Morgunblaðið - 10.12.1968, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. DESBMBER 1968
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
FRÁ LANDI TIL
Hannes Pétursson:
INNLÖND. 76 bls.
Helgafell. Rvík 1968.
IxANDIÐ, sagan, ljóðið —
hefur það þrennt ekki verið
mótífið, grunmtónninn, kjarninn
í kveðskap Hannesar Pétursson-
ar allt frá fyrstu fevæðitim hans?
Nafn nýju bókarinnar INN-
LÖND, gefur strax til kynna, að
mest fari þar fyrir fyrst talda
atriðinu, lamdinu. Svo reynist
lífea vera fljótt á litið.
Heiti bókarinnair er bæði
faliegt og vel til fundið með
hliðsjón af afninu. Orðið land
hefur á sér margan blæ og víð-
tæka merking; getur spannað
aRt frá minnsta bletti til mesta
þjóðríkis; þjónar breytiiegustu
hugtökum í óteljandi samsetn-
ingum.
Ókunnugt er mér, hvernig höf-
undiur hefur hugsað natfnið eða
hvort hann ætlast til, að lögð
sé í það áfeveðin, hlutlæg merk-
imlg. Mér koma í hug orð eins
og: innsveitir, afréttarlönd.
Kveðskapur Hannesar stendur
djúpum rótum í skagfirzfeu
landslagi. Þó víða sé þar fagurt,
mundu, ‘held ég, mangir sanna
með mér, að töfrar þess héraðs
liggi efeki hvað sízt ó mörkum
byggðar og óbyggðar, sem
hafa að vísu færzt nokkuð til
á aldanna rás. Byggðarendi og
Innsveit heita fevæði í Innlönd-
um.
En svo má auðvitað leggja
víðtaekari merking í heitið. Inn-
lönd er huglægari en fyrri bæk-
ur HamnesaT. Landið og líðandi
stund er einungis yzti hringur-
inn, yfirborð ljóðanna, fastur
púntur til að miða við. í, með
og undir þeim hring er brenni-
depill verundaTÍnnar: undrið —
staðreyndin að vera til. Sfcáld-
ið legguT upp fná hinu sýnilega
og áþreifanlega, en endar ferð-
ina í eigin hugarheimL Inn-
hverfa heitir eitt af stytztu
ljóðunum ,ein vísa með löngum
Ijóðlíinum.
Sfcáldið er statt ekki aðeins á
byggðarenda, heldur einnig á
vegamótum, þar sem gefur sýn
til allna átta — í víðtækasta skiln
ingi. Hér er lamdið, og þar er
'tíminn; fortíð/framtíð — línur,
sem Skerast í verðandinnl Allt
er í senn hverfult og varanlegt,
kyrrstætt og breytilegt. Kyrr-
Stæð breyting — svo heitir ein-
mitt fyrsta fcvæði bókarinnar:
Gamlar (jarlægflir hurfu.
Hrundu sem hvolfþak til jarðar
seiðbláar víðáttur loftsins.
Sólirnar þyrpast að!
Hraðboðar: myndir og orð
á örskjótri för milli stranda.
Hér sit ég og sé það sem gerist
á sérhverjum stað!
Gamlar fjarlægðir hurfu.
Nú fjötrast hver stund mín nálægð
alls þess er áttirnar fjórar
umlykja, sjá það er hér!
Nærvera? Nákomið lff?
Ný snerting við kviku
og eigind hlutanna, vakin
í vitund mér?
Nei, allt þar sem áður.
Ennþá í sama fjarska
hinn blikandi kjarni, innstur
í öllu sem er til.
Fjarlægðir hurfu, og grunnt
f gagnsæju vatni hvílir
andlit hvers dags að kvöldi
— aldrei f skyggðum hyl.
Það er aðal skálds <að skyggn-
a®t um af sjónaTfhóli, ihorfa vítt
og breytt frá vatnaskilum, draga
hið sundurleita saman í heild og
sundurliða heildina. Ef tisl vill
má orða það svo, að skáldið sé
Hannes Pétursson
af tveim heimum og beri tvö
andlit, samanber kvæði Hann-
esar, Guðinn Janus í Stund og
staðir; sömuleiðis kvæðið Við
strönd sem snýr að nóttinni í
Innlöndum:
Að glugga mfnum hníga
hljóðar öldur úr fjarska:
köld stjarnljós
í kyrru náttmyrkri
— að glugga mínum: strönd minni.
Umvafinn lífi
ást, hamingju
gleður mig og seiðir mig
hið glitofna myrkur.
Einn vaki ég. Klukkurnar slá.
Inn yfir strönd mína
óvissa nótt
óvis&an dag
mun náttmyrkrið streyma
— ekki stöðvast eins og nú
á björtum glugga mínum
en bylgjast hingað inn.
Horfið frá ljósum sínum
lokar það augum mínum.
Myrkrið og stjörnurnar kveðjast.
Eiigtum við að segja, að þetta
•sé kvæði um dauðann kannski?
Látum þá svo vera. Mörk lífs og
dauða, það er líka byggðarendi
á sinn hátt; enn ein innlönd.
Hannes hefur áður kveðið um
þá forsæludali, srtundum nokkuð
opinsfcátit.
f Reykjagarði heitir kvæði í
Innlöndum, næst síðasta kvæði
bókarinnar. Hafi sfeáldið fyrrum
horft með nokkrum fculdaíhrolli
til þeirra sfcuggsælu atfrétta,
þangað sem allir safnast að loik-
um, verðiur nú annað uppi á ten-
ingnum; skáldið nýtur ákjósan-
legs jarðsambands, friðar og ör-
yggis, reikandi milli leiðanna í
gömium kirkjugarði undir heið-
um himni:
LJÚDS
Grónar þúfur
sem þögnin vefur.
Þetta er garðurinn
þar sem þú sefur.
Lækur niðar
í laut við hólinn.
Og júnísólin
að síga til viðar.
Ætíð vakir
mér innst í leynum
mynd þín sem hamingja
handa mér einum.
Fram á vegi
mér fylgd þín bendir
— hvar sem lendir
að liðnum degi.
Týnd er gröfin.
Ég geng milli leiða
kvöldsvalt grasið.
Hin græna breiða
hylur moldu
og menn og tfðir
unz allt um sfðir
sefur f foldu
sefur draumlaust
að duldum vilja
og æðsta boði
— sem engir skilja.
Sjá einhver stendur
við stundaglasið
og allt er grasið
tvær óséðar hendur.
(Þetta ljóð er ökki aöeins bund-
ið innra jafnvægi. Ytra form
þess er einnig í hinu fullkomn-
asta samræmi: stuttar oig leik-
andi léttar braiglínur minna á sól
og líf, en eru þó jafnframt enda-
sleppar í kortleifca sínum og
tákna þannig soknuð oig hverf-
leika. Annars tjóir efcki að hæla
SJÖTTU tónleikar Sinfóníu-
hljómsveitar íslandis á þessu
starfsiárL sem haldnir voru í
samikomuhúsi Háskólans sl.
fimmtudaig, voru helgaðir tón-
skáldinu dr. Páli Ísólíssyni í til-
etfni af 75 ára afmæli hians í
haust Var honum þannig sýndur
maklegur heiðurs- og þafckar-
vottur fyrir mikilvæg störf hans
í þágu íslenzkrar tónlistar í
meira en há'lfa öld, og fcom Ijóst
fram, að bæði tflytjendur tónleik
anna ag áheyrendur voru ein-
huga um að gera þá svo veglega
sem verða mátti. Til þess féfck
Sinfóníuhljómsveitin til liðs við
sig söngsveitin.a Filharmomíu og
karlaikórinn Fóstbræður. Stjórn-
andi var Róbert A. Ottósson, ein-
söngvari Guðmundur Jónsson og
frairusagnarmaðuT Þorsteinn Ö.
Stephensen.
Flutt voru þrjú verfc dr. Páls,
og var fyrst þeirra Hiátíðarmars,
saminn 1961 í tilefni af hálfrar.
aldar afmæli Hiáskóla ís'lands,
þá Passacaiglia, sem fyrst var
flutt í þesjium búninigi 1938, og
loks Alþingiishátíðarkantatan frá
1930 við ljóð Davíðs Stefánsson-
ar frá FagraSkógi. Öll eru þessi
ver;k áður ku-nn, þótt sum þeiirra
hafi heyrzt miklu sjaldnar en
Skyldi. Þannig hetfur kantatan
aðeins verið flutt einu sinni í
heild, síðan hún var fruimflutt
á Alþinigishátíðinni, og er síðan
liðinn aldarfjórðungur. Má það
varla kalla vansalaust.
Hljómsveitarverkin tvö fengu
hér vandaða og átferðarfagra
meðferð. Marsinn bar á sér þann
hátíðabrag, sem haefir hans til-
efni, og nær 'hámarki í hinu ris-
mikla lagi, sem dr. Báll samdi
við sama tækifæri við ljóð
þessu kvæði með margíbrúkuð-
um lýsingarorðum; það er meira
og betra en slíkt eigi við.
Söguleg og þjóðsöguleg kvæði
hefur Hannes ort mörg, sem
birzt hafa í fyrri bófcum hans. í
Innlönd'um eru engin slík fcvæði.
Landið fyrst, síðan ljóðið — segj-
um sem svo, að það tvennt sé
raiuði þráðurinn í fcvæðum bófc-
arinnar. Bfcki er það fjarri lagi.
En staðhæfinigunni verður þó að
fylgja etftir með fyrirvara. í eldri
bókum Hannesar eru einnig
allmörg kvæði, sem mega heita
náttúrulýsingar. Þess konar
kveðskap er óvíða, en aðeins þó
aið finna í Innlönidum, dæmi:
Veðurvísa. Að öðru leyti er laind-
ið ekfcert aðalmarfcmið í kvæð-
unum, þau eru alls engar lands-
lagsmyndir. Landið er einungis
áþreifan'legt tákn verundarinnar,
bakgrunnur þeirrar fjölbreyttu
litasinfóníu, sem hugsun og til-
finning skáldsins kallar tfram í
ljóðunum, innsigli tjláninigarinn-
ar. Hnjúikurinn biái hortfir til
himinvaga, og ljós sólarinnar
skín „í einum lit“ með Ijóðinu,
eins og segir í stuttu kvæði,
Heimar:
Ljóðið, einfalt og tært
eins og ljós sólar
I einum lit
fyrir augum þínum
í einum lit
eins og ljós sólar
unz l»ú lýkur því upp
allt eins og dropinn
sem opnar hinn hvíta geisla.
Dæmi þau, sem hér hafa verið
tilfærð, sýna efcki mikla breidd
eða fjölbreytni í yrkisetfni, en
þeim mun meiri einibeiting.
Skáldið leggur nú meiri áherzlu
á Ijóðið sem slífct og tengir það
efcki við aðra hluti, sem gætu
Skyggt á það sjálft. Frumefni og
Davíðs Stefánssoniar „Úr útsæ
rísa íslandsfjöll", en það lag hef-
ur verið sungið á flestum há-
tíðasamikomum háskólanis síðan
það varð til. Passacagliiuna hefur
undirritaður jafnan talið meðal
allra merkustu verfca dr. Páls,
og þykir vægt til orða tekið í
efnisskrá, þar sem segir um
grundvaUarstef hennar, að það
Dr. Páll Isólfsson.
„hafi vel mátt nota til smíði
passacagliu". Stefið er meiistara-
smíði söfcum röktfestu sinnar og
ful'lkomins jafnvægis. Útfærslan
fékk að nofekru á sig óvæntan
svip vegna nýrra „tfraseringa",
einkum í innganginum, og miunu
þær breytingar, sem þar hatfa
verið á gerðar, vera ótvírætt til
bótæ
Viðamesta verkið á etfnis-
sfcránni var að sjáltfsögðu Al-
þingishátíðarkantatan, og til þess
að flytja hana var stefmt saman
hvatd Ijóðsins er ljóðið. Landið
í baksýn gegnir þá hl'Utverki sem
‘tjaldið fyrir skuggamyndina:
tekur við ljósi, en varpar frá sér
litum.
Ef hliðsjón er hötfð af fyrri
bókum Hanneear, einlkum hinni
fyrstu oig þriðju, má segja, að
hann hafi nú dregið út úr þráð-
um sínum einn þáttinn af mörg-
um og sfcili 'honum hér með fiág-
uðum og tfullkomnum.
En Hannes hetfur jafntframt
stetfnt að einföldun ljóðsins. Atf
einföldum frumpörtum eru þessi
kvæði hans samsett; t.d. notar
Hannes gjarnan orð, sem algeng
eru í eldri kveðskap; jaínvel
orð, sem ætla mætti, að tefcin
væru að sljóvgast að merking
sakir langvarandi notfcunar.
En gætum betur að — slík orð
notar Hannes aldrei til fylling-
ar, aldrei að ástæðuliausu og
sjaldan eða aldrei i vanabundn-
um samböndum. Aðeins auð-
velda þau okkur að nálgast ljóð-
in. Fyrir bragðið verða þau
kunnuglegri. Eða gætu slífc orð
efcki virzt vaxin upp úr þeim
jarðvegi, þaðan sem ljóðin sjóltf
sýnast einnig vera sprottin? Svo
Sannarilega. En einföldun ytra
forms mertkir efcki skerSing hug-
myndar; getur meira að segja
bleifcbt, eí efcki er skyggnzt
dýpra; fcveðskapur Hannesar
dregur efcki teljandi dám af
vanabundnum kveðskap nema
að ytra formi helzt, leynir á sér
og er því seinlesinn.
Og Innlönd eru etoki víðáttu-
mikil að umfangi. Þau eru inn-
hvertfur kveðskapur, mest á
dýptina, djúpfundinn skMdslkap-
ur, svo viðhaft sé alkunnugt
orðasamband Hallgríms Péturs-
sonar. Slík ljóð yrkir sá einn,
sem meistari er í tfagi sínu.
Erlendur Jónsson.
öllu því mikla liði, sem fyrr var
talið, alls nær tveim hundruð-
um manna. Stærri og fríðari hóp
ur mun naumast hafa verið sam-
an kominn áður á íslenzfcu tón-
leikasviði. En nokkur vonbrigði
vafcti það, hverniig þessum mikla
mannafla var beitt. Söngsveitin
Fílharmonía, sem nú eins og áð-
ur er ágætlega slkipuð ijvenrödd-
um, stóð að mestu ein að flutn-
ingi þeirra kafla í ’kaintötunni,
sem samdir eru fyrir blandaðan
kór. En þar sem karlaradidir þess
kórs voru að þessu sinni fiáliðað-
ar og fremur veikar, var óneit-
anlega furðulegt að sjá til hlið-
ar á sviðinu fílefldan úrvals-
karlakór steinþegjandi! Úr því
<að kórarnir voru hér báðir, áttu
þeir tvímælalauist að slá sér sam
an og standa sameinaðir að flutn-
ingi alls verfcsins. Að þeim
ágætu listamönnum Guðmundi
Jónssyni og Þorsteini Ö. Steph-
ensen, báðum óiöstuðum verður
að segja, að hivorugur þeirra
naut sín hér sem skyldi. Ein-
söngih'lutvehkið í kantötunni er
samið fyrir tenor, og liggur því
svo nærri efri mörkunum á
raddisviði Guðmundax, að óþægi-
legt hlýtur að hiatfa verið, bæði
fyrir hann og áheyrendur, og í
framsagnarhlutverkinu hefði
bjartari rödd og hvellari komið
betur til skila í samlkeppni við
hljómsveitina en ihin mjúka og
fremur blædökka rödd (Þorsteins.
En áheyrendur létu slíkt efcki
á sig fá. Það mun mega segja,
að hrifninigaralda hafi farið um
þéttskipaðan salinn við tflu'tning
kantötunnar, og að lokum stóðu
áheyrendur á fætur og hylltu
tónislkáldið með húrralhrópum og
lanigvinnu lófatalki.
Jón Þórarinsson.
Reglusöm barngóð stúlha
óskast til heimilisstarfa á íslenzkt heimili skammt fyrir
utan New York. Yngri en 20 ára kemur ekki til greina.
Ráðningartími 6 mánuðir frá miðjum janúar ’69.
Báðar feirðir fríar. Þarf að geta talað ensku.
Upplýsingar í síma 17690.
Tónleikar:
Dr. Páll ísólfsson heiðraður