Morgunblaðið - 13.09.1968, Blaðsíða 14
14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 13. SEPT. 1968
ittiKgtiitlrlfifrife
Otgefandl
Framkvæmdas tjóri
Ritstjórar
Ritstjórnartulltrói
Fréttastjóri
Auglýsing ast j óri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsipgar
Askriftargjald kr 120.00
! lausasölu.
Hf Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Sigurður Bjamason frá Vigur
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjöm Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Arni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. Sími 10-100.
Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
á mánuði innanlands.
Kr. 7.00 eintakið.
STÓRIÐJUFRAM-
KVÆMDUM HRAÐAÐ
A llar líkur benda nú til, að
hraðað verði fyrirhug-
aðri stækkun álbræðslunnar
og að hún verði fullbyggð á
þremur árum í stað sex.
Fyrsti áfangi álbræðslunnar
verður fullgerður að ári
liðnu og verða afköstin þá 30
þúsund lestir á ári. Upphaf-
lega var gert ráð fyrir, að 6
árum síðar næði verksmiðjan
fullum afköstum eða 60 þús-
und lestum, en nú bendir allt
til þess að samkomulag náist
um að ljúka stækkun ál-
bræðslunnar á skemmri tíma,
þannig að fullum afköstum
verði náð á árinu 1972.
Þetta er árangurinn af við-
ræðum þeim, sem Jóhann Haf
stein, iðnaðarmálaráðherra
hefur síðustu daga átt við
forráðamenn svissneska ál-
félagsins. Samhliða svo örum
framkvæmdum í Straumsvík
yrði einnig að hraða stækkun
Búrfellsvirkjunar. Bendir því
allt til þess, að iðnaðarmála-
ráðheira hafi tekizt að leggja
grundvöll að framkvæmdum,
sem munu veita áframhald-
andi mikla atvinnu í landinu,
en það hefur valdið veruleg-
um áhyggjum hvað við mundi
taka, þegar stórframkvæmd-
unum í Straumsvík og við
Búrfell lyki á næsta ári.
Jafnframt ræddi Jóhann
Hafstein við forráðamenn
svissneska álfélagsins um
byggingu vídisótaverksmiðju
í Straumsvík í sambandi við
sjóefnaverksmiðju á Reykja-
nesi. í framhaldi af þeim við-
ræðum munu væntanlega
verða teknar upp viðræður
við þýzkt efnaiðnaðarfyrir-
tæki.
Að sjálfsögðu hafa engar
endanlegar ákvarðanir verið
teknar enn um þessar fram-
kvæmdir, en þó virðist ljóst,
að för iðnaðarmálaráðherra
til Sviss hafi orðið mjög ár-
angursrík. Hinar slæmu horf
ur í atvinnumálum lands-
manna vegna erfiðleika út-
flutningsframleiðslunnar
hafa knúið á um að hraðað
verði stóriðjuframkvæmdum
og bendir allt til að það muni
takast. í framhaldi af samn-
ingum um stækkun álbræðsl
unnar er nauðsynlegt að
hraða athugun á sjóefna-
vinnslunni, en samkvæmt upp
lýsingum, sem fram komu í
sjónvarpsþættí fyrir skömmu
er furðu litlu fjármagni varið
til rannsókna BaldursLíndals
sem eru undanfari sjóefna-
vinnslunnar. Ennfremur er
nauðsynlegt, að Alþingi stór-
auki fjárveitingar til hvers
konar rannsóknarstarfsemi á
auðlindum íslands, sem leitt
geti til uppbyggingar nýrra
atvinnugreina. Við verðum
einnig að nýta betur en nú
er gert menntun og hæfileika
íslenzkra vísindamanna og
beina starfskröftum þeirra í
ríkari mæli að vísindastörf-
um, sem leitt geti til eflingar
atvinnuveganna.
GLEYMUM EKKI
TVTú er nokkuð um liðið síðan
Sovétríkin og leppríki
þeirra réðust inn í Tékkó-
slóvakíu og nauðungarsamn-
ingarnir voni gerðir í
Moskvu. Síðan hafa ráða-
menn Tékkóslóvakíu unnið að
því að koma nauðungarsamn
ingunum í framkvæmd og þá
fyrst og fremst einbeitt sér
að því verkefni að koma á
rækilegri ritskoðun í blöðum,
útvarpi og sjónvarpi. Greini-
legt er, að forustumenn
kommúnistaflokks Tékkó-
slóvakíu telja, að verði ekki
stáðið við nauðungarsamn-
ingana af hálfu Tékkóslóvak-
íu, sé hætta á því að komm-
únistaríkin grípi til enn harka
legri ráðstafana, svo sem að
lima landið í sundur og hefja
brottflutning fólks í stórum
stíl í þrælabúðir í Síberíu.
Minna hefur verið rætt um
málefni Tékkóslóvakíu síð-
ustu vikur en fyrst eftir inn-
rásina. Og einmitt þess vegna
er rík ástæða til að minna
fólk á, að gleyma ekki Tékkó
slóvakíu, gleyma því*ekki, að
fimm kommúnistaríki beittu
annað kommúnistaríki of-
beldi, vegna þess að þar var
reynt að koma á almennum
mannréttindum. Það er líka
ástæða til að minna fólk á að
gleyma ekki hraksmánarlegri
framkomu kommúnista á ís-
landi. Við skulum ekki
gleyma ummælum kommún-
istans, sem sagði að kommún
istar á íslandi hefðu mótmælt
atburðunum, vegna þess að
ráðist hefði verið á sósíal-
ismann, en ekki vegna þess
að fullveldi smáþjóðar var
fótum troðið og frelsið sví-
virt. Og við skulum heldur
ekki gleyma ummælum
kommúnistans, sem lýsti því
yfir sama daginn og komm-
únískir herjir niddust inn í
Tékkóslóvakíu, að „mikið
mega Tékkóslóvakar fagna
því, að eiga engan Sjálfstæðis
flokk í landi sínu. — Og ekk-
ert Morgunblað“, þ.e. enga
frjálsa flokka og engin frjáls
blöð.
A ygi j U %SwJr w 1 ÍAN Ú RHE IMI
Dr. Gustai sterki mai i Husa lur Sk ik -hi ívakíi nn i...
Það er töluverður munur
á hernáminu í Tékkóslóvak-
íu eftir því hvar er. Til dæm-
is er það alls ekki með sama
hætti í Bratislava, höfuðborg
Slóvakíu við Dóná, og í
Prag. I Bratislava má heita,
að rússnesku skriðdrekamir
séu algerlega utan við borg-
armörkin en í Prag leynast
þeir í görðum og á ýmsum af
viknum stöðum, reiðubúnir
að geisast inn í miðborgina
með nokkurra mínútna fyrir-
vara. Og í Bratislava er svo
að sjá, sem endurreisn stjórn
málalífs og eðlilegs lífs horg-
arbúa gangi hraðar en í Prag,
þar sem ennþá rikir talsverð
ringulreið.
Rú'ssneska herliðið í Brati-
slava hefur að miestu dregið
sig í hlé að kastalanum, sem
stendur fyrir ofan borgina,
en þar er líka vígalegt um að
litast, vopn og bryndrekar um
allan kastalagarðinn. Stór
skriðdreki með stærðar byissu
lokar aðalinnganginum að
kastalanum. Og utan við
borgina, við þjóðveginn hafa
hersveitir komið sér víða fyr-
ir á þægilegum og lítt áber-
andi stöðum. Svo er að sjá
sem herstjórnin sovézka sé
að bíða átekta og ætli sér að
leyfa stjórnmálalífinu að kom
ast aftur til lífs og sjá hverja
stefnu það tekur.
Þessi þróun mála í Brati-
slava er tengd mikilvægu
atriði í stjórnmálalífi Tékkó-
slóvakíu í heild, tilkomu dr.
Gustavs Husaks, sem hins
sterka manns í kommúnista-
flokki Sólvakíu. Hann var
kjörinn aðalritari flokksins
þar fyrir um það bil hálfum
mánuði og hefur tekið stjórn
ina þar býsna föstum tökum.
fbúar Slóvakíu eru hrifnir af
i Husak og gleðjast yfir þess-
ari þróun málanna, en rithöf
undar og blaðamenn, sem
ennþá vilja 'ekki sætta sig að
fullu við hin nýju ákvæði um
ritiskoðun, sem meina iþeim að
segja hug sinn allan og láta
innrásarheirnn heyra hvar
„Davíð keypti ölið“, eru
ekki eins hrifnir.
Gustav Husak er lögfræð-
ingur að menntun, járngrár
maður með gleraugu. Hann
var einn af forystumönnum
Slóvakanna, sem árið 1944
risu upp gegn nazistum og
leppstjórn föður Tisos — og
stofnuðu skæruliðaher. Eftir
styrjöldina var hann um tíma
forseti þjóðarráðs Slóvakíu,
en það embætti svaraði nokk
urn veginn til þess, að hann
væri forsætisráðherra.
Síðan tók við ógnartímabil
Stalínismans og Husak, sem
stalinistar höfðu grun um að
berjast fyrir slóvakíska þjóð
ernissinna, var læstur bak
við járn og slá. Þar fékk
hann að dúsa í níu ár, var
ekki látinn laus fyrr en árið
1960. Landsmenn sneru sér
þá til hans með von í huga
og í gleðivímunni sem fór um
Tékkóslóvakíu síðaistliðið
vor, skrifuðu menn í Slóvak-
íu nöfn forystumanna sinna
á húsveggi og girðingar, þar
á meðal nafn Husaks.
Husak varð varaforsætis-
ráðherra í stjórn þeirra Dub-
ceks og Cerniks í Prag þeg-
ar innrásin var gerð í land-
ið og þeir Dubcek, Cernik og
Smrkovsky höfðu verið hand
teknir, var Husak einn þeirra
fáu manna, sem fylgdu Svo-
boda, foi*Beta, til Moskvuvið
ræðnanna sem frjáls maður.
í viðræðunum í Moskvu
reyndist Husak áhrifamikill.
Sagt ler, að hann hafi hald-
ið hörku sinni og kulda allan
tímann meðan Dubcek jós yf
ir sovétleiðtogana ásökunum
og skömmum, af tilfinnimga-
semi og sársauka, sem eðli-
legur mátti teljast eftir það,
sem á undan var gengið. Hus
ak beindi öllum sínum kröft-
um að því að ná einhvers-
konar málamiðlun og meðan
á viðræðunum stóð símaði
hann hvað eftir annað heim
uppörvandi fréttir og full-
yrti allan tímann, að hægt
væri að varðveita sjálfstæði
landsins og vinna að því að
koma hiernámsliðimu burt úr
landinu svo framarlega sem
gengið væri að þeim skilyrð-
um sem Sovétmenn settu og
þau framkvæmd.
Það er enginn vafi, að Hu-
sak leit málin allt öðrum aug
um en hinir tékkóslóvakísku
leiðtogar, t.d. Smrkovsky,
sem sagði þegar hann kom til
Prag, að það sem gerzt hefði
væri í rauninni þskaplegt á-
fall og stjórnin mundi breyta
þvert gegn vilja sínum, er
hún takmarkaði prentfrelsi
og stjórnmálafrelsi — og yf-
irleitt með því að fylgja
þeirri stefnu, sem Husak
sagði skorinort, að væri nauð
synleg. Málflutningur Smr
kovskys einkenndist af von-
brigðum og svartsýni en Hu
sak var í ávörpum sínum og
umræðum bæði bjartsýnn og
upplitsdjarfur. Hann huggaði
Slóvaka með því að enginn
hefði verið handtekinn og So
vétmenn beittu hvergi lög
regluþvingunum. „Við höfum
tryggt, að ekkert erlent ríki
muni hlutast til um innanrík-
ismál okkar“ fullyrti Husak.
„Það hefur enginn í huga of-
sóknir og handtökur".
Smrkovsky sagði fullum
fetum, að Tékkóslóvakar
hefðu engar tryggingar af
neinna hálfu, en Husak sagði
það tóma firru, að frelsi og
lýðræði yrðu héðan í frá hug
sjónir einar. Hann fullyrti,
að haldið yrði áfram á lýð-
ræðisbraut, „enda þótt við
verðum að setja á okk-
ur nokkrar hömlur“, bætti
hann við.
Eins og nú horfir virðist
allt benda til þess, að Husak
hafi ákveðið að leggja alla
áherzlu á að framkvæma
„málamiðlunina", eins og
hann kallar Moiskvusam-
komulagið. Hann reynir að
halda Slóvökum rólegum og
þöglum — og fær það að
launum að Rússar virðst vera
að slaka ofurlítið á taumun-
Við skulum minnast þess,
að í ágústmánuði 1968 skall
járntjaldið niður á ný og
gerði að engu vonir manna
um friðvænlegri tíma í Ev-
rópu. Kommúnistarnir reiða
um. Þegar í blöðum og út-
varpi hefur verið sagt frá
því að hernámsliðið hafi
sleppt haldi á ritstjórnar-
skrifstofum og útvarpsstöð-
um, er jafnan bætt við, að
það hafi yerið gert fyrir „at-
beina dr. Gustavs Husaks".
Og ekki er annað sýnna en
þessi aðferð hans, atorka og
harka sé smitandi. En nokk-
ur hópur menntamanna hefur
eftir sem áður sínar efa-
semdir. Það eru að vísu lekki
lengur Rúsisar sem stjórna rit
skoðuninni, en dr. Husak ger-
ir það svikalaust. Tímarit
ið „Novo Slovo“ birti fyrir
nokkru grein, þar sem talað
var um „Asíusveitir" her
námsliðsins og það hefti
blaðsins var gert upptækt.
Annað blað vikuritið „Zivot“
hafði gert bráðvel útbúna
igrein, þar sem atburðirnir í
Landinu allt frá janúarmán-
uði sl. voru raktir gaumgæfi
elga og vel, þar á meðal her
námið. Þetta hefti blaðsins
var einnig gert upptækt.
En þótt menntamenn og rit
höfundar í Bratislava hafi
sínar lefasemdir, hafa þeir
ekki flúið land, þótt þeim sé
það fremur innan handar en
Pragbúum, þar sem borg
þeirra er svo rétt við landa-
mæri Austurríkis. Þeir fara
„undir jörðina" og bíða á-
tekta. Vikurit rithöfunda
„Kulturni Zivot“, sem hafði
forystu í baráttunni gegn No
votny og var raunar eina
blaðið í Tékkóslóvakíu, sem
birti grein eftir Husak, eftir
að hann var látinn laus úr
fangelsi 1960 — var í síð-
ustu viku að útbúa grein, þar
3em ýmsir málsmetandi menn
voru spurðir eftirfarandi
spurningar: „Hvað tekur nú
við?“. Sum svörin, sem blað-
ið fékk voru afar athyglis-
verð en ritstjórinn, skegigjað
ur rithöfundur, gerði fullt
eins ráð fyrir því, þegar
hann var að leiðrétta próf-
arkirnar að greininni, að
þetta tölublað blaðsins yrði
gert upptækt.
Husak virðist hafa komizt
að samkomulagi við Rússa
um að blöðin skuli fá að vera
í friði svo framarlega sem
þau láti vera að gagnrýna
hiernámið, sósíalismann, og ein
staka foryistumenn flokksins.
Þó er ýmislegt látið afskipta-
lauist, sem hlýtur að teljast
gagnrýni. Til dæmis var á ein
um stað I „Kulturni Zi-
vot“ talað um að sósíalism-
inn hefði gert sjálfum sér
skömm til og úrkynjast í þá
átt að verða tæki til að reka
hrokafulla stórveldapólitík".
Annað blað birti grein eftir
kvikmyndaleikstjóra, sem
sagði að „árásarmennirnir"
sem kölluðu okkur andbylt-
ingansinna, af því að þeir
vildu hertaka land okkar,
geta misþyrmt okkur, handtek
ið okkur og myrt okkur und
ir því yfirskini og öðrum á-
móta,“
En að því er snýr að Gust-
av Husak, er enginn vafi á
Framhald á. bls. 21
sig á að fólk gleymi glæpa-
verkum þeirra, en við skul-
um ekki gleyma.