæmdur
stórkrossi sömu orðu með stjörnu
árið 1938. Kjörinn heiðursdoktor
af Háskóla íslands árið 1946.
Loks má geta þess, að honum var
í lifanda lífi reistur minnisvarði,
sem Sigurjón Ólafsson, mynd-
höggvari, gerði. Stendur minnis-
varðinn við Lækjargötu í Reykja
vík.
Síra Friðrik Friðriksson and-
aðist 9. marz 1961.
æskulýðsstarfi
unga, sviphreina stúdent með
svarta skeggið og hárið. Mildur
og hreinn svipurinn — og um-
fram allt ljómi augnanna — dró
þá að honum. Og svo var hann
auk þess foringi, búinn þeim eig-
inleikum, sem þeir skildu og
þráðu. Lifandi, litríkur. Brenn-
andi í áhuganum svo, að hann
kveikti í öðrum. Herforingi, sem
gat látið hlýða sér. Stjórnaði
með myndugleika. Fól þeim verk
efni. Lét þá fylkja liði og ganga
að hermanna sið. Sívakandi í
margs konar starfi. Róandi á bát
sínum um höfnina til þess að
heimsækja sjómenn um borð í
kútterum. Hafði opið hús fyrir
þá, er hann hafði komið sér fyrir
í félagshúsinu, að loknu guð-
fræðiprófi. Stóð vörð við drykkju
krár bæjarins til þess að reyna
að fá unga menn og heimilsfeð-
ur til þess að leggja ekki leið
sína þangað inn. Hafði fræðandi
fundi. Gat sagt sögur, svo að
drengirnir héldu niðri í sér and-
anum. Gat talað út frá Guðs orði
þannig, að ungu hjörtun tóku að
brenna. Þeim fjölgaði, sem
skildu það, sem hann sagði og
ákváðu að ganga þann veg, sem
hann benti þeim á. Þeir völdu að
vera vitandi vits lærisveinar þess
Drottins, sem hann kallaði þá til
fylgdar við og trúar á.
«
Og umhverfis hann óx hver
starfsgreinin af annarri. Á tím-
um takmarkaðrar skólagöngu fyr
ir alla nema nokkra útvalda
bauð hann upp á fræðandi fyrir-
lestra hæfra manna eða upplest-
ur úr úrvals bókmenntum. Bók-
menntahringir mynduðust. Tafl-
flokkur. Bindindisflokkur. Söng-
sveit. Lúðrasveit. Göngufélag.
Knattspyrnuflokkur. Karlakór.
Útilífsflokkur, sem var svo ná-
skyldur skátahreyfingu, að hann
varð síðar fyrsti skátahópurinn
(Væringjar). Og tuttugu og
fimm árum eftir að Friðrik Frið-
riksson stofnaði drengjafélag
Sr. Friðrik ræðir við lítinn vin.
sitt, hófst starfið í fyrstu sumar-
búðum fyrir drengi hér á landi.
Nú leggur ljóma af minningum
um dvöl í Vatnaskógi í hugi
mörg þúsund íslenzkra drengja
og fullorðinna karlmanna.
Séra Friðrik hrynti þessu ekki
öllu í framkvæmd sjálfur. Sumu
átti hann allan hlut í, en í öðru
kveikti hann eldinn með því að
benda á verkefnið og hvetja þá,
sem umhverfis hann voru til að
hefjast handa. Ótrúlega marg-
þætt og lifandi hreyfing óx upp
umhverfis hann og starf hans.
Og hún starfar enn marggreinótt
og lifandi. Hann markaði stefn-
una og mótaði svo, að enn býr
að.
Friðrik barnavinur
SJÖ ÁRA snáði er á gangi niður
Bankastræti. Þegar kemur að
Bernhöftsbakaríi, kemur skeggj-
aður maður út um dyrnar. Hann
er með bréfpoka í annarri hendi.
Vafalaust eitthvert góðgæti, sem
hann var að kaupa.
Hann horfir á drenginn. Brosir.
Lyftir hendinni upp að svörtum
kúluhattinum og tekur ofan fyr-
ir snáðanum. Svo beygir hann sig
eilítið, tekur hendinni um höku
drengsins og spyr hann að nafni.
Svo klappar hann honum á kinn.
Síðan segir hann eitthvað, sem
kemst ekki inn í meðvitund
drengsins. Að minnsta kosti ekki
svo, að það festist í minni. Til
þess er undrun drengsins of mik-
il yfir því, að þessi fíni, broshýri
maður með harða hattinn skyldi
taka ofan fyrir honum. Slíkt
hafði hann aldrei getað hugsað
sér.
Og hver getur lýst undrun
hans, er maður þessi opnar pok-
ann, tekur úr honum glóðvolga
rúsínubollu og gefur honum.
Með fylgir nýtt klapp á vang-
ann.
Aðra drengi bar þar að, sem
sáu, hvað fram fór. Þeir fengu
einnig sinn hlut. Samfundunum
lauk með því, að skeggjaði mað-
urinn fór aftur inn í bakaríið.
Hann þurfti sennilega að kaupa
nýjan skerf, því það, sem í pok-
anum hafði verið, var allt horf-
ið til drengja, sem leið áttu fram
hjá.
Þegar heim kom, sagði snáðinn
frá því, sem við hafði borið.
„Þétta hefur verið hann Friðrik
barnavinur", sagði móðir hans.
Það voru þeirra fyrstu kynni og
ylja enn, áratugum síðar.
Þessi þáttur í fari séra Frið-
riks Friðrikssonar mun vera
mörgum ógleymanlegastur og erf
iðast verður að skila komandi
kynslóð svo, að hún fái skilið. Þó
var það einmitt persóna hans —
ylurinn, sem frá honum stafaði
— sem varpaði ljóma á allt ann-
að, sem hann sagði og gerði.
Það gátu verið á fimmta-
hundrað drengir á fundi í yngri
deild hjá honum. Þá gat hann
staðið við útgöngudyrnar og tek-
ið í höndina á hverjum dreng,
sem út úr salnum fór. Horft í
augu hans. Strokið vanga á þeim,
sem hann þekkti sérstaklega eða
vöktu athygli hans.
Ungiingadeildarfundir voru
fásóttari. Þar var unnt að gefa
sér betri tíma, þegar piltarnir
fóru. Séra Friðrik stóð á stiga-
pallinum. Hver og einn fékk
hlýtt handtak. Allir fengu þakkir
fyrir komuna. Sumir nokkur
aukaorð — og einstaka koss. í
þeim efnum var hann af gamla
skólanum.
Hjartahlýja hans yljar enn.
Hann var alveg einstæður á
þessu landi í þeim efnum. Hafði
alltaf tíma til að heilsa drengj-
um, sem á vegi hans urðu, og
reyndi að senda yl inn í hjörtu
þeirra. Hann gat ekki annað.
Þetta var ekki gert til að
minna á sjálfan sig. Hann gekk
um í sömu vitund og heilagur
Franz frá Assisi er sagði: „Eg er
kallari hins mikla konungs“.
Séra Friðrik var það ekki aðeins
á prédikunarstól. Hann vildi
boða kærleik Krists í lífi og um-
gegni við aðra. Einkanlega
æskuna. Allir fundu þetta. Því
var það, er hann fór til starfa í
Vesturheimi árið 1913, að sagt
var frá því í einu blaðanna í
Reykjavík, að Friðrik barnavin-
ur hefði tekið sér far til Eng-
lands með togara. Og síðan var
spurt, hvernig Reykjavíkur-
drengir færu nú að.
í þessari spurningu felst sú
staðreynd, að í Reykjavíkurborg
hefur aldrei verið sá maður, sem
í sama mæli og séra Friðrik
Friðriksson náði til allrar æsku
bæjarins og helgaði henni jafnt
hjarta sitt, huga og hönd.
Sjálfur sagði hann, er hann
gegndi prestsstörfum um skeið á
Akranesi, árið 1931, að Reykja-
vík væri orðin ofstór fyrir sig.
Hann næði ekki lengur til allra
drengja í bænum. Það gæti hann
þá á Akranesi, og því fyndist
honum hann lifa þar á ný gamla
góða daga úr Reykjavík.
Fróðleiks-
gjafi ungra
og gamalla
HVERJUM öðrum en séra Frið-
rik hefði dottið í hug, að hafa
Oedipusar óð sem fundarefni
fyrir unglinga 14-16 ára? Eða
alvarlegustu og mergjuðustu
þaettina úr Manfreðs þýðingu
Maifcthíasar? Eða nota sögu Jó-
hannesar Jörgenisen „Den ytt-
ersfce dag“ sem framhaldssögu
fyrir 13-16 ára pilta í U.D.? Og
þó gerði hann þetta oft — með
ráðnum hug. Unglingarnir áttiu
að kynnast gimisteiniuim — og
læra að hugsa
Hverjum hefði svo hins vegar
dottið í hug að segja sumar þær
einföldu frásogur, sem séra Frið
rik gat borið á borð fyrir full-
orðna? Þeir fengu auðvilfcað sinin
skerf að fróðleik hans, en einn-
ig hversdagslegustu frásagnir.
Hann var húmanisti aif gamia
skólanum- Ekbert mannlegt var
honum óviðkomandi. Hann
fylgdiist vel með i vísindalegum
nýj'úngum. Fyrstu fréttir uim
heim atómanna heyrðum vér ýms
iir á U.D. fundi hjá honum —
og það í kringum 1930—33. Nýj-
ungar í stjörnufræði og eðlis-
fræði, í margis konar náttúru-
fræði voru honium hugleilmar.
Hann var þannig gerðuir, að
hann þurfti að gera aðra hlut-
takandi í því, sem vakti áhuga
hans. Hvort sem um var að ræða
það, sem nú mundi teljast tál
raunvísinda eða fagurfræði-
legra hluta. Hann gat einnig
gætt þeim, sem umhverfis hann
voru það sinni, á æsispennandi
bardagasögum eða mergjuðustu
draugasögum. KvöM eftir kvöM
gat hann setið með vinum sín-
um og sagt frá. Oft voru það
minningar — en einnig oft marg
háittaður fróðleikur, að ógleymd
um ljóðum.
Tvennt heyrðum vér hann
aldrei tala um: Stjórnmál — og
ávirðingar annarra. Hann vissi
sjálfsagt nóg um hvort tveggja,
ef út í Slíkt væri farið. Það
var samt ekki á umræðiulisba
hans.
Það er einikennilegt fyrir ýmsa
um það að hugsa, að þessi mað-
Framh. á bls. 17