Morgunblaðið - 12.10.1968, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. OKTÓBER 1968
21
- KÖTLUGOS
Framhald af bls. 3
líkindum gefur þessi uppfyllmg
bezta hugmynd um, hve fram
burður flóðsins hefur verið mik-
ilL Því þar sem togarar voru
stundum að veiðum áður, er nú
svartur sandur. Og þessi breyt-
ing varð öll á fáum klukkutím-
um“.
Guðgeir Jóhannsson kennari
segir frá því, að þennan dag hafi
3 vélbátar úr Vestmannaeyjum
og flutningabáturinn Skaftfell
ingur verið í víkinni (í Vfl^ í
Mýrdaí). „Var verið að ferma og
afferma báta þessa í óðaönn, þeg
ar gosið kom. En því var hætt,
þegar til þess sást. Var búist við
straumköstum og bylgjum frá jök
ulhlaupinu. I>ó var haldið áfram
að draga tunnur út í Skaftfell-
ing nokkru lengur. En því varn
eiinnig hætt um kl. 5 e.h. Var þá
kominn óvenjulega mikill straum
ur í sjóinn. Sogaðist hann svo
langt frá ströndu að upp komu
sker og ktettar, sem aldrei áður
hafa sést um stórstraumsfjöru.
En eigi féll hann að aftur neitt
til muna. Var þá bátunum eigi
vært, og lögðu þeir af stað hver
af öðrum. Þessu næst fer að bóla
á öddum, er koma frá hlaupinu og
stefna beint til vesturs, þvert yf-
ir smáöldur þær, er áður voru á
sjónum, og komu beint úr suður-
átt. Hin fyrsta af straumöldum
þessum skall alla teið vestur að
Reynisfjalli og veður skammt fyr
ir aftan vélbát þann, er síðast-
ur lagði af stað. En hann sakaði
ekki. Nokkrar öldur komu á eft-
ir þessari, en þá leið nokkur
stund, sem engar öldur sáust. Ein
um kl. 7 e.h. kemur annar öldu-
flokkur. Sést til þeirra, hvar þær
bruna hvítfextar og háreistar
austur allan sjó. Brotna þær
loks til fulls og skel'la af miklu
afli á urð þeirri, sem hér er aust
an undir Reynisfjalli. Fara þær
hærra en mestu brimöldur, þar
sem þær koma beint að tandi, en
eigi verða þær að tjóni hér,
vegna þess að þær gamga sam-
hliða ströndinni". Morguninn eft
ir sást vel, „að tveir tangar
komu fram í sjó og eru allmikl-
ir. Þeir eru þaktir afarstórum ís-
jökum. Annar tanginn er fram
undan Múlakvísl, en hinn er
nokkru utar, er sá mflu meiri.
Milli tanga þessara er vík, og
virðist þar mjög lítið brim“.
Víkur nú frásögninni austur í
Álftaver. í skýrslu Gísla Sveins-
sonar, segir svo: „Um hádegis-
bil fóru allmargir bændur úr
Álftaveri og fleira fólk til VógJ
réttar, því að þá var réttardag-
ur. Safnsmenn allir, 16 að tölu,
voru dreifðir um allan austur-
hluta Mvrdalssamd's, hið efra,
vestan frá Mýrdalsjökli og aust
ur að Kúðafljóti. Um miðmunda
tóku réttarmenn eftir því, er
þeir biðu safnsmanna, að und-
arlega þungan nið var að heyra
í vestri, og leiddu menn ýmsum
getum að því hvað valda mundi,
sjávarhljóð eða annað, en um
nónbil þótti sýnt, að jökulhlaup
mundi geta verið, og voru ungl-
ingar, er við rétt voru staddir
sendir heim. Smám saman varð
móðan svartari yfir Mýrdalsjðkli
og kom fyrsta reiðarslagið, og
steyptist á sömu stundu kolsvart
þykkni til landsuðurs yfir toft-
ið. Fjárréttin liggur ofan við ána
Skálm og allnærri, en hún renn-
ur af sandlnum austur í Kúða-
fljót og sést nú þaðan til smal-
anna, rak hver það fé, er hann
hafði fyrir hitt, en brátt yfir-
gáfu þeir fjárhópana. Setti hver
á harðasprett og kaflaði hver til
annars, að „Katla væri að
koma“. Hlupu réttarmenn á
hesta sína, er hjá stóðu og
hleyptu fram yfir Skálm, en
framan hennar er nærri öll
byggðin, en nálægt 100 föðmum
ofar en þeir þeystu yfir ána valt
þá fram óðfluga geysihár vegg-
ur hrásvarts jökulflóðs með
braki og gusum sem í hafróti.
Sluppu bændur fram yfir, en
smalar hleyptu í Skálmarbæjar-
hraun, sem er bar ofan ár og
austur við Kúpafljót, efstur í
ÁTftaveri. í hælunum á réttar-
mönnum, er riðu í skyndi til bæja,
mátti heita að jökulflóðið
kæmi. Stefndi það 9 bæinn Holt
— þar er þríbýli —, braut á
augabragði niður túngarðana og
flæddi á túnið. Flýði þá fólk af
bæjum þeim að Herjólfsstöðum,
er standa hærra. Allt þetta gerð
ist á fjórðungi stundar, og var
þá kominn á ísköld krapasletta
með blautri sanddífu, varð
rokkið fyrir sóíarlag. Dundu nú
yfir látlaus reiðarslög með ægi-
’legum gauragangi, bærinn Holt
umkringdist af flóðinu. Heim að
Hraunbæ kom flóðið, svo að mun
aði 2 stikum frá húsvegg. Af
öðrum bæjum sunnan svonefndr-
ar Landbrotsár flýði fólkið í
beitarhús, er hærra standa og
unnar. Engum varð svefnsamt þá
nótt, er í hönd fór. Vöktu bænd
ur til þess að hafa auga með
hlaupinu og reyndu að bjarga
skeppnum þeim, er þeir náðu í,
en lítt sást frá því að myrkur
var mikið, en eldslögin lýstu á-
vallt annað veifið. Kl. 8 að
kvöldi þessa dags var jörð ö'll í
Álftaveri svört orðiin af sandi.
Fram á nóttina var svo mikill ó-
gangur af þrumum og eldingum
að enginn hefir lifað annað eins,
þeirra er nú eru uppi í byggðar-
laginu. Frá klukkan 1 um nótt-
ina til kl. 4 vægði dálítið þrum-
unum, en frá 4-5 hélst óslitinn
þrumugnýr, hægari frá 5-6, og
til þess tíma var á álitrings
öskuregn. Lagði þá reykinn norð
ur af jöklinum til óbyggða því
að vindstaða breyttist".
Enn skal getið eins manns í
Skaftártungu, sem með naumind
um slapp úr heljargreipum hlaups
ins. Hann var frá Hrísanesi og
ætlaði úr Skaftártungu í Álfta-
ver, sem leið liggur yfir Hólms-
árbrú. „Var hann kominn all-
langan spöl frá brúnni, þegar
hann verður var við hlaupið.
Hleypur hann þá alít hvað af
tekur í áttina til brúarinnar, og
þegar hann kemur þar, hafði
hlaupið fyllt gljúfrið upp að
brúnni og var tekið að skella
yfir hana gegnum handriðið. En
hann sá þó þann kost að stökkva
yfjr brúnna. Studdist hann að
nokkru við handriðið og komst
annig yfir, þótt straumurinn væri
orðinn állstrangur á brúnni. En
rértt í þeim svifum, er hann var
kominn heilu og höldnu yfir,
sópaði hlaupið þeim htuta brúar
innar af, sem nær honum var,
og síðar fylltist gljúfrið alger-
lega, og geistist þá hlaupið yfir
allt það svæði, er hann hafði
áður farið um handan árinnar“.
Sem fyxr er sagt urðu menn
£ Vík' gossins fyrst varir, er
þeir fundu jarðskjálftankipp, svo
að hrikti í húsum og glamraði
í 'leirtaugi og lausum munum,
um tveimur tímum áður en sást
til híaupsins. Auk flóðsins sást
mikill mökkur upp úr Mýrdals-
jökli. Kjartan Leif Markússon í
Hjörleifshöfða lýsir honum svo:
„Upp úr Mýrdalsjökli kom gíf-
urlegur mökkur og mest bar á
vatnsgufumekki þennan fyrsta
dag gossins, sem þeyttist upp
af ofsakrafti. Undir sólarlag var
mökkurinn afar tilkomumikil! að
sjá þegar kvöldsólin skein á
hann. Þegar tók að rökkva fór
maður að sjá í mekkinum mikil
og skær eldleiftur eða skínandi
ljósrákir, sem lifnuðu, þutu um
loftið í allar áttir og dóu svo
út, allt á einu augnabliki. Og
gekk svo á þessum látlausu eld-
ingum með ógnar braki og brest
um, svo björgin nötruðu og jörð-
in skalf. En þetta var ekki eldur
úr gjánni í jöklinum heldur raf-
magn í mekkinum. Mér er sér-
staklega minnisstætt í myrkrinu
um kvöldið, þegar lítið sást orð-
ið til flóðsins og ekkert til jök-
ulsins, að heyra reiðarslögin og
vatnsniðinn. Niðurinn var gífur-
legur þungur, trö'llslegur og heift
arlegur", Þegar við vöknuðum
um morguninn var allt með kyrrð
og spekt og flóðið gersamlega
fjarað út. Hinn 14. var heiðskírt
veður og gott, en öskumistur
svo mikið að óglöggt sá til sól-
ar. Þá fyrst féll fíngerð aska,
svo að sporrækt varð. Gífurlegt
vatnsflóð flóði nú fram Sand-
inn þennan dag, en var með
öðrum hætti en fyrst, því jaka-
ferðin var engin, þar sem flóð-
ið hafði nú óhindraða framrás
úr jöklinum. f fáum orðum sagt
var svo þetta vatn stöðugt að
renna fram í heila viku, en þá
fór það þverrandi. Næsta sunnu
dag, þ. 20. október var svo fjar-
að að sandurinn mátti kallast
þurr á móti því sem áður var.
Komust menn þá loks yfir sand-
inn. En þó að vatn væri hætt
að koma fram úr jöklinum, þá
virtist sem eldgosið sjálft rénaði
ekkert. Gosmökkurinn var alltaf
jafn gífurlega mikill dag og nótt.
Stundum virtist hann hvítur, en
oft kolsvatur og steig gríðálega
hátt. Þannig var þetta alla daga
gossins. Mátti heita að eldgos-
fð etæði í 3 vikur. Þá
virtist það detta skyndilega nið-
ur. Smá gufugos sáust 3. og 4.
nóvember og svo ekkert meir“.
Þó ekki yrðu mannskaðar í
Kötlugosinu 1918, olli það miklu
tjóni. Skemmdust afréttarlönd,
heimahagar og tún af ösku, aur-
burði og leir og sandi. Og auk
þess fórst mikið af sauðfé og
hrossum, er hlaupið hremmdi.
Öskufal’lið kom harðast niður á
Skaftártungunni. Fór fram endur
mat flestra jarðanna (fasteigna-
mat) svo miklar breytingar höfðu
orðið á þeim til hins verra. M.a.
fór Búlandssel í Skaftártungum
í eyði. Sigurjón bóndi flúði það-
an og flutti að Galtalæk, þar
sem hann og fjölskylda áttu eft
ir að upplifa annað eldgos í
Hek'lu árið 1947.
RITSTJÓRN • PRENTSMIÐJA
AFGREIÐSLA*SKRIFSTOFA
SÍMI 1Q.10D
LINDARBÆR
K
M
2
*fl
Q
d
Gömlu dansarnir
í kvöld.
Polka kvartettinn
leikur.
Húsið opnað kl. 8,30.
Lindarbær er að Lindar-
götu 9. Gengið inn frá
Skuggasundi. Sími 21971.
Ath. Aðgöngumiðar seld-
ir kl. 5—6.
P
»A
LiNDARBÆR
Hárgrei ðsl ustofur
Hárgreiðslusveinn óskar eftir starfi á góðri hár-
greiðslustofu.
Tilboð sendist biaðinu fyrir 15. þ.m. merkt: „Hár-
greiðslusveinn — 2208“.
Atvinna
Vanar saumakonur óskast strax.
Upplýsingum ekki svarað í síma.
VINNUFATAGERÐ ÍSLANDS H.F.
Þverholti 17.
Rafvirkjar — atvinna
Innflutningsfyrirtæki vill ráða nú þegar til starfa
rafvirkja á aldrinum 25—35 ára.
Starfið felst aðallega í viðgerðarþjónustu, jafnframt
sölu- og afgreiðslustörfum. Nauðsynlegt er að við-
komandi hafi bifreið til umráða.
Væntanlegir umsækjendur skili eiginhandarumsókn-
um, með upplýsingum um fyrri störf, á afgreiðslu
Morgunblaðsins fyrir 19. þ.m., merktum: „Þjónustu-
störf — 2207“.
MA‘ESTRO
leika frá kl. 4—7 og 9—1.
Munið nafnskírteinin.
KLÚBBURINN
Matur framreiddur frá kl. 8 e.h.
Borðpantanir í síma 35355. OPIÐ TIL KL. 1.