Morgunblaðið - 25.05.1968, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. MAÍ 19<ö8.

Guttormur Sigurbjarnarson, jarðfræðingur
Hafis og hafísspár
HAFÍSINN hefar nú um skeið
teppt allar siglingar til Norður-
og A asturla ndsins ásiamit tilheyr-
andi ótíð og vöruskorti. Neyðar-
ástand vofir yfir ininan tiltölu-
lega fárra daga, ef engar breyt-
ingar verða á hafísnum og veður-
farinu. Breytt samgönigu'baekni
kemur þó að öllum líkiindum í
veg fyriir, að fjiárfellir eða hung-
unsneyð eigi sér stað, eins og
forfeður okkar máttu þola við
slíkt árferði. S.l. föstudag stjórn
aði Eiður Guðnasoin blaðamanna
fundi í sjónvarpinu, þar sem tek
in voru til umræðu þau vanda-
m'ál, sem hafísnum fyligja og til
hvaða úrræða msetti grípa í því
sambandi. Engin afstaða verður
hér tekin til þeirna umræðna,
en ekki gat ég að því gert að
sakina þess, að engimn skyldiþar
til kallaður, sem gæti staðið fyr
ir svörum um uppruna, hegðun
og eðli hafíssins. Verðuir hér á
eftir drepið á nokkur atriði, sem
vert er að hafa í huga, þegar
ræitt er um hafís og þau vanda-
mál, sem honum fyLgja.
Af eðlilegum ástæðum litu for-
feður vorir á hafísinn sem eiina
af hinum óskiljanlegu náttúru-
plágum, sem almættið sendi til
að refsa hinu syndum spilLta
miannkyni, þegar óhlýðni þess við
lögmáiið keyrði um þverbak.
• Einn góðan veðurdag kom ís-
inn með norðanáttinni einhvers
staðar úr Norðurhafinu, enhvarf
síðan aftur til síns fyrra heim-
'kynnis með sunnan vindinum eft
ir lengri eða skemmri tíma, eftir
því hvað refsingin skyldi vera
ströng í það og það skiptið. Við
þessu var ekkert að gera, nema
bjarga því sem bjargað varð. ís-
inn kom úr Norðurhafinu og
þanigað fór hann aftur: Nú mætti
spyrja: Hefur þékking og skiln-
ingur okkar á hafísnum ekki
aukizt? Það liggur við, að það
megi svara þeirri spurningu neit
andi. Að vísu eru flestir hættir
að blanda almættinum saman við
hafís og aðra náttúruviðburði,
©n þekking manna á bafísmum
og eðli hans hefur sáralítið auk-
izt, þrátt fyrir aliar nútímaat-
huganir. Kemur það vafalaust
til af því, að hafisinn hefurvart
teljandi heimsótt landið síðan
þjóðiin óx svo fiskur um hrygg,
að unnt væri að rannsaka haf-
ísinn á fræðilegan hátt. En slík
fræðileg þekking á hafísnum er
undirstaða þess, að unnt sé að
bregðast við hingað komu hans
á raurahæfan og hagkvæman hátt.
Hafísinn e.r ekkert óskýranlegt
fyrirbæri, sem kemur úr Norður
hafinu með norðan vindinum og
fer síðan með sunnan vindinum
sömu leið til baka. Tilvera hanis
er í senn bæði mikið einfaidari
en þó um leið flóknari. Allur
hafís lifir sitt æfiskeið: Hann
fæðist, starfar og deyr. Hann er
einn þátturinn í orkujöifnunar-
búskap móður jarðar svipað og
vindarnir og hafstraumar.
Myndun hans á hinum löngu
vettrarnóttum Norðurhafsins gef-
ur frá sér visst orkumagn og
dregur þar með úr kólnuninni,
sem annars hefði átt sér stað á
þeim slóðum. Hafísinn flyzt síð-
an undan straumnum og vindum
suður til hlýrri hafsvæða, þar
sem hann bráðnar niður, en
bráðnunin tekur til sín sama
orkumagn frá hafinu og loftinu
ulhmverfis eins og ísmynduinin
gaf frá sér á sínum tíma og veld-
ur þar með kólnun á bráðnun-
arstaðnum. Það er því um mis-
skilning að ræða, að hafísinn
leiti aftur til fyrri heimkynna
sinna.
Með öðrum orðum, þá er stöð-
ugt að myndast hafís á heim-
skautasvæðúnum. Þaðan berst
htann með hafstraumum suður til
hlýrri hafsvæða, þar sem hann
heyir sitt dauðastríð.
Vetrarkuldinn á norðurslóðum
er að visu mjög mismunandi frá
•ári til áns, frá áratug til ára-
tugs og öld til aldar. Þessvegna
er það mjög misjafnt frá einum
tíma til annars, hve tíður gest-
ur hafísinn er við strendur ís-
lands.
Breidd hafísbeltisins við aust-
urströnd Grænlands frá Græn-
landssundi og norður á móts við
Svalbarða mun ráða úrslitum um
straumnum, sem kemur upp að
Norð-auisturlandinu. Meðan ís-
röstin við austurströnd Græn-
landis er ekki breiðari en straum
Btrengurinn suður í gegnum Græn
Landssund fer allur hafísinn þá
leið, og við íslendingar verðum
hans lítið varir. Ef ísröstin verð
ur aftur á móti svo breið að
íssins. Aftur á móti lónar hamm
•til og frá undan vindi, þar sem
straumar eru litlir, eins og und-
an Norðurlandi vestanverðu. Að
þessu athuguðu er það ljóst, að
það er ísmagnið (breidd ísrast-
arinnar) í Norðurhafinu, sem
ræður því hvort ísinn berst að
landinu. Það má því reikna með
að ísinm haldi áfram að berasit
upp að landinu, meðan ísmagnið
og ísmyndunin í Norðurhafinu
er slík, að straumurinn suður
Grænlandssund annar ekki brobt
flutningi hans.
Veðurfarið í Norðurhöfum á-
kvarðar, hve mikið hafismagn
myndast á hverjum tíma, haf-
straumarnir ráða rmestu um ferð-
ir hans og síðan veðurfarið og
það, hvort hafísimn berst að
ströndum íslandis eður ei. Kaldur
•hafstraumur liggur suður með
allri austurströnd Grænlands.
Norður af Íslandi klofnar ausitari
hluti hans frá og beygir til aust-
urs og verður að Austur-fslands
Hafis í Ólafsfirði.
hluti hennar nær í þamm straum-
streng, sem myndar Austur-fs-
lands strauminn, er hafísimm kom
inn upp að landinu og þá fyrst
og fremst Norð-austurlandinu.
Það eru því straumarnir, sem
fyrst og fremst ráða ferðum haf-
sjávarhitinn á suðlægri slóðum,
sem ákvarðar hvar hann bráðn-
ar. Það er mjög útbreiddnr mis-
Skilningur, að vindar stjórni ferð
um hafíssins að einíhverju ráði.
Að vísu þoka þeir honum nokk-
uð til, þannig að þeir geta ráðið
úrsli'tum um siglingamöguLeika,
en aftur á móti hafa þeir lítil
áhrif á heildarhreyfingu hafías-
ins.
Allir þeir veðurfarslegu oghaf
fræðilegu þættir, sem ráða æfi-
skeiði hiafíssins, eru mælanlegir.
Margir þeirra eru nú mældir
reglulega á nokkrum stöðum, og
ljósmyndir frá gerfitunglum sýna
okkur útbreiðslu hafíssims í Norð
ur'höfum á hverjum tíma.
Með nútima vísindum og tækni
er því hægt að segja fyrir um
hafíshættu nokkrar vikur og jafn
vel mánuði fram í tímann. Til
þess að svo megi verða, er nauð-
syiUegt að komið verði á stofn
hafísrannsóknardeild, sem hefði
það verksvið að rannsaka og
spá fyrir um hafíshættu við ís-
land og á nærliggjandi höfum.
Slík hafísrannsóknadeild gæti
verið í tengslum við t.d. Veður-
Stofu fslands eða Hafrannsókna-
stofnunina. Það mundi taka nokk
urn tíma fyrir starfsmenn slíkr-
ar stofnunar að ná verulegum
árangri í hafísspá, því að mikil
vinna er að kanna reynslu und-
anfarinna áratuga, en á þeiirri
reynslu myndu hafísspárnar
byggðar. Frændur vorir Norð-
menn búa yfir mikiili þekkingu
og reynslu af ísalögum í Norð-
urhöfum, sem þeir myndu fúslega
láta í té, og jafnvel væri hægt
að hugsa sér nokkra samvinnu
við þá í þessum máLum. En æfing
in skapar meistarann. Nútíma vís
indi standa á því stigi, að haf-
ísspár er hægt að gera með mikl-
um árangri og nokkrum fyrir-
vara.
Hafísspáirnar myndu geta spar
að þjóðinni óhemju fjármagn, því
að það er mjög dýrt, að hafa
Norður- og Austurland ávallt
undirbúið undir hafísinnilokun í
fleiri mánuði, og mun þó dýrara
að sjá þessum landshLutum fyrir
birgðum og fóðurvörum eftir að
ísinn hefur lokað öllum siglinga-
leiðum. Það er einnig verðugt
rannsóknarverkefni fyrir verk-
fræðiing eða hagræðingarsénfræð
ing að rannsaka, hvaða aðferðir
vseru hagkvæmastar og örugg-
astar til að mæta þeim vamda,
sem nú steðjar að. Kostnaður við
slíka hafísrannsóknarstofnun
•myndi ekki verða nema ofurlít-
ið brot af þeim kostnaði, sem
hún gæti sparað, eða varla meiri
en tjón það sem eibt einstakt
skipafélag verður fyrir af völd-
um hafíssins á einu ísavori.
Umferðarbreyt-
ing og gæsadráp
Björk, Mývatnssveit,
10. maí: —
FYRIR nokkru var haildinn fund
ur í Umferðaröryggisnefnd Mý-
vatnssveitar. Mættu þar 6 nefnd-
armenn, ennfremur Jón Sigurðs-
son, vegaverkstjóri frá Húsavík.
Rætt var um, hvaða lagfæringar
helzt þyrfti að gera á vegum í
Mývatnssveit og nágrenni vegna
væntanlegrar umferðarbreyting-
ar. Var nefndin sammáila um að
nauðsynilegt væri að gera ýrnsar
lagfæringar á fjöLmörgum stöð-
um, al'lt frá Jökulsá, umlhverfis
Mývatn, og niður fyrir Mývatns-
'heiði.
Samþykkt -var að fela for
manni nefndarinnar, Sdgurði Þór
issyni, að hafa samiband við Nátt-
úruverndarráð vegna umræddra
breytinga á veginum. Þá var rætt
hraðatakmarkanir, og samþykkt
að óska eftir því, að sett verði
upp merki uim hámarkshraða í
Reykjahlíð og Álftagerði.
Samþykkt var að fara þess á
leit, að umferðarlögreglan verði
í Mývatnssveit yfir mesta um-
ferðartímann í sumar.
í sambandi við væntanlega um
ferðarbreytingu vil'di nefndin
leggja sérstaka álherzlu á sér-
stöðu Mývatnssveitar í umferðar
málum, bæði hvað snertir ó-
venjulega hættuléga vegi, og
mik'la umferð yfir sumartímann.
Beinir nefndin því eindregið
til viðkomandi yfirvalda, að þau
taki til'lit til þessara staðreynda.
Að undanförnu hafa nokkrir
menn hér í Mývatnssveit, aðhafzt
þann ljóta leik að aka meðfram
vatninu og skjóta gæsir.
Nú er það kunnugt að slíkir
fuglar eru algjörlega friðaðir á
þessum tíma nema með sérstöku
leyfi. Tel ég sjálfsagt, að þessir
veiðimenn sýni það, ef þeir hafa,
svo og leyfi til að ganga með
skotvopn. Ef þeir hinsvegar hafa
ekki slík leyfi í höndum, verður
að láta þá sæta ábyrgð fyrir sinn
verknað, að öðrum kosti eru
fuiglafriðunarlögin gagnslaus.
Vegna harðinda eru nú tiltölu-
lega l'ítil íslauts svæði á Mývatni,
megin'hluti vatnsins er undir ís.
Á þessum íslausu stöðum er mik-
ið af fugli, enda fer varptíminn
að nálgast að öllu sjálfráðu. Þar
sem mikið af fuglinum er nú ný-
lega kominn á vatnið, er hann
eðlilega mjög styggur og flýgur
burtu við skothvelli veiðimanna
svo nærri vatninu. Óvíst er að
hann komi aftur við síendur-
tekna styggð, og þær aðstæður,
sem nú eru.
Hér er því um mjög alvarlegt
náttúruverndarmál að ræða varð
andi fuglailífið á Mývatni, sem
sýnilega er stemmt í hina mestu
hættu með slíkum aðgerðum.
Verður því að skora á viðkom-
andi yfirvöld að Láta nú þegar
þetta mál til sín taka, ef ekki á
verra af að hljótast.
Hér dugar ekkert nema algjört
bann við meðferð og notkun skot
vopna á þessum tírna við Mý-
vatn. Að sjálfsögðu er tilgangs-
laust að setja þannig bann nema
því sé jafnframt fylgt eftir.
Minkurinn hefur nú um all-
mörg ár herjað á fuglalífið við
Mývatn. Má segja að honum hafi
tekizt að höggva þar stór skörð,
og eyða varpi á mörgum stöð-
um t.d. Slútnesi. Fer þá ekki
hættan enn að aukast, ef við bæt-
ist önnur af mannavöldum.. —
Þeirri hættu er með skynsamleg
•um ráðum hægt að bægja frá,
en við hina er erfitt að eiga eins
og flestir vita.
Vonandi leggjast allir á eitt til
verndar fuglalífinu við Mývatn,
sem er alveg einstakt, en er nú í
allverulegri hættu, ef ekki verð-
ur skjótt við brugðið.
— Kristján.
Fréttir úr
Stykkishólmi
. Stykkishólmii, 13. maá.
ENN ER hér sama kuldatíðin.
Frost var 2 stig í morgun oig
ekki örlar á gróðri. Vertíð er
lakið. Margiir hugsa nú til hand
færaveiða í sumar. Hversu marg
ir bátar verða hér í sumair er
enn óráðið. Nú Lítur helzt út fyr
ir að 3 bátar hverfi héðan úr
plássinu og er það miiki'll miss-
ir fyrir byggðarlagið.
Glímumót Vestfirðingafjórðungs
var haldið í Stykkishólmi Laug-
ardaginn 9. maá sl. og vax Sveinn
Guðmundsson Stykkishólmi þar
stigahæstur. Á eftir glámumót-
inu var gestamót þar sem mætt-
ir voru glímumenn úr Ármanni
og KR í Reykjavík og varð þar
einnig Sveinn hlutskarpastur,
en Ármenningair næstir. Glárnu-
stjóri var Hörður Gunnarsson en
yfindómari Sigtryggiur Sigurðs-
Undanfairið hafa verið haldnir
hér 5 fræðslu'fundir um' umferða
mál á vegum Framkvæmdanefnd
ar hægri umferðar og hafa þeir
yfirleitt verið ágætlega sóttir.
Þar hafa farið fram almenn
fræðsla um umiferðamál og hægri
urnferð, sýndar krvikmyndir og
litmyndir til skýringaT. Hafa er-
indrekar framkvæmdanefndair
hægri umferðar mætt á þessum
fundum ag leiðbeint fólki ásamt
Gunnari Einarsisyni lögreglu-
manni í Stykkishólmi, sem er
formaður Öryggisumferðarnefnd
ar StykkishóLms og nágrennis.
Haldnir hafa verið fundir með
börnum og unglingum, einnig sér
kvennafundur og svo aLmennir
fundir.
Ferð Krónprins-
ins fellur niður
ENGIN lausn hefur fengizt á
verkfalli yfirmanna á dönskum
skipum. Kronprins Fredrik átlti
að fara frá Reykjavík n.k. föstu
dag áleiðis til Færeyja og Kaup
mannahafnar, en vegna verkfalla
ins liggur skipið enn í Þónshöfn.
Fellur ferðin því atveg ni,.jr.