Morgunblaðið - 05.12.1968, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. DES. 19«8
ZZ2 BÓKMENNTIR
EINN HERRANS ÞJÓNN
GuSrún Jónmundsdóttir:
MINNINGAR UM SÉRA JÓN-
MUND. 231 bls. Leiítur h.f.
Rvík, 1968.
ÍSLENZKI sveitapres'turinn í
aMainna rás — hvaða hugmynd
gerum við ökkur uan hamn eftir
aö hafa dregið saiman dæmi úr
þjóðsögum, skáldverkum og
verulelka? S'kipar hann einhvem
tiiltokinn stiað í mymdaisafni þjóð-
vitund'arinnar, eða verðum við
að ded'ia honium 'á fleiri miann-
gerðir?
Tvíræður og dularfullur stígur
faann út úr rökkurmóðu fortíð-
innar. Seimt í pápísku, meðan ís-
lenzkir klerkar máttu ekki kvæn
ast, hittum við hann fyrir sem
barnakarl, föður tuttugu, þrjáitíu,
ef ekki fimmtíu bama. Á iær-
dómsöld sjáum við hiann fyrir
ökkur sem þolanda fjölkynnginn
ar, séra Jón Magnússon braust
undan því fargi tii söguleigs
ód'aiuðleika; eða sem galldramainn,
séra Þorleifur Skaftason aðvar-
aði sjáifan Galdra-Loft, en sá
lí'ka við brellum hans, „þegar
hann kom til Hóla faeim.“ Þá er
nær dregur kastljósi nútimans,
kemiur mennitamaðurinn í ljós,
snauður að veraddargæðum, séra
Jón iÞorláksson norpar, kaidur
og svangur, við að snúa á ís-
lenzku meistaraverkium heims-
békmenntanna. Lönigu seinna sit-
ur séra Maitthías í Odda, horfinn
úr höfuðstaðnum upprennandi
aiustur yfir óbrúuð stónfljót og
þoðir önn fyrir ein'anigrun sína.
í Skáldsögunni er rnyndin oft-
ast neikvæð. Séra Siigvaidi í
Manni og koniu senrnir efcki ræð-
lur sínar auk faéldur meir, en hed-
ur keypt gamalt predikanasafn
fyrir þrjú hundruð þorskhaiusa.
Séra Halldór í Hölllu og Heiðar-
býlinu er iguinigan uppmáiuð.
Meiri er séra Guðmundur í Sjálf-
stæðu fól'ki, dáður miaður saikir
eíns ofburða hrútaikyns.
' Séra Jónmumdur á Stað í
Grunnavík gait iíka verið persóna
I ibók, meira að segja í góðri bók.
Framúnskarandi voru erindi þau,
' eem hamn samdi á efri árum og
I lesin voru upp í útvairpinu. Þau
i voru bæði skemmtileg og merki-
| leg. Og einihvern veginn igerði
rraaður sér þá faugmynd um höf-
undinn, að hann væri emgu siður
tnerkilegur, þessi vinnuþjarfcur
og kenmimaður, útkjáikamaður
og faeimisborgari. Hvers vegma
* undi svo gáfaður maður við yzta
haf umd'ir igneypum og torfærum
: fjölilum aila sína aevi, hvers
i vegna flluttist ihann ekki í fjöl-
I menmið með straumnum til að
[ vena dáður seHsbapismiaður og
| hrókur aiis flapuaðar, þar hefðd
! Bmdríki hans þó fundið sér sóma-
saimlegt viðniám?
Eða má ef til vill snúa við
spurninigumni: voru ákrif hans
svo Bkemmtiileg og gáfuieg sem
‘ raun bar vitni vegna þess, að
i þau voru faugsuð og samin í ótak-
í mörkuðu næði, því faugsum fcrefst
\ ekki aðeinis tíma, faeMur lílka víð-
. áttu?
í Nú hefur Guðrúin, dlóttir sér
Jónmundar, tekið saman og 'kom-
ið á prent Minnimgum um séra
Jtónmumd, en svo nefnist bókin
og er að meginMuta samin af
hemmi sjlálfri.
Efcki er út í h'ött að benma bók
ina við séra Jónmunid, enda þó
Guðrún segi eints mikið urn sjálifa
sig: frægð og minninig föðuT
faennar hefur vaÆalaust verið
untíirrót þess, að bólkin var í let-
ur flærð, eins og gefið er raunar
i Okyn í formá'Lanuim.
p iÞað, sem Guðrún segir frá séra
Jónmundi er lamgmest spunnið
k
utan um vísur, sem prestur orti
og kastaði fram við ýmis smá-
vægileg bækifæri; vísumar til-
færðar með. Ekki mun sá kveð-
skapur auka hróður séra Jón-
mundar, því þessar tækifærisvís-
ur hans eru mestmegnis óprent-
500 eintökum, og ættu því þeir,
hæft hnoð; og fráleitt hefur
nökkru sinni hvarflað að svo gáf-
uðum roanni, þegar hann var að
sem áhuga hafa á þessum málum,
isetja saman þessar fljóthugsuðu
Bæjarbíó
Tími úlfsins
Höfundur handrits og leik-
stjóri: Ingmar Bergman
Aðalhlutverk:
Liv UUmann
Max von Sydow
Gertrud Frídh
„í þessari mynd Bergmans er
fjallað um úlfa, sennilega í
mannslíki . .
Þannig byrjar prógrammið, og
er það ekki svo vitlaus byrjun-
arkynning á þessari kvikmynd.
Hún gerir sem sé meira að því
að vekja spurningar en veita
skýr svör við þeim. Við yrðum
æði oft að grípa til orðsins
sennilega, ef við ætluðum að út-
lista „boðskap“ þessarar mynd-
ar.
Þarna er tekið til meðferðar
hjónalíf „sálsjúiks" listamanns
og konu, sem ann honum heitt,
en er þó að leiðaríokum ekki
örugg um það, hvort ófamaður
þeirra hafi fremur stafað af því
að hún unni honum svo mjög
eða hinu gagnstæða, að ást
hennar hafi þrátt fyrir allt ver-
ið ónóg.
Af hinum tveimur tilgátum
hennar er sú fyrri trúlega sann
ari. Hún virðist vera óhóflega
háð manni sínum.
öðru sinni segir unga konan:
„Er ekki rétt, að mörg fullorð-
in hjón líkist hvort öðru með
aldrinum. Heldurðu, að við verð
um þannig í ellinni?"
Unga konan þráir að líta hlut
ina sömu augum og maður henn
ar, finna sálarstríð hans og fæð
ingarhríðir listaverka hans. En
ekki ber á því, að listamaður-
inn hafi mikinn áhuga á að nema
hugsanagang hennar og tilfinn-
ingalíf, né heldur á því, að hún
skilji hann betur en hún gerir.
Hann virðist í rauninni ekki
vera í þörf fyrir meira en ein-
faldar kvenlegar eigindir hjá
þessairi konu og að mega draga
upp eina eða tvær mýndir af
henni á striga.
f myndinni er víða erfitt að
greina í sundur veruleika og
drauma, enda kannski ekki til
þess ætlazt af höfundi. Þetta
er svo mystiskt verk, að rakn-
ing efnisþráðar og framtal og
skilgreining finnanlegra tákna
kann að orka tvímælis. Fabúl-
ur Bergmans eru, í öllu falli í
þessari mynd, ekkert léttmeti.
Og raunar eru fleiri myndir
hans æði torskildar. — Því hafa
sumir gagnrýnendur gripið til
þess einfalda ráðs að fordæma
þær seim algjöra meiningarleysu,
misheppnaðar tilraunir til frurn
leika, á meðan aðrir hafa nins
vegar hossað þeim sem nánast
fullkominni list.
Varla verður því með réttu
yrkingar sínar till að stiytitia stund-
ir fólki sínu, að þær yrðu nokkru
sinni haifðar sem kjarni bókar.
Það er biáibt áfram óhugsandi.
Oig svo eru end'urminningar
Guðrúnair — um þær verður það
eitt saigt, að þar verður að taka
viljann fyrir verkið. Og ©kki
meir um það.
Samt er óþarft að loka bókinni
vonsvikinn, því á eftir minniniga
þát't'unum fer ferðaiþá'titur frá
London eftir séra Jónmund, sem
neitað, að Bergman hefur haft
miki'l áhrif með kvikmyndum
sínum, bæði á aðra kvikmynda-
framleiðendur, sem reynt hafa
að feta í fótspor hans, og eins
á viðhorf mikils fjölda venju-
legs fólks til kvikmynda. Hann
hefur fetað út af þeirri braut
að láta kvikmyndir endilega
hafa skilmerkilega mótaða „upp
logna sagnfræði“ a'ð leiðarljósi.
Kvikmyndahöfundur af skóla
Bergmans leitast við að taka til
meðferðar og túlka ýmis vanda
mál, sem á hug hans leita, án
þess að gera jafnh'liða úr þeim
samfellda myndskreytta og ljós-
prentaða sögu í klassiskum stíl.
Vafalaust er Bergman manna
skyggnastur á ýmis félagsleg
vandamál samtímans. Að sjálf-
sögðu gerir hann sér glögga
grein fyrir aðstöðumun manna,
hvort sem litið er til efnahags,
hörundslitar, gáfnafars eða þjóð
ernis. En hann hefur ekki lagt
sig fram um það að sækja drama
tískan kraft í myndir sínar til
félags'legra andstæðna mismun-
andi mannfélagshópa. — Mann-
könnun hans er af öðrum toga
spunnin, ristir dýpra í mannlegt
sálarlíf, snertir meir frumhvat-
ir hans. Því er það, að pðli-
tízkir veiðimenn hafa ekki haft
erindi sem erfiði, er þeir hafa
reynt að draga þennan umdeilda
listamann í sinn flokk.
Ég ætla mér ekki þá dul að
gera gæðasamanburð á „Tíma
úllifsimis" og öðrum kvifcmymdum
Bergmans. Ég er ekki sá Berg-
manssérfræðingur, að ég treysti
mér til þess. Umrædd kvikmynd
mun þó vera í hópi þeirra mynda
hans, sem veitir tiltölulega fæst
bein svör við þeim spurningum,
sem hún vekur. — Sem fyrr er
viðfangsefni hans í og með sið-
fræðilegs eðlis, þótt eiginleg trú
mál beri þar lítt á góma eða trú
arleg tákn, eins og í sumum
myndum hans.
Hins vegar er lögð rík áherzla
á óttakennd mannsins, en hún
hefur verið sterkur þáttur í
mörgum öðrum myndum Berg-
mans. Ótti og spurn skín út úr
ásjónu konunnar (ölmu) nær
állan tímann. — Kynferðislífinu
eru aftur á móti gerð minni
skil í þessari mynd en sumum
öðrum myndum Bergmans. Á-
horfendur þurfa ekki að óttast
um sálarheill sína og sinna af
þeim sökum. — Tími úlfsins „þeg
ar flestir deyja og flest börn
fæðast" mun fremur vekja ugg
en valda hneykslun. En mikil-
vægast er, að hún gefur mönn-
um kost á að fylgjast með þró
unarferli eins frumlegasta og
sérstæðasta listamanns vorra
tíma.
S. K.
Séra Jónmundur Halldórsson
Vignir Andrésson.
hanin skráði um för sínia þangað,
er fariin var skömmu eftir tatríð.
Mætti segja mér, að andrí'ki
Staðarklerks hafi í bezta lagi
notilð sín, þegar 'hann skrásetiti
þ'á frásögn.
Séra J'ómm'Un'dur hefur verið,
þegar hairan nauit sín bezt, fjörug-
ur maður og huiglkvæmur, stílisti
með ágætum, gaimansamiur og þó
kri.stillega grandvar, eftirtektar-
samur og minnugur. Haran hefur
verið 'menintaimaður í þess orðls
beztu mer'king. Það sararaast með-
ail an'nars á þessari -greiraagóðu og
ti'llfyradrau ferðalýsingu hams.
Þar sem ferðasöguiraa þrýtur,
eru svo preratuð fáeiin tovæði eftir
séra Jórarourad, flest miiran'inga-
ljóð. Sá kveðliikapur er athyiglis-
verður, ef litið er á kvæðki ein-
uragis sem sýniishorn allllrar þeirr
ar ij ó ðf r am Le ið ál'u, sem svo marg
ir heiðursmenn hafa sarraam seitt,
sér oig öðrum til ánæigju eða —
hu'ggunar, án þess að gera kröfiu
till, að tailið yrði skáldlslktapur.
Séra Járumuradur hefur verið
hagmæltur. Um það er eniguim
HJÁ Ægisútgáfunni koma um
þessar raund'ir út imargar bækur.
Þegar Morgunblaðið hitti Guð-
Bjartmar Guðmundsson
mund Jakóhsson forastjóra hiennar
að máli nýlega komst hann m.a.
að orði á iþessa leið um bækur
þær, sem fyrirtækj hans getfur
út:
Ljós í róunni nefnir Steflán
Jónsson bók sína, sem nú keraur
út ihjá okkur. Steflán heflur oft
verið frumlegur í nafngifbum á
bækur sínar og rauruar er öil
þeirra gerð með nokkuð öðnum
blæ en tftt er. í iþessari bók veiur
Steflán sér það viðfamgsetfni, er
flestir telja fajomum fara bezt úr
hendi, en það er einsikonar líifis-
fílosofía í líkum dúr og kross-
biöðum að fletta. Og Skáld hefur
hann líika getað verið, þegar
hann tók á því.
Minnurast þesis fains vegar
varðandi áðumefndar stökur
bans, að milkill Skállldskapur verð
ur sjaldnast þanniig ti’l, að ’kasbað
sé fram á aradarbakinu. Tómt
mál er að tala um isfljfct. Skáld-
skapur úitihekratir vinrau og yfir-
liegu.
Ðezta kvæði séra Jónmundar,
sem prentað er í bókinni, sýnist
mér vera huiggunaríjóð, sem
hanra orti handa syrgjaindi afa og
gaf faonum „skrauitiritað“. Það er
skáldiskapur.
Tilþrif eru líka í efltirraælum,
sem séra Jóramuiradur orti um Sig-
urgeir biskup, þó þau séu of
skrúfuð til að vera innifleg.
Að öðru leyti ber kveðskapur
prests með sér að vera ortur fyr-
ir fólk, sem igerir lágar og —
umfram aflllt einhliða kröfur um
skáldskap.
Vitanlega er ekki þar með sagt,
að kvæði séra Jónmuindar hafi
ekki komið að notum; þvent á
móti.
Hagyrðinigur einls og séra Jón-
muradur var sá raauðsynl'egi milli-
liður, sem eiraatt útþynnti sónar-
dreyra þjóðskálda'nnia að hæfi
þeirra, sem tæpast faefðu meðtek-
ið þá veig óblaradna. Því hiversu
miargir faefðu geragið beint að
kvæðum stórsikáldarana, ef þessir
ágætu meðalmeran 'hiefðu efcfci
þurft á þeim að hafl'da til að taka
þaiu sér til fyrirmynd'ar, og þanin-
ig kyrarat þau fyrir 'alþýðurani?
En um kveðsíkap prests —
hvort isem hann er betri eða verri
— gegnir þó saraa málii og um
annað, sem hann ‘hefur lártið eftir
siig, að á bak við hairan þrumir
sami geðríki, Ikristiiiegi sveiita-
kilerkuriran, meranrtamaður af
gamla slkólanum, sómamaður í
einu orði sagt.
fiskar og 'hrúðuirkaríar.
Hart í stjór eru sjóferðasögur
Júlíusar JúMnussonar, sem var
okkar fyrsti stórskipakafteinn.
Július var uim Skeið mjög uim-
talaður vegna þess hönmutega
óhapps, er Goðafoss strandaði og
ónýttist, alveg nýr og glæsilegur
farkostur. Júlíus var skjpstjór-
iran og varð fyrir ámæli vegna
þessa artburðar. í þessari bók
birtir Júlíus öll gögn varðandi
þetta ástand og s-egir söguna eins
og hún gelkk.
Ásgeir Jaikobsson skráir þessa
Framhald á bls. 13
Ásgeir Jakobsson
SVEINN KRISTINSSON SKRIFAR UM:
KVIKMYNDIR
Erlendur Jónsson.
Margar bækur koma
út hjá Ægisútgáfunni
— Islenzkar skáldsögur, sjóferða-
sögur og unglingabækur