Morgunblaðið - 27.10.1968, Blaðsíða 10

10
MORG-UNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. OKTÓBER 1968
— Aðdiagandinn
Frambald af bls. 8
braut ákveðin, sem farin yrði í
Tékkóalóvakíu.
FRJÁLSRÆÐISÞRÓUNIN
HEFST
Hér skal þessi þróun rakin
lítillega, en farið hratt yfir
sögu, því að hún er flestum að
meira eða minna leyti kunn. í
marz sl. var prentfrelsi komið
á í landinu. Blöðin tóku upp
sjálfstæða afstöðu gagnvart
stjómarvöldunum, gagnrýni á
þau varð :að sjálfsögðum hlut,
sem þau fremur hvöttu til en
löttu og í stað fangeisana og
annarra réfsiaðgerða gripu full
trúar ríkisvaldsins til pennans
eða hljóðnemans til þess að
verja gerðir sínar.
Ferðafrelsi var komið á. Hver
mátti fará hvert á land sem
hann vildi, ef hann aðeins átti
fé til. Raúnar má segja, að það
hafi verið miklum erfiðleikum
bundið fyrir fólk að ferðast til
útlanda, jáfnvel þótt það hefði
fé til, því að al'lur erlendur
gjaldeyrir’ sem viðkomandi
fékk til farar sinnar, nam tíu
dollurum ög varð að kaupa þá
á fimmföldu gengisverði. Þessu
oltu gjaldeyriserfiðleikar lands
ins. Engu að síður var þetta
stórkostleg breyting. Þeir sem
áttu settingja í öðrum löndum
og gátu látið þá standa straum
af kostnaðinum við ferð sína
létu ekki segja sér s'líkt tvisv-
ar. Loks gafst tækifæri til þess
að sjá son, dóttur, móður, föður
o.s.frv. eftir ef til vill tuttugu
ára aðskilnað.
Þá voru framkvæmdar stór-
felldar breytingar á réttarfari
landsins. Héðan í frá skyldi
vera ókleift að handtaka nokk
urn fyrirvaralaust og halda
honum fangelsuðum langtímum
saman, án þess að viðkomandi
vissi um, hvað honum væri gef
ið að sök í raun og veru og
mál hans látið koma fyrir rétt.
Dómsvaldið átti að vera eftir-
leiðis fullkomlega aðgreint frá
ríkisvaldinu og óháð því. Hver,
sem ákærður var, skyldi eiga
heimtingu á því, að mál hans
yrði tafarlaust látið koma fyr-
ir rétt, þar sem óhlutdrægur
dómari kvæði upp rökstuddan
úrskurð eða dóm í máli hans.
Mál þúsunda manna sem dæmd
ir höfðu verið saklausir, voru
tekin upp að nýju, þeim veitt
uppreisn æru og auk þess
greiddar skaðabætur fyrir áorð
ið misrétti, eftir því sem unnt
var. Tékkóslóvakía var orðin
að réttarríki að nýju.
Trúarbragðafrelsi var komið
á og prestar landsins tóku aft-
ur við embættum sínum í kirkj
um þeim, þar sem þeir höfðu
þjónað. Áður höfðu fjölmargir
þeirra mátt sæta afarkostum og
verið hraktir úr embættum sín
um. Kirkjan skyldi gerð að
sérstakri stofnun en í bylt-
ingunni 1948 tók ríkið algjör-
lega við stjórn hennar og bann
aði í reynd starfsemi hennar.
Menningarfrelsi var komið á.
Nú þurfti ekki lengur leyfi til
þess að stofna félög í því
skyni að vinna að sameiginleg-
um áhugamálum. Skátahreyfing
landsins og hvers konar félög
áhugafólks tóku að starfa að
nýju.
SÓSÍALÍSKT HAGKERFI
SKYLDI HALDAST
Svo langt var gengið, að öðr
um stjórnmálaflokkum en komm
únistaflokknum var veitt leyfi
til sjálfstæðrar starfsemi. Þeir
urðu að vísu að starfa innan
svokallaðrar Þjóðfylkingar,
þar sem kommúnistar voru enn
alls ráðandi, en grundvöllurinn
var lagður að kerfi, þar sem
stjórnmálaflokkarnir voru fleiri
en einn. Það var ekki einu sinni
áskilið að þeir væru sósíalist-
ískir. Allir gengu þó út frá
því sem gefnu. Eitt skyldi hald
azt óhaggað og það var hið
sósíalistíska hagkerfi. Ríkið
skyldi eftir sem áður ráða at-
vinnutækjunum. Miklar umbæt
ur í efnahagsmálum voru þó
ráðgerðar. Lögð skyldi meiri
áherzla á að hvetja einstakling
inn til meiri og betri afkasta.
Nú skyldu menn valdir í
ábyrgðarstöður í atvinnulífinu
eftir getu og hæfileikum. Það
átti ekki að duga lengur að
vera bara dyggur flokksmað-
ur. Aðeins smávægilegar breyt
ingar skyldu eiga sér stað, sem
unnt var að flokka undir frá-
hvarf frá sósíalisma. í land-
búnaði skyldi búrekstur þeirra,
sem enn byggju á eigin jörð-
um, efldur. í verzlun skyldi
smásala gerð að einkarekstri í
takmörkuðum mæli að nýju og
eins skyldi farið með smáiðnað.
Talið var, að þetta kynni að
reynast hagkvæmt og veita rík
isfyrirtækjum nauðsynlega sam
keppni. Hið sósíalistíska hag-
kerfi duldist engum eftir sem
áður. Atvinnutækin voru áfram
eign hins opinbera. Eins var
með langmestan hluta íbúðar-
húsnæðis og raunverulega allt
land.
Það var eins og allir gerðu
sér Ijóst, að stórfelldra breyt-
inga væri að öðru leyti þörf á
atvinnu- og efnahagslífi lands-
ins. Þrátt fyrir tuttugu ára
kommúnisma voru lífskjör
verkamanna verri en á Vestur
löndum. Slíkt var ósæmandi,
en til þess að bæta lífskjörin
varð að gera framleiðsluvörur
landsins samkeppnisfærar á
frjálsum markaði að nýju. Ljóst
var, að samstarfið innan Come-
con var ekki fullnægjandi. Það
þurfti að endurnýja atvinnu-
tækin einkum vélabúnað iðnað
arins. Tit þess þurfti stórfélld
lán og ef þau fengust ekki í
Sovétríkjunum, skyldi þeirra
leitað annars staðar, og þá
óhikað á Vesturlöndum. Menn
sögðu sem svo: Það er ekki
skortur í landi ekkar, en það
er ekki nóg. Við viljum lifa
betur.
í utanríkismálum skyldi stefna
landsins haldast óbreytt. Það
átti samstöðu með öðrum ríkj-
um Varsjárbandalagsins. Krafa
Súdetaþjóðverja í Vestur-
Þýzkalandi um endurheimtingu
á fyrri landsvæðum í Tékkó-
slóvakíu virtist enn ’lifa góðu
Mfi. Þetta var einhver helzta
hætta Tékkóslóvakíu nú sem á
dögum Hitlers. Til þess að af-
stýra þessari hættu var nauð-
synlegt að eiga stuðning Sovét
ríkjanna og annarra ríkja Var-
sjárbandalagsins. Það voru vin
ir, sem unnt var að treysta.
HVERS VEGNA?
Hér hefur verið dregin upp
mynd af Tékkóslóvakíu eins
og hún var að verða og átti
að verða og reynt að skýra
ástæðurnar fyrir þeirri þróun,
sem orðin var. Ljóst var, að
stórkostlegar breytingar voru
orðnar að staðreynd á flestum
sviðum þjóðlífsins og allt hafði
þetta gerzt að mestu leyti á 8
mánuðum.
Hvers vegna fékk þessi þró-
un ekki að halda áfram? Hvers
vegria gripu Sovétríkin og
fylgiríki þeirra til þess ráðs að
senda her inn í Tékkóslóvakíu
og hernema landið? Við þess-
um spurningum er ekki til neitt
óyggjandi svar. Sú skoðun er
að sjálfsögðu nærtækust, að
ráðamenn í Sovétríkjunum hafi
talið, að Tékkóslóvakía hafi ver
ið í upplausn, kommúnistaflokk
ur landsins verið búinn að
missa alla stjórn úr höndum
sér á þróuninni og gagnbylting
in á næsta leiti. En hversu
nærtæk sem þessi skýring er,
þá er hún einnig nánast vafa-
söm. Sovézkum ráðamönnum
sem ö'llum öðrum, er þekktu til
ástandsins í Tékkósíóvakíu,
hlaut að vera það ljóst, að
kommúnistaflokkur landsins
naut nú meiri stuðnings en
nokkru sinni fyrr. Hættan á
því, að kommúnistaafl, miseti
völdin úr höndum sér, var alls
ekki fyrir hendi.
Sú skýring kann að vera öllu
sennilegri, að valdhafarnir í
Sovétríkjunum hafi beinlínis
óttazt, að þær þjóðfélagstil-
raunir, sem verið var að gera
í Tékkóslóvakíu, bæru árangur
og það sannaðist í raun að
frelsi og sósíalismi gætu farið
saman. Hefði það gerzt, hefði
núverandi þjóðfélagsbygging
Sovétríkjanna, sem er reist á
sósíalisma en ófrelsi, riðað til
falls. Sósíalisminn hefði ekki
verið í neinni hættu þar, en
hugmyndirnar um frelsi og
mannréttindi samfara sósíalisma
hefðu að öllum líkindum farið
sem logi yfir akur um Sovét-
ríkin og atla Austur-Evrópu.
Þá hefðu þeir menn, sem nú
sitja í valdastólum í Sovétríkj-
unum og víðast hvar annars
staðar í Austur-Evrópu mátt
vita, að valdatímabil þeirra og
þess embættismannakérfis, er
þeir hafa stuðst við, væri senn
á enda. Ný umbótasinnuð öfl
hefðu tekið við forystunni í
þjóðfélaginu þar eins og í
Tékkóslóvakíu og sópað burt
þeirri kynslóð íhaldsmanna,
sem með völdin fara nú. Hver
veit, nema það hafi verið ótt-
inn við þetta, sem hafi verið
meginástæðan fyrir árásinni á
Tékkóálóvakíu.
Hér skal engu spáð um þró-
un frjálsræðishreyfingarinnar í
Tékkóslóvakíu. Ljóst er, að
Sovétríkin reyna eftir megni að
snúa hjóli tímans aftur í það
horf, sem það var áður. ótrú-
legt er, að það muni takast
nema að mjög takmörkuðu
leyti. Sú vakning, sem gagn-
tekið hefur þjóðir Tékkóslóvak
íu er allt of sterk, til þess að
hún verði kæfð til fullnustu.
Þessi vakning hlýtur líka að
geyma mikla von fyrir þjóðir
Austur-Evrópu. Þessi vakning
kann a'ð ná til þeirra eða fæð-
ast af sjálfu sér á meðal þeirra
á svipaðan hátt og átti sér stað
í Tékkóslóvakíu. Slík vakning
kann að vera nær framundan
en nokkurn grunar.
Bifreiðaeigendur
Höfum ávailt fyrirliggjandi flestar stœrðir af
snjóhjólbörðum.
Munið að
sameinar gott snjómynstur og mikla endingu
Vökull h/f. (bílabúð), Hringbraut 121, R.
Hjólbarðaverkstæði Sigurjóns Gíslasonar, Laugavegi 171, R.
Hjólbarðaverkstæðið Hraunholt v/Miklatorg, R.
Hjólbarðaviðgerð Vesturbæjar v/Nesveg, R.
Hjólbarðaviðgerðin, Hafnarfirði.
Aðalstöðin h/f., Keflavík.
Vökull h/f., Glerárgötu 26, Akureyri.
Bifreiðaþjónustan, Borgarnesi.
Hermann Sigfússon, ísafirði.
Vélsmiðjan Sindri, Patreksfirði.
Bezt ú auglýsa í Morgunblaðinu
MOSKVICH
Moskvich fólksbifreiðar fyrirliggjandi.
Óbreytt verð kr. 162.483.00.
Hagstæðir greiðsluskilmálar.