Morgunblaðið - 01.08.1968, Blaðsíða 10

V
10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. ÁGÚST 1968
ERLENT YFIRLIT
Bera þvinganir Rússa árangur?
Herskárri stefna blökkumanna í USA
Dvínandi friðarhorfur í iMígeriu
Togstreita í
flokksforystunni
ÞRÁTT fyrir einhug tékkósló-
vakísku þjóðarinnar er sýnt að
ágreiningur og togstreita ríkir
innan forystu kommúnista flokks
ins. Þetta hafa Rússar reynt að
færa sér í nyt með hótunum sin-
um og þvingunum að undan-
fornu, en enn er of snemmt að
spá um það, hvort þeir geta
neytt tékkóslóvakísku leið-
togana til að víkja frá yfirlýstri
stefnu og fallast á samkomulag
í einhverri mynd.
^ Ljóst virðist vera, að ýmsir
meðlimir forsætisnefndarinnar
bera kápuna á báðum öxlum,
annað hvort af ótta við Rússa
og efasemda eða með hliðsjón af
pólitískri framtíð sinni. Þessir
menn bíða átekta og geta snú-
izt á sveif með Rússum ef þeir
telja sýnt að þeim sé alvara með
hótunum sínum.
Þar sem Rússar urðu að láta
undan og fallast á að viðræður
flokksleiðtoga landanna færu
fram í Tékkóslóvakíu, líta Tékkó
slóvakar svo á að þeir hafi unn-
ið töluverðan sigur. En á hinn
bóginn geta Rússar haldið því
fram, að þeir hafi sýnt sann-
girni í deilunni um fundarstað-
inn og slakað til í því augna-
miði að greiða fyrir samkomu-
lagi. Þess vegna krefjast þeir
sennilega þess, að Tékkóslóvak-
ar geri tilslakanir á móti.
Ótti við frjálslyndi
Ef til vill hafa Rússar bætt
samningsaðstöðu sína með þving-
unum sínum, en einhugur þjóð-
' arinnar, sem svo greinilega hef-
ur komið í ljós, hefur ekki síð-
ur áhrif á þá flokksleiðtoga, sem
eru tvrstígandi, en ósveigjan-
leiki sovézku leiðtoganna. Þá
hafa hin freklegu afskipti Rússa
af innanríkismálum Tékkóslóvak
íu veikt aðstöðu þeirra á al-
þjóðavettvangi og haft alvarleg
áhrif á sambúð austurs og vest-
urs. Um leið ber yfirgangur
Rússa vott um ugg þeirra um,
að frjálslyndur og mannúðlegur
kommúnismi, sem reynt er að
; koma á í Tékkóslóvakíu, geti
breiðzt út til annarra kommún-
istaríkja í Austur-Evrópu og
| grafið undan valdaeinokun
j kommúnistaflokkanna.
f bréfi Varsjárfundarins til
: leiðtoga tékkóslóvakíska komm-
*únistaflokksins kom fram. að
Rússar telja breytingar á nú-
verandi stjórnarháttum í fylgi-
ríkjum sínum í Austur-Evrópu
ógnun við öryggi sitt. Því var
lýst yfir í bréfinu, að ekki yrði
hikað við að beita valdi til þess
j að koma í veg fyrir slíkar breyt-
ingar. f þessu sambandi voru
vesturveldin sökuð um að reyna
að raska valdajafnvæginu í
Austur-Evrópu.
I Þetta uggvænlega bréf og
þeir klækir Rússa, að fá Tékkó
alóvaka til að fallast á að leyfa
sovézkum hersveitum að stunda
heræfingar í landinu og neita
síðan að flytja herliðið á brott
til að hafa áhrif á atburðarás-
ina, hljóta að grafa undan
trausti vesturveldanna á Rúss-
um. Liðið getur á löngu áður en
þróunin í Austur Evrópu færist
aftur smátt og smátt í frjáls-
legra horf. En baráttan gegn
: kúgun hlýtur að halda áfram og
breiðast út frá Tékkóslóvakíu
til annarra kommúnistalanda.
Aukin spenna
Þess vegna er ósennilegt að
áfram miði I þá átt að dregið
verði úr spennunni í sambúð
( austurs og vesturs á næstu ár-
um, því að Rússum mun reyn-
ast erfitt að halda uppi nán-
um og jákvæðum samskiptum við
vesturveldin. Andstaða Vestur-
Þjóðverja gegn samningnum um
bann við frekari dreifingu kjarn
orkuvopna mun að öllum lík-
indum harðna, og gæti harðn-
andi afstaða Bonn-stjórnarinnar
orðið vatn á myllu Rússa, sem
sjá sér hag í því að ala á ótta
Austur-Evrópuþjóðanna við
Þjóðverja. Tillögur NATO um
að austur og vestur dragi gagn-
unar. Þeir þurfa að vísu ekki
að óttast gagnráðstafanir af
hálfu vesturveldanna, og Tékkó-
slóvakar geta ekki vænzt aðstoð-
ar frá þeim, en allt bendir til
þess að þeir mundu veita enn
harðvítugra viðnám en Ungverj-
ar í uppreisninni 1956. Blóðbað-
ið, sem af þessu mundi hljótast,
mundi leiða til einangrunar
Rússa á alþjóðavettvangi og
innan kommúnistahreyfingarinn
ar þar sem Tékkóslóvakar njóta
þegar víðtækrar samúðar. Rúss-
kastað fyrir borð. Engu að síður
má búast við að blökkumenn
taki almennt upp herskári
stefnu.
Aukið fylgi Wallace
Herskárri stefna blökkumanna
getur leitt til aukins andófs
hvítra manna („white back-
lash“). Öfgasinnum á borð við
George Wallace, sem býður sig
fram sem óháður í forsetakosn-
ingunum, eykst stöðugt fylgi
vegna ótta margra hvítra manna
við blóðsúthellingar og rótgró-
inna fordóma. Blþkkumenn eiga
erfitt að sætta sig við Hump-
hrey eða Nixon í embætti for-
seta þar sem þeir eru taldir i-
haldssamir í afstöðu sinni til
þeirra. Það er ágæt vísbending
um afstöðu margra kjósenda, að
í keppninni um tilnefninguna í
forsetaframboðið stafar Nixon
meiri hætta af Ronald Reagan,
sem er aðeins örlítið hófsamari
í kynþáttamálunum en Wallace,
heldur en Nelson Rockefeller.
Kynþáttamálin hafa þannig
mikil áhrif á baráttuna fyrir for
setakosningarnar. Stuðnings
menn Humphreys úr hópi Suð-
urríkjademókrata hafa beitt sér
Fjöldafundur í Prag til stuðning s Dubcek.
kvæmt úr herstyrk’ eru varla
tímabærar úr því seiíi komið er
og sama er að segja um. tillöguj;
Rússa um, að efnt verði til ráð-
stefnu um öryggismál Evrópu.
Bandaríkjamenn hafa forðazt
að skipta sér af deilu Rússa og
Tékkóslóvaka í þeirri von að
hún leysist án þess að Tékkósló-
vakar glati því frelsi, sem þeir
hafa tryggt sér, og án þess að
Rússar bíði álitshnekki, og
NATO hefur aflýst fyrirhuguð-
um heræfingum skammt frá
landamærum Tékkóslóvakíu til
þess að Rússar fái ekki enn eina
átyllu til að beita valdi. John-
son forseti virðist staðráðinn í
að forðast að áform hans um
bætta sambúð og aukna sam-
vinnu við Rússa renni út í sand-
inn síðustu mánuðina sem hann
gegnir forsetáembættinu. En
hann virðist gera sér grein fyrir
því, að þessar tilraunir hafa orð
ið fyrir alvarlegu áfalli.
Hvað sem því líður -virðist
forsetinn ekki vilja auka á erf-
iðleika þá, sem verða því sam-
fara að færa sambúðina aftur í
eðlilegt horf. En tillögur þær,
sem nú eru til umræðu í öldunga-
deildinni þess efnis, að Banda-
ríkjamenn dragi einhliða úr her-
styrk sínum í Evrópu, hafa lít-
inn hljómgrunn lengur, og sama
er að segja um tillögurnar um,
að samið verði við Rússa um
stöðvun á smíði loftvarnaeld-
flauga.
Andúð á kommúnistum
Áhrifin af framferði Rússa
geta meðal annars lýst sér í því.
að rótgróin andúð í garð komm-
únista, sem ekki hefur gætt mjög
mikið í Bandaríkjunum á undan
förnum árum, magnist á nýjan
leik. Sigurlíkur Richard Nixons,
sem sennilega verður tilnefndur
forsetaframbjóðandi repúblik-
ana, geta aukizt. Um leið má
búast við auknum áhrifum
þeirra, sem vilja herskáa stefnu
í Vietnam.
Allir þessir erfiðleikar auk-
ast um allan helming, ef Rúss-
ar stíga skrefi lengra í íhlut-
un sinni í Tékkóslóvakíu og
grípa til beinnar hernaðaríhlut-
ar geta tafið í nokkur ár breyt-
ingar í átt til aukins frjálsræð-
is, en þar með auka þeir ekki
öryggi sitt, því að afleiðingin
getur orðið nýtt vígbúnaðar-
kapphlaup, sem bitnar mest á
þeim sjálfum, þar sem efnahags-
styrkur vesturveldanna er
meiri.
Andúð á hvítum
stjórnmálamönnum
ATBURÐIRNIR í Cleveland í
síðustu viku hafa minnt á hættu
þá, sem ríkir á stórfelldum kyn-
þáttaóairðum í Bandaríkjunum.
Þótt fámennur hópur öfgamanna
stæði fyrir uppþotunum í Cleve
land, kemur fram í skýrslu sem
nýlega var birt í Washington að
æ fleiri blökkumenn taka þátt
í kynþáttaóeirðum. Ástandið í
blökkumannahverfum stórborg-
anna er svo ömurlegt að ekki
þarf nema lítinn neista til þess
að tendra ófriðarbál.
Um leið bendir margt til þess
að bilið milli hvítra manna og
svartra sé stöðugt að breikka,
og sést það meðal annars á vax-
andi óánægju blökkumanna með
hvíta stjórnmálamenn. Robert
Kennedy var eini stjórnmála-
maðurinn sem blökkumenn gátu
fylkt sér heilshugar um, og þótt
Nelson Rockefeller, ríkisstjóri í
New York, hafi hlotið stuðning
margra öflugra samtaka blökku-
manna, bera þeir ekki eins mik-
ið traust til hans. Þar við bæt-
ist að heldur litlar líkur eru á
því að hann verði tilnefndur
forsetaefni repúblikana.
Afstaða blökkumanna hefur
harðnað verulega. Hugsjóninni
um „vald hinna svörtu“ eykst
stöðugt fylgi, en það felur í sér
að fleiri blökkumenn neita að
samlagast bandarísku’ þjóðfélagi
og vilja halda fram sérkennum
svertingja. í mörgum tilvikum
felur þetta viðhorf í sér einnig
trú á ofbeldi, sem gengur i ber-
högg við hugsjónir Martins
Luther Kings. Þó hefur skoðun-
um hans ekki verið algerlega
gegn því að varaforsetaefni
hans verði valið úr hópi stuðn-
ingsmanna Edward Kennedys
eða Eugene McCarthy. Þeir ótt-
ast að tapa fylgi margra íhalds-
samra kjósenda til George Wall-
ace og segja að þar sem Hump-
hrey sé alkunnur fyrir frjáls-
lyndar skoðanir verði að velja
íhaldssamari mann í varaforseta
framboðið. Þar sem Edward
Kennedy hefur þvertekið fyrir
það að fara í varaforsetafram-
boðið hefur Humphrey hugleitt
að stinga upp á Sargent Shriv-
er, mági hans og fyrrverandi
forstöðumanni Friðarsveitanna
sem nú er sendiherra í París.
Humphrey hefur heldur ekki
útiloknð möguleikann á því að
biðla til McCarthys, en ólík-
legt er að hann taki slíku boði
því að hann hefur ekki gefið
upp alla von um að hljóta til-
nefningúna. Auk þess er ágrein
ingur þeirra svo djúpstæður,
að McCarthy hefur jafnvel ekki
viljað heita Humphrey stuðningi
ef hann verður tilnefndur. En
ef Humphrey verður forsetaefni
demókrata og Nixon forsetaefni
repúblikana er almennt talið að
fylgismenn Kennedys og Mc-
McCarthys kjósi heldur að veita
Humphrey brautargengi en Nix
on af tvennu illu. Þannig gæti
Nixon stuðlað að því að sam-
eina demókrata.
Friðarviðrœður
í Addis Abeba
VONIR þær, sem bundnar voru
við það að samkomulag tækist
með fulltrúum Nígeríustjórnar og
stjórnarinnar í Biafra í viðræð-
unum í Niamey í Níger um mat-
vælaflutninga til hinna bág-
stöddu flóttamanna í Biafra
hafa farið út um þúfur. Enn er
þó ekki öll von úti um að sam-
komulag takist um þessa flutn-
inga, og einnig er það góðs
viti að Einingarsamtök Afríku
hafa fengið deiluaðila til að halda
með sér friðarráðstefnu í Addis
Abeba í næstu viku. En nýir
bardagar sem blossað hafa upp
hafa spillt friðarhorfum á ný.
Fyrsta málið á dagskrá fund-
arins í Addis Abeba verða skil-
málar fyrir pólitískri lausn deil-
unnar í Nígeríu. Möguleikar á
vopnahléi verða ekki teknir fyr-
ir fyrr en síðar. Báðir aðilar
tala tungum tveim: þeir segjast
vilja ræða um vopnahlé en segja
að stríðinu verði haldið áfram.
Herforingjar beggja aðila segja,
að vinna verði algeran sigur í
styrjöldinni.
En eina leiðin til þess að unnt
sé að verða hinum bágstöddu
flóttamönnum að verulegu liði
er að koma á vopnahléi. Sam-
komulag um matvælaflutningana
verður að byggjast á gagn-
kvæmu trausti. Sannfæra verður
Biaframenn að matvælin, sem
þeim verða send um yfirráða-
Framliald á bls. 18
Rottur til sölu á markaðstorgi í þorpi skammt frá Enugu til
Biafra. Hungursneyff ríkir í þorpinu.