Morgunblaðið - 16.08.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 16. ÁGÚST 196«
17
Henry Moore
— sjötugur frumherji
Nýlega átti hinn frægi brezki
höggmyndasmiður Henry Moore
70 ára afmælL í tilefni af þvi,
ritaði Lynn Heinzerling grein
þá, er hér birtist í iauslegri þýð-
ingn. Heinzerling, sem er þekkt-
ur blaðamaður og „Pulitzer“ vinn
ingshafi, heimsótti ísland fyrir
nokkrum árum og er vel kynnt-
ur hér á landi eftir heimsókn-
ina.
„Nemandinn sýnir mikla frarn-
för í starfi“, þannig hljóðaði
hinn fábreytti vitnisburður Kon
unglegu listaakademíunniar um
Htenry Moore, árið 1923.
f skýrslu um frammistöðu hans
á skólamisserinu var einnig tek-
ið fram, að Moore „virtist hafa
takmarkaðan áhuga fyxir hefð-
bundnum höggmyndastíl.
f dag má líta ávöxt af starfi
hina 70 ára gamla afmælisbarns
«iji víða veröld, á söfnum, al-
mienningsgörðum, opinberum
byggingum og fyrir framan
Lincotn Center í New York-
borg. Hann hefur hlotið fjölda
heiðursverðlauna fyrir sér-
keTmiiega'n stíl verka sinna,
sem hann skapar úr steini,
bronzi og við. Eftir nær
hálfrar aldar starf við mynd-
skurð og höggmyndir sýnir hann
hefðbundnum listformum sama
fálætið.
Afmæiissýning.
í tilefni af afmæli hans held-
ur Tatesafnið í London nú yfir-
litssýningu á verkum hans. Þar
hefur verið safnað saman 143
skúlptúrverkum og 72 teikn-
ingum. Er þetta yfingrips-
mesta sýning, sem haldin
hefur verið á verkum Moore.
Enn þann dag í dag eru
listgagnrýnendur ekki á eitt
sáttir um þýðingu og istöðu verka
hans. En fáir bera því í mót,
að hann sé tilfinninganæmur lista
maður, viðkvæmur og mannúðleg
ur maður, s:.m í útliti og fram-
komiu virðist miklu yngri en ald-
urinn gefur til kynna.
Moore var önnurn kafinn í
margar vikur fyrir opnun sýning
arinnar. I vinnustofu sinni í
Perry Green, uppi í sveit undir-
bjó hann sýninguna og stjórnaði
sjálfur uppsetningu og staðsetn-
ingu hinna ýmsu verka sinna.
Þrátt fyrir smásmuguiega ná-
kvæmni kom í ljós við opnun-
ina, að eitt verkanna, táknmynd
ársins 1962 í þremur hlutum,
sneri öfugt á stalli sínum miðað
við stöðiu hennar í sýningar-
sjónir nema gljáfægð gólfin,
rafmagnsljósin og hinir gestirn-
ir.
Ein af fyrstu einkasýnmgum
Moore var haldin í Leicestersýn
ingarskálanum á árinu 1931. Verk
hans sættu þá svo harðri gagn-
rýni, að Moore ákvað að fara
ekki fram á endurráðningu, sem
kennari við Konunglegu lista-
akademíuna. Álitið á verkum
hans hefur breyzt Síðan.
í listdómi um sýninguna í blað
inu Guairdian kemst Norbert Lyn
ton svo að orði: — Staða Moore
í heimi nútíma skúlptúrs virðist
traust, ekki hvað síst af sömu
orsökum og hann er einmitt gagn
rýndur mest fyrir. Þ. e. fyrir
hina þýðingarmiklu samtvinnun
hans á fígúratívum skúlptúr og
abstrakt".
Jafnvægi aðalatriðið.
Listgagnrýnandi Times kveður
svo að orði: — Kenningin um að
verkum hans hafi hrakað síðasta
áratuginn hefur afsannast með
nokkrum nýjum viðkvæmum, en
sterkum útskornum myndum. Þó
fellur sú kenning einnig um sjálfa
sig, að hann sé fyrst og fremst
myndskurðarmaður. Þar nægir að
líta á hin frábæru og fíngerðu
verk, sem hann skóp úr efnum
eins og leir, á fjórða tug aldar-
innar, Moore segir, að sjálfur
hafi hann aldrei haldið meir af
abstrakt skúlptúr. Það sé manns
líkaminn, sem hann hafi mestan
áhuga á. Áhorfandinn grein-
ir þó sannarlega alkunnar bugð-
ur og horn í verkum hans, hversu
margslungin þau kunna annars að
vteira í heild sinni. — Þrátt fyrir
allt, segir hann — sækja mörg
verka minna áhrif frá steinvöl-
um, beinum og skeljum, sem ég
safna. Á síðustu 20 árum hefur
hann í stað þess að nota stein
og við, 'hneigzt til að nota mjúk
samsett efni, sem hann mótar á
grind úr við og vír. Síðan er
verkið steypt endanlega í bronz.
— Ég hygg að það skipti ekki
máli hvaða aðferðum er beitt við
gerð verksins, hvernig frummynd
in lítur út, ’hvemig hún er soð-
in saman eða útskorin. — Höf-
uðatriðið er sú sýn, sem verkinu
er ætlað að tjá.
David Sylvester, sem ritaði
gagnmerka sýningarskrá fyrir
Tate sýninguna, skýrir þannig
hallandann í verkum Moore:
— Moore hugsar út verk sín frá
grunninum og síðan upp eftir.
Þegar hann kenndi í listaskól-
Moore vissi að þessu verki hans ætti að koma fyrir á úti-
svæði, þar sem ryk og skitur myndi fljótiega setjast á það.
Vandamálið leysti hann með að koma fyrir vatnsniðurföllum í
krumpunum á kjólnum. „Að nota krumpur i skúlptúr, var i sjálfu
sér skemmtileg reynsla“.
hans. Moore, sagði eitt sinn: —Ég
býst við, að ég sé haldinn móður-
komplex. Þetta sagði hann þó í
léttuui tón og virtist standa á
sama.
Móðir hans heimsótti hann einiu
sinni í London og var hann þá
önnum kafinn við að 'höggva stór
eflis stein. Er þau mæðgin sett-
ust að snæðingi var hádegisverð
urinn þakinn ryki. Móðirin er þá
sögð hafa tekið svo til orða:
— Hemry, strákurinn minn, hví
í ósköpunum tókstu upp á þessu?
Fyrsta abstrakt verk Moore var
standmynd, sem Sylvestér Segir,
að listamaðurinn hafi kallað „fíl
í hægindastól". Frummynd af styt
unni í Lincholn Center, sem er í
tveimur hlutum í hallandi stöðu,
var upphaflega gerð úr beini.
Moore er fjiarri því að líkjast
þeirri manntegund sem oft er
dæmigerð fyrir listamenn, þ.e.
skeggjaðir með flaksandi 'háls-
bindi. Hann líkist fremur enskum
fyrirmanni utan af landi. Fölur
í andliti, óaðfinnanlega klæddur
þó án alls íburðar. Allt er í föst-
um skorðum.
Moore er fæddur í Castleford
í Yorkshire. Faðir hans var kola
námumaður sem seimma tókst að
Listamaðurinn kemur fyrir verkum á afmælissýningunni.
helga höggmyndalistinni líf sitt
var ræða kennara nokkur.s í
sunnudagaskólanum.
Til að gegna herþjómustu í
Frakklandi í fyrri heimstyrjöld-
inni, hætti Moore námi við mennt
askólamn í Castlefodl. Eftir h'eim
komu sína hóf hann nám við lista
skólann í Leeds og hlaut fram
haldsstyrk til náms við Konung-
Áhrif frá heimsókn á vísindasafniff í London.
verða framkvæmdarstjóri fyrir
námu. Mörgum gleðidögum æsku
sinnar eyddi Moore í námum föð-
urs síns og ruslahaugumum um-
hverfis. — í æsku virtist mér
ruslahaugarnir miklu hærri en
pýramýdarnir, segir Moore. — Þa
er að segja, mér virtust þeir
hafa alltaf haft mikla þýðingu
í mínum augum. Moore hreifst
af útskornum líkneskjum á kirkj
unni í Methley, sem er skammt
frá heimili hans. Það sem mestu
réði þó um ákvörðun hans að
legu listaakademiuna í London.
Mbore hefur löngum haldið því
fram að áhrif frá mexikanskri
höggmyndalist hafi mótað nokk-
uð list sína auk útskurðarins,
sem hann sá í æsku, í kirkjum
YorkshÍTe. Menn spyrja hann
oft og tíðum um opin, sem setja
svip sinn á verk hans.
— Einu simni höfðu opin sjálf
sagt gildi, með þeim reyndi ég að
Ikera meðvitandi um rúmið í skúlp
túr mínum, útskýrði Moore. — Ég
lét opin bafa sína sérstöku lög-
un, síðar var himn hlutinn þvimg
aður utan á _ða troðið inn í, og
stundum var ytra lagið aðeins
skel utan um aðalhlutann, sem
var opinn. Upp á siiðkastið hef-
ég reynt að sameina form og rúm
í einn óaðskiljanlegan hlut, þann
ig að hvorugu sé gert meira und
ir höfði.
Moore starfaði í síðustu heims
o >-. 5 d sem listamaður í þjón-
ustu hins opinbera. Nokkrar
L'ikningar hans frá þessu tírna-
bi!i af sofandi fólki í loftvarn-
arbyrgi, er að fimna á sýning-
unni nú.
Til að komast út á smá gras-
f ö\ V' •’ r sem siö af hinum gríðar
stóru og óskiljanlegu verkum
Moores hefur verið komið fyrir,
verða sýningarg.stir að ganga
yfir bráðabyrgðabrú. Þegar menn
koma þangað í fyrsta skipti er
engu líkara en þeir séu kommir
á aðra reikistjörnu. Algengustu
viðbrögð hinma óvönu er að
spyrja: „Hvað táknar þetta“?
Sýningagesiurinn kemst aftur
til sjálfs sín, þegar hann sér
gráa vegginn með gaddavírmum
ofan á sem liggur umhverfis úti
sýnimgarsvæðið óg gler skýja-
'c'júfsims, sem gnæfir hátt yfir
= verkunum.
Tvö síðustu verk Moores, Imt-
erlocking 1968 og Vertebrae ‘68
eru meðal verkanna á Tate safn-
inu.
Moore kvæntist árið 1929, Ir-
ene Ravetzky, listakonu rússn-
eskri að uppruna. Þau eiga ina
dóttur, Mary. Jafnframt jarðiegn
sinhi í Perry Green. sem er upp
áhaldsstaður listamannsins og þak
in yerkum hans, eiga þau hjón-
in einbýlishús á Forte dei Marmi,
á Ítalíu.
Húsið er í nágrepni Carrara
fjalla, þaðan sem Moore fær mar
marann, er honum finnst heppi-
Itegastur fyrir höggmyndir símar.
Reykvíkingafélagið v.ll fræðiega
rannsókn á fyrstu byggð í Rvík
— Frá aðalfundi félagsins
akránni. Frá sjónarhóli venju-
legs áhorfanda skipti þetta engu
máli. Verk þetta var í hallandi
stöðu, og þannig minna mörg verk
Moores á konur í slíkri stellingu.
En í augum leikmamnsins eru oln
bogarnir, sem hvíla fast á stall-
inum, oft einu hlutar verksins,
er skera sig greinilega úr. Sum
af hinum kringlóttu fíngerðu
höfðum, með tveimur litlum skor
um fyrir augu, virðast tákna seli.
Það hlýtur að hafa hvarflað að
mörgum gestinum á Tate, að hann
hefði rekizt imn í nýjan einkemni
legan menningarheim, þar sem
ekkert kom kunnuglega fyrir
anum var hann vanur að hvetja
nemendur sína til að byrja á að
velja sér lifandi fyrirmynd.
Teikna fyrst fæturna og halda
síðan upp eftir. Stöðugleikimn
er fyrsta boðorðið í hans augum,
hversu mjög hann skerðir efnið
er jafnvægið aðalatriðið.
Sylvester telur, að skúlptúr
Moore samanstandi af hlutum úr
mannslíkamanium, dýrum, lands-
lagi eða öðrum hlutum úr nátt-
úrunni.
Hví tókstu upp á þessu?
Moore var í æsku mjög hænd-
ur að móður sinni og er hún
talin hafa haft sfcerk áhrif á list
Á AÐALFUNDI Reykvíkingafé-
lagsins sem haldinn var 5. maí
síffastliffinn var m.a. samþykkt
aff beina því til borgarstjórnar
aff hún geri ráffstafanir til þess
aff fram fari nú þegar effa fram
verffi haldiff sérfræffilegri athug
un á fyrstu byggff í Reykjavík
og bústaff Ingólfs Arnarsonar.
Einnig var samþykkt aff beina
því til borgarstjórnar aff tekn-
ar verffi upp aftur effa haldiff
áfram athugunum á möguieikum
þess að koma upp listasafni
Reykjavíkur og í framhaldi
þeirra Reykjavikursýninga sem
haldnar hafa veriff að upp verði
komiff stofnun effa safni til rann
sóknar og kynningar á höfuðat-
vinnuvegum borgarinnar, sjávar
útvegi, iðnaffi og verzlun.
Á aðalfundinum flutti Árni
Óla, blaðamaður, fróðlegt erlndi
um bústað Ingólfs Arnarsonar,
landnámsmanns, og hvatti til
þess að hraðað yrði sérfræði-
legri raninsókn á bústað hans og
fyrstu byggð í Reykjavík og að
því loknu yrði staðurinn vernd-
aður, friðlýstur og sýndur til-
hlýðilegur sómi. Félagar í Reyk
víkingafélaginu eru nú 500 að
tölu og hagur þess góður. Fé-
lagsfundir eru haldnir reglulega
einu sinni í mánuði að vetrinum
og eru þair vel sóttir. Nýbúið
er að láta gera fallegan félags-
fána með táknmyndum af at-
vinnuvegunum í höfuðborginni,
og teiknaði Halldór Pétursson
myndirnar.
Á aðalfundinum var einróma
samþykkt að gefa kr. 10 þús-
und í sjóslysasöfnunina hjá
sóknarprestinum og prófastinum
á Isafirði. Það er ætlun félags-
ins að halda hátíðlegt 182 ára
afmæli Reykjavíkur í Árbæ,
sunnudaginn 18. ágúst nk. Fjöl-
breytt skemmtidagskrá byrjar kl
2,30 Stjórn Reykvíkingaféiags-
ins skipa nú: Vilhjáimur Þ.
Gíslason, forseti, Friðrik K.
Magnússoo, varaforseti og fram-
kvæmdastjóri, Magnús Guð-
brandsson, gjaldkeri, Guðrún
Árnadóttir, Meyvant Sigurðs-
són, Kjartan Guðnason, Sigurð-
ur Ágústsson.