Morgunblaðið - 03.12.1968, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER 1968
13
ÞAÐ VAR árið 1903, sam húm
hófst, hin gagngera breyting á at
vinnuháttum Siglfirðinga, er ÆÍð
ar varð svo stórkostleg og víð-
tæk, að hún hafði áhrif á þróun
aills atvinnúlífs fslendinga, áhrif
sem hafa reynzt svó langæ, heill-
amdi og jafnfrafmt viðisjál, að
aMrei hiafa þau verið jiafndjúp-
tæk og örl'öigþnunigm þjóðinni
aílri og einmití á síðasrta ára-
tugmina.
Snemma í maimánuði 1903 kom
til hins staðnaða Siglufjarðar
flutnimgaisfkiip frá Noregi með efni
í bryggju og síldarsöltunarstöð.
Eftir voru skildir, þegar skipið
fór, þrír Norðmenn, feðgar, sem
allir voru trésmiðir, og boðað var
að síðar á þessu sama sumri
miundi koma skip, sem fiskaði
síld í reknet á djúpmiðum og
legði hana upp til söitunar á
Siglufirði. Það skip kom svo
þamn 8. júlí — og með síld, eem
skyldi söltuð. Virtna, vinna — og
það, sem meira var: Nú skyldu
vinnulaun í fyrsta skipti borguð
siglfirzku vetkaifólki í beimhörð-
um peningum, en ekki í inn-
skrift í verz'lun, — það eiitit út af
fyri rsiig vaikti mitkinin fögmiuð

Guðm. G. Hagalín skrifar um 1 T 1 R
ttÍlflVíM
Sjúkrahúsið.
SigKuf jörður
fólksiinis, seim vairla hiatfði mynt
eéð, hvað þá borið hana í vösum.
Sama árið gerðist annar — og
ekki ómerkari atburður á Siglu-
firði. Útgerðarmaður í Sbafamgri,
Falk að nafni, hafði fréitt aif furðu
tæki því, sem Bandaríkjamenn
voru teknir að nota til síldveiða
— og á hreinni íslenzku heitir
herpinót. Sá norski sendi mann
vestur um haf ti'l að læra notk-
un þesisa veiðan-færis, og niú sendi
hann skip á íslandsmið, sem
reyna skyldi, hvort hin feita ís-
landssíld varaðist þessa háþró-
uðustu tegund af uppfinnnimgu
Loka sálaða Laufeyjarsonar frek
ar en amerísk og norsk síld.
Þetta skip kom til Siglufjarðar
en hafði enga sigursögu að segja
.. . en það var engirnn uppgjaifar-
tónn í skipstjóranum, enda komu
sumarið eftir tvö skip frá hinum
framtakssama Stafangursbokka,
og nú tókst betur til en áður.
hartnær 6000 þús. tunnur síldar
veiddust í hin nýju veiðitæki, og
svo var þá teniirnguinuim kastað.
Árið 1911 reistu tveir Norðmenn
síldarbræðslu, á Siglufirði og
ffljótlega bætitust við aðrar tvær,
Norðmaður eigandi annarrar, en
Dani hinnar, — og þó að frum-
ertæðar væru þær, þessar verk-
amiðjur og sólarhrimgsafikösit
þeirra aJira aðeimis 1150 mál,
eftir því sem segir í ein-
u rmaf þáttuim Kristins heitims
Haildórssomar, voru þær tákm og
stónmedki á himni í'sienzkt ait-
vinnulífs ... og 1917 reisiti svo
Norðmaður bunnuveTksmiðju á
Siglufirði. . . .
Á fyrsta áratuig Winis ger-
breytta atvinnulífs eða fram að
heimsstyrjöldinmi fyrri settuist
að á Siglufirði ýmsir erlendir
athafnamenn, sem verulegur veig
ur var I, — og aðrir höfðu þar
útibú. Þangað fluttust einnig ís-
lenzkir framkvæmdamenm, sem
fengur var að, en fleiri voru
þeir, sem höfðu þar í seli. Þá
settust þar og að góðir og gegn
ir iðnaðar- og verkamenn. En
auðvitað voru í þeim stóra hópi,
sem dreif þarna að á sumrin,
spákaupmenn og skýjaglópar —
og einnig alls konar meinakind
ur, sem síður en svo var æski-
legt að staðfestust þar, — og
sjálfur grundvöllur allrar hinnar
miklu breytingar, síldveiðin,
reyndist ótryggur — og hin ó-
skipulagða söltun sí'ldarimnar
ekki síður viðsjáL
Ráðamenn Siglfirðinga urðu
því að ýmsu að hyggja, ef vel
ætti til að takazt um framtíð
hins vaxandi þorps, menningar-
lega og efnahagslega. Velgengn-
ina mátti eikki ofmeta, ékki
heldur vamrælkja að nýta
bana til framlkvæmd'a, sem
gera skylidu Siglufjörð byggi-
legri, bæta aðstöðu atvinnufyrir
tækja og tryggja eðlilega og
nauðsynlega menningarlega þró-
um — og ennfremnuir ag engu
síður fylllia í þær eyður atvinmiu-
lísins, sem virtust óhjákvæmi-
legar af fyrrgreiinduim ástæðum.
Em jafnfrmt þessu giíRi að of-
þyngja hvorki gjaldgetu skatt-
þeganna né binda sveitafélag-
inu 'lítt bæra skuldabagga með
peningalega óarðbærum fram—
kvæmdum, þótt þarfar gætu tal-
izt.
Mér virðist auðsætt af frásögn
söguhöfundarins, að þetta hafi
tekizt næstum að segja með ó-
'líkindum vel, og svo oft sem þar
er getið séra Bjarna Þorsteins-
sonar verður lesandanum ljóst,
að nú fyrst, þegar mest lá við,
hatfi það sýnt sig — hve fjöl-
þættir voru hæfileikar þessa næst
uma furðulega myainms — au/k
þeirra isiem öllum höfðu áð-
ur verið kunmir og firam
höfðu komið í starfi hams
sem preists cxg sálusongara,
tónskálds og frömuðs sönglífs og
tónlistar •— og síðast en ekki
sízt í skilningi hans á framtíð-
argildi íslenzkrar erfðamenning-
ar á því sviði. Hann hefur auð-
sýni'lega verið gæddur eldlegum
áhuga á hverju gagnlegu máili
samborgara sinna í hinu fram að
þessu litilfjörlega sjóþorpi, verið
afrenndur að orku og dugnaði,
haft til að bera festu og lipurð
skarpskyggni á menn og mál-
efni og óvenjuleg hagsýni og
skipulagsgáfu. Einungis með því,
að menn geri sér grein fyrir öllu
þessu, fá þeir skilið, hverju hann
fékk áorkað og hve Siglfirðing-
ar mátu hann og treystu honum
til hvers og eins og fylgdu hon-
um öruggir.
Ég legg ekki út í að telja upp
al'lar hinar mörgu framkvæmdir
áratugsins frá komu hinna ait-
hafnasömu norsku útvegsmanna í
Siglufjörð og fram til heimsó-
friðarins, sem hófst 1914, en ég
get ekki stillt mig um að drepa
á frásögnima í sögumni af því,
hive mikkim erfjðleikum það
reyndist bundið hjá Siiglfirðinig-
um að fá símasamband við landa
ína og umheiminn, einmitt á þess
um uppgangstímum. Það tókst
ekki fyrr en árið 1910, og þá
urðu Siglufjörður og Eyjafjarðar
sýsla að leggja ærið fé á þeirrar
tíðar mælikvarða móti framlagi
liandgsjóðs í símalímuma úr Slkaga
firði að landsímastöð á Siglu-
firði, og auk þess urðu Sigl-
firðingar af stofna hlutafélag til
að koma upp innanbæjarkerfinu.
Styrjaldarárin færðu íslend-
'ingum síður en svo nokkurn
okurgróða eins og Svíum, Norð-
mönnum og Dönum — og bætt-
ur sé skaðinn. Norðmenm voru í
mörg ár eftir lok styrjaldarinn-
ar að súpa hinar súru dreggjar
hóflauss brasks og furðulegrar
spákaupmennsku - og að minnsta
kosti Danir þurftu þá einnig að
bergja á beiskum bikar - og
ekki sízt danskir bændur. Danir
gátu ekki á stríðsárunum frek-
ar en í Napóleonsstyrjöldunum,
sællar minningar, greitt að neinu
leyti úr vanda fslendinga, þrátt
fyrir það, þótt þeir héldu því
fram, að fsland væri óaðskiljan-
legur hluti Danaveldis(!) — og
Bretar mergsugu íslenzku þjóð-
ina upp undir það eins mikið
og land hennar væri hernumið
og réttlaust óvinaland. Harðast
kom þetta niður á þéttbýlinu,
og áttu Siglfirðingar í miklum
erfiðleikum um öflun ýmissa
brýnna nauðsynja, þó að sveitar
stjórnin beitti sér af dugnaði fyr
ir úrbótum, og sakir þess, hvern
ig atvinnulífi þeirra hafði verið
háttað, kom siglingateppan mjög
illa við það.
En þessir erfiðleikar veiktu
ekki trú þeirra á framtíð byggð
arlagsins. Einmitt á stríðsárunum
tók sveitarstjórnin upp baráttu
fyrir kaupstaðarréttindum til
handa Siglufirði — með fýllsta
stuðningi allra borgara sveitar-
félagsins, og sýndi nú oddvitinn,
séra Bjarni, með harðsækinni for
ystu sinni, að þótt hann væri
tekinn að reskjast, væri enn ó-
slævður áhugi hans og viljaþrek
og sömuleiðis það hikleysi og sá
viðbragðsflýtir, sem hæfir ör-
uggri og þrauthugsaðri sannfær-
ingu um góðan málstað.
Um framgang þessa máls var
við tvo aðila að eiga; annar var
sýslunefnd Eyjafjarðarsýslu með
áhrifamikinn sýslumann i broddi
fylkingar, og þótti þeim aðila
fleira en eitt mæla gegn má'linu.
Hinn aðilinn var Alþingi, þar
sem enn virðist hafa gætt hjá
ýmsum — og sumum í æðstu sæt
um — þess vanmats á framtíð
og þjóðhagslegu giildi Siglufjarð
ar, sem fram kom í símamálinu
um það bil tíu árum áður.
Kaupstaðaréttindin voru Sigl-
firðingum metnaðarmál, en fyrst
og fremst allt að því brýn nauð-
syn. Hvanneyrarhreppur þurfti
samkvæmt landslögum sitthvað
að sækja til sýslunefndar og síð
an til landsstjórnarinnar, og
Siglfirðinigar áttu mörg og mikil
erindi að rækja við sýslumann-
inn, en hann sat á Akureyri,
og ferðir þangað voru hvorki
flýtisverk né gamanieikur í þenn
an tíma. Sjóleiðin var ærið löng
og gat reynzt erfið, dýr og
hættuleg, annars vegar opið haf,
hins vegar brimuð strönd oft og
tíðum erfið, dýr og hættuleg
og á alllöngu svæði svö hrika-
legir sjávarhamrar, að þar
byggði þjóðtrúin skæðum tröll-
um.... Og landleiðin var hvorki
stutt né ýkja greiðfær á þess-
um tíma. í fyrstu lotu fengu
Siglfirðingar neitun frá sýslu-
nefnd, og á Alþingi reyndist leið-
in tfl samþykktar frumvarpinu
um kaupstaðarréttindi ærið sein
farin, og þó beitti sér fyrir sam-
þykkt þess af miklu harðfylgi
hihin gamalgróni þingmaður Ey-
firðinga, Stefán bóndi í Fagra-
skógi — vun árabiil samkjörinn
sjálfum Hannesi Hafstein og
flokksbróðir Jóns Magnússonar
forsætisráðherra. En séra Bjarni
og hans lið kippti sér ekki upp
við andviðri, þó að það kæmi
úr tveim áttum. Það ýtti og und-
ir framgang málsins.að þann 20.
maí 1918 var aldarafmæli Siglu-
fjarðar sem löggilts verzlunar-
staðar — og sveitarstjómin og
Siglfirðingar yfirleitt — höfðu
ákveðið mikil og virðuleg hátíða
höld á þeim degi. Svo lét þá
sýslumaður og sýslunefnd und-
an, og frumvarpið var afgreitt
sem lög frá Alþingi 13. maí 1918.
En sá var galli á gjöf Njarðar
að á Siglufirði skyldi ekki skip-
aður bæjarfógeti, heldur lögreglu
stjóri með takmörkuðu valdsviði.
Siglfirðingar þóttust samt góðu
hættir enda töldu þeir sig brátt
mundu vinna fullnaðarsigur í mál
inu. Sú varð og raunin aðeins
um það bil hálfu öðru ári síðar.
Þriðji og lengsti þáttur sög-
unnar heitir Siglufjörður 1918
—1968. Þar segir fyrst frá hin-
um miklu hátíðahaldum 20. maí
1918, og er auðsætt af frásögn-
inni af þeim og síðan hátíðinni.
í vor sem leið, að Siglfirðingar
virðast hafa kunnað og kunna
enn flestum öðrum fremur að
halda þannig hátíð á merkis-
dögum bæjarins, að auk þess sem
hún sé fjölþætt og hin virðuleg-
asta, nái hún raunverulega til
velflestra bæjarbúa, ekki aðeins
í orði, heldur og á borði, — og
verði öllum eftirminnileg.
Lögin um kaupstaðarréttindi
Siglufjarðar tóku ekki gildi fjrrr
en seint í nóvember 1918, og
sveitarstjórn hélt áfram störfum
á venjulegan hátt, ekki einungis
I Framhald á bls. 20
hvers vegna
PARKET
*
MetSal annars af eftirtöldum óstæðum: 1) Verðið er
hagstætt 2) Áferðin er falleg 3) Þrif afar auðveld
4) Fer vei með fætur.
Parket mó negla ó grind, líma eða „leggja fijótandi"
ó pappa.
Höfum fyrirliggjandi parket úr beyki.eik og ólmi.
(Ft EGILL ÁRNASON
SLIPPFÉLAGSHÚSINU SÍMI14310
VÖRUAFGREIÐSLAiSKEIFAN 3 SÍMI38870