Morgunblaðið - 26.09.1968, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. SEPT. 1968.
15
ERLENT YFIRLIT
★ ÞróteUi 1 deilu Russu og Tékkósldvoka
★ Rússur hufu í hdtunum við Vestur-Þjdðverju
★ Hægri sveiflu í bundurískum stjdrnmúlum
Alexander Dubcek á þingfundi í Hradcanykastala í Prag.
Crípa Rússar til
nýrra ráða?
MARGT bendir til þess, að
Rússar séu að missa þolinmæð-
ina á Tékkóslóvakíu vegna þess
hve hægt þeim hefur þótt miða
í þá átt, að komið verði á „eðli-
legu ástandi“ og þeir séu þess
albúnir að láta til skarar skríða
til þess að flýta fyrir þessari
þróun.
Aðallega er rætt um tvo
möguleika: að þeir neyði tvo vin
sælustu leiðtoga landsins, Alex-
ander Dubcek flokksritara og
Josef Smrkovsky þingforseta, til
þess að segja af sér eða neyði
Dubcek til að grípa til illa þokk
aðra ráðstafana, sem gem mundu
vinsældir hans að engu og valda
tortryggni og sundrungu. En
ljóst er, að allar tilraunir Rússa
til að knýja fram breytingar á
æðstu forystu landsins eða nýj-
ar tilslakanir munu vekja mikla
ólgu og að forystumenn lands-
ins munu beita sér ákaft gegn
öllum slíkum breytingum.
Hins vegar geta þeir ekki
gengið fram hjá þeirri staðreynd
að rúmlega hálf milljón her-
manna frá Varsjárbandalags-
ríkj'unum er í landinu. í vænit-
anlegum viðræðum við leiðtog-
anna í Moskvu mun reyna mjög
á festu og hæfni tékkóslóvak-
ískra leiðtoga.
ÞRÁTEFLI
Segja má, að þrátefli hafi skap
azt í viðureign Rússa og Tékkó-
slóvaka. Rússar hafa fengið því
framgengt, sem þeir sögðu að
vakað hefði fyrir þeim með her
náminu:
• Herfylki hafa verið send til
vesturlandamæra Tékkóslóvakíu
vegna ímyndaðrar hættu á ár-
ás úr vestri.
• Útvarp, sjónvarp og blöð
hafa verið múlbundin, skoðana
kúgun hefur verið komið á og
almenningur þorir ekki lengur
að gagnrýna opinskátt það sem
miður þykir fara.
• Valery Kuznetsov erindreki
Moskvustjórnarinnar, sem er
nokkurs konar landstjóri í
Tékkóslóvakíu, hefur eftirlit með
mikilvægum ákvörðunum og ut-
anríkisstefnunni. Samkvæmt sum
um fréttum hefur hann einn-
ig eftirlit með vissum ræðum
sem forystumenn Tékkóslóvaka
halda.
ENGIR KVISLINGAR
Á hinn bóginn hefur Rússum
ekki tekizt að finna kvislinga
úr hópi forystumanna, sem þeir
gætu notað til þess að hrinda í
framkvæmd öllum kröfum sín-
um. Fréttir herma, að eini leið-
toginn, sem sýnt hafi raunveru
legan áhuga á því að vinna fyrir
Rússa. Alois Indra, hafi látizt
þegar gerð var á honum læknis
aðgerð nýlega í Moskvu. Að
vísu virðast Rússar gera sér von
ir um, að tveir forystumenn
verði fáanlegir til samstarfs:
• Dr. Gustav Husák, leiðtogi
kommúnistaflokksins í Slóvakíu
sem hefur verið tvíræður í af-
stöðu sinni til hernámsins og er
greinilega í náðinni hjá Rússum,
þótt það sé síður en svo víst að
hann sé fús að taka við skip-
unum frá þeim, enda hefur hann
orð fyrir að vera sjálfstæður í
skoðunum: og
• Zdenek Mlynar, fulltrúi í
framkvæmdanefndinni, sem tók
þátt í Moskvuviðræðunum, hef-
ur alls ekki orð fyrir að vera
kvislingur fremur en Husak, en
hefur hvatt til þess að brúað
verði bilið milli þjóðernishyggju
Tékkóslóvaka og hins harða
raunveruleika sovézka hernáms-
ins.
Rússar hafa einnig gert ákaf-
ar tilraunir til að koma sér upp
liði stuðningsmanna meðal starfs
manna ríkisstofnana og bæja- og
sveitastjórna, en með engum
sjáanlegum árangri. Þó virðist
Rússum hafa tekizt að valda
nokkurri óvissu og tortryggni,
sem ef til vill gæti stofnað ein-
ingu þjóðarinnar og forystu-
mannanna í hættu síðar meir. En
hingað til hafa embættismenn og
venjulegir borgarar harðlega
neitað að hjálpa hernámsveld-
unum.
Jafnvel tékkóslóvakíska leyni
lögreglan hefur aðstoðað fólk,
sem reynt hefur að óhlýðnast
hernámsliðinu og bjargað nokkr
um frjálslyndum menntamönn-
um frá því að verða handtekn-
ir af rússnesku leynilögregl-
inni. Mikilvægt er, að Dubcek
getur einnig treyst á stuðning
innanríkisráðuneytisinS.
EINHUGA ÞJÓff
Mikilvægast er, að Dubcek nýt
ur enn stuðnings og samúðar
allrar þjóðarinnar, og það
gremst Rússum mest. Þeir vona,
að Dubcek eigi eftir að baka
sér óvinsældir vegna illa þokk-
aðra ráðstafana, en hingað til
hefur þeim ekki orðið að þess-
ari von sinni. Sömu sögu er að
segja um Ludvik Svoboda for-
séta og aðra leiðtoga: þeir njóta
enn mikilla vinsælda.
En þeir vita, að þeir geta ekki
haldið því mikla trúnaðartrausti,
sem þjóðin hefur sýnt þeim, nema
þeir sýni og sanni að þeir hafi
ekki gefið frjálslynda stefnu
sína algerlega upp á bátinn. Þess
vegna munu þeir standa fastir
fyrir gegn kröfum Rússa um, að
meiri festa verði sýnd í ráðstöf-
unum, er miða að því að koma
á „eðlilegu ástandi", og halda
því fram, að þeir hafi gert nóg
og nú sé röðin komin að Rúss-
um að slaka til og hefja brott-
flutning hersveita sinna úr land
inu.
Rússar munu hafa krafizt þess
að embættismenn sem þeir telja
að sýnt hafi linkind við að fram
fylgja þessum ráðstöfunum,
verði látnir víkja. Moskvu-blöð
in hafa kvartað yfir því, að viss
ir embættismenn og borgarstjór
ar hafi „komið í veg fyrir“ sam-
skipti hernámsliðsins og þjóðar-
innar. Þótt ritstjórar forðist að
gagnrýna hernámsliðið, kvarta
Rússar yfir skopmyndum og þýð
ingum á ummælum erlendra
blaða.
Ef tékkóslóvakískir leiðtogar
láta engan bilbug á sér finna
og neita að gera fleiri tilslakan-
ir, kunna Rússar að komast að
þeirri niðurstöðu að eina ráðið
til að knýja fram breytingu sé
sú að víkja þeim frá völdum og
skipa samvinnuþýðari menn í
þeirra stað. En það gæti haft
ófyrirsjáanlegar afleiðingar.
Tékkóslóvakíska þjóðin stendur
sem einn maður gegn hernám-
inu. Bezti kostur Rússa virðist
vera að halda áfram tilraunum
sínum til að grafa undan trausti
þjóðarinnar á leiðtogunum og
ala á tortryggni og sundrungu
meðal þjóðarinnar. Eftir á að
koma í ljós, hvort sú viðleitni
ber meiri árangur en hún hefur
gert til þessa.
Hvað ganga
Rússar langt?
Rússar hafa á undanförnum
vikum reynt að réttlæta íhlut-
un sína í Tékkóslóvakíu með
því að hálda því fram, að hún
hafi verið nauðsynleg vegna
þeirrar ógnunar, sem stafi frá
hefndarsinnum í Bonn. Þeir hafa
fylgt þessum ásökunum eftir
með því að senda Bonn-
stjórninni uggvænlegar orð-
sendingar, þar sem þess hefur
í raun og veru verið krafizt að
hún láti af þeirri stefnu sinni að
bæta sambúðina við Austur-
Evrópuríkin og kveði niður ný-
nazisma. Svo mifclum stakkaskipt
um hefur ástandið í heimsmál-
unum tekið eftir innrásina í
Tékkóslóvaikíu, að hinir svart-
sýnustu velta því fyrir sér,
hvort Rússar hugsi í alvöru um
þann möguleika að ráðast á Vest
ur-Þýzkaland.
Rússar 'halda því fram, að þeir
hafi rétt til íhlutunar í Vestur-
Þýzkalandi samkvæmt tveimur
ákvæðum stofnskrár Sameinuðu
þjóðanna þess efnis, að Banda-
menn í heimsstyrjö'ldinni grípi
til aðgerða gegn fjandmönnum
sínum, ef nauðsynlegt reynist til
þess að tryggja að samningar-
nir, sem bundu enda á heims-
styrjöldina, séu hafðir í heiðri.
Að beiðni Vestur-Þjóðverja hafa
Vesturveldin svarað þessum stað
hæfingum Rússa, og hafa Bret-
ar og Bandaríkjamenn haldið
því fram, að umrædd ákvæði
séu úrelt og hafi ekki lengur
gildi, en Frakkar vilja ekki
ganga eins langt og segja að-
eins, að túlkun Rússa á þeim sé
villandi og ónákvæm Sumir
fréttaritarar benda á, að með
sömu rökum og Rússar beiti hafi
Vesturveldin íh'lutunarrétt í
Austur-Þýzkalandi, sem hafi í
anda Hitlers og þýzkrar hern-
aðarstefnu ógnað grannríki með
þátttöku sinni í innrásinni í
Tékkóslóvakíu.
í yfirlýsingu Bandaríkjastjórn
ar segir, að hvers konar árás á
Vestur-Þýzkaland verði umsvifa
laust svarað enda er samkvæmit
Atlantshafssáttmálanum litið á
árás á eitt aðildarríki sem árás
á þau öll. Um Vestur-Þýka
land gegnir allt öðru máli en
Tékkóslóvakíu, þar sem það er
utan ábrifasvæðis Rússa, og þess
vegna mundi íhlutun þar leiða
til stórátaka. Þar sem Rússum
er fyrst og fremst annt um að
varðveita heimsveldi sitt frem-
ur en að stækka það, virðist
ótrúlegt að þeir hætti á slík't.
Sennilegra er, að þeir viljidreifa
athyglinni frá Tékkóslóvakíu og
reyna að leggja fast að Bonn-
stjórninni að undirrita samning
inn um bann við frekari út-
breiðslu kjarnorkuvopna.
USA PAPPÍRSTIGRISDÝR?
En innrásin í Tékkósílóvakíu
hefur vakið svo mikla tor-
tryggni í garð Rússa, að margir
sérfræðingar hafa tekið til end
urskoðunar það mat sitt, að þeir
muni ekki beita hervaldi gegn
Vestur-Þjóðverjum. Harry Sch-
warz, hinn kunni sérfræðiugur
New York Times í málefnuim
kommúnistaríkja, segir: „Þeir -
rólegustu eru farnir að velta
því fyrir sér, hvort þeir sem
ráði stefnunni í Moskvu hafi
komizt að þéirri niðurstöðu, að
validajafnvægið í heiminum hafi
raskazt þeim í vil og þeir hafi
þess vegna nýtt svigrúm, sem þá
hafi áður vantað. Hinir svart-
sýnustu halda því fram, að ráða
mennirnir í Kreml kunni nú að
halda, að Bandaríkjamenn séu
pappírstigrisdýr, sem séu of fasit
ir í kviksyndinu í Vietnam og
of lamaðir heima fyrir vegna
kynþáttaólgu og pólitískrar
sundrungar til þess að geta stað
ið við skúldbindingar sínar í
Mið-Evrópu, ef herir Sovétríkj-
anna fari á kreik.“
Schwarz segir, að alvarlegar
umræður um þessa möguleika
sýni, jafnvel þótt þeir sem um
þetta ræði séu aðeins í minni-
hluta, hvernig innrásinni í Tékkó
slóvakíu hafi leitt til róttæks
endurmats á gömlum hugmynd-
um um jafnvægið í heiminum
eftir heimsstyrjöldina síðari.
Framh. á bls. 19
Humphrey ræddi nýlega viff Truman forseta, sem sagffi honum: „Hittu eins margt fólk og þú
getur og segffu því sannleikann jafnvei þótt hann sé beiskur.“