Morgunblaðið - 10.12.1968, Blaðsíða 14

y
14
MORG-UNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 1968
LJÓD
MENN reisa sér minnisvarða
með vexfeum sínum. Einar Ólaf-
uir Sveinsson er fyrir löngu
kunnur innanlands og utan fyr-
ir afrek sín í íslenzkum fraeð-
um og hefur á því svfði reist sér
óbrotgjaman minnisvarða. Nú
hefur hann með ljóðakveri því,
er hann hefur látið frá sér fara,
sett sér monument með kvæð-
um, eins og Bjami Thorarensen
hefði orðað það.
Ljóð Einars er fyrsta ljóða-
bókin frá hans hendi, og það
þarf ekki liitia hugdirfsku til að
gefa út í fyrsta sinn á sjötugs
aldri — hann verður sjötugur
á næsta ári — ljóðmæii handa
Islendingum, ljóðglöggum, tóm-
látum og spotzkum. Jafh-
vel vísindaheiðurinn gæti
beðið hnekki, ef van-
smíðað vaeri. En sannast sagna
em ljóð Einars hreinustu perl-
ur mörg hver, srvo að mér þyk-
ir ástæða til að fara um þau
örfáum kynningarorðum til
íþess að vekja athygli ljóðunn-
emda á þeim, svo að þeir láti
þau ekiki fram hjá sér fara,
I ljóðakveri Einars eru 37
kvæði, flest stutt, en hvert öðm
betra. Um hvað yrkir þá þessi
máður, sem með heila og hjarta
hefur flestum mönnum betur
skynjað og túikað hugsun og til-
finningu íslenzkrar þjóðar? Um
þetta kemst hann sjálfur svo að
orði:
Er sem allt íslenzkt
frá öllum tímum
lands og lýðs
leiki mér í hug:
ilmur úr gróandi
angambrekku,
ofviðri öraefa,
úr atf sævi,
höf ðingj asetur,
hjáleigukot,
auður, örbirgð,
eymd og sæla,
bams vormorgunn
og Minds manns nótt.
(Er sem allt íslenzkt . .)
Yrkisefni Einars er umfram
allt „ilmur úr gróandi angan-
brekku“. Einar er náttúruskáld
með óvenju næma skynjun fyrir
hinni tæru og hreinu fegurð
náttúrunnar. Hann kallar ljóða-
bók sána EÓS Ljóð, og er það
ekki aðeins skammstöfun á nafni
skáldsins, heldur er það og heiti
hinnar árrisulu og rósinfingruðu
rmorgumgyðju grískrar goða-
fræði, sem færir guðum og
mönnnum Ijós, er ímymd hinnar
taeru fegurðar — og boðar dags-
komu og uppfyllimg vona. Fer
vel á þessu líkingamáli, því að
ljóð Einars eru einfaldur og tær
máttúrukveðskapur — þrunginn
mannviti.
!>að má nærri geta, að skáldið
forðast dýrleika rímnastíls, orð-
skipan dróttfcvæða e'ða form
formsins vegna. >ess skal getið,
að ein ágæt dróttkvæð vísa er í
Ijóðabókinni, sem sýnir, að hann
sneiðir ekiki hjá rímfléttum
vegna vangetu. Annars er skáld-
skapur hans af rót Eddukvæða,
dansa, þjóðkvæða, þulna og æv-
imtýra. Bragarhættir, hrynjandi,
orðfæri og orðstkipan draga eink-
um dám af þessurn bókmennta-
tegundum:
Lítið dæmi:
Syifgur fuglinn Lilja-ljú
langt út í skóg;
hlusta ég á hann vorkvöldið
langt
og hef enga ró.
(úr Vorkvöldi)
Hættir eru annars fjöllhreyti-
iegÍT og kliðmjúkir. Endurtekn-
ingin er eitt hielzta auðkenni
ljóðmálsins, og beitir hann henni
atf sniild:
1 gegnum skóginn hann gengur,
í gegnum myrkvan skóginn.
Völvan gól honum grimman
söng.
hún gól og hún kvað: „Um árin
löng
skaltu elta þá hind sem hleypur
um skóginn,
sem hleypur um dimman skóg-
inn.“
(Úr Gömlu kvæði).
Mér virðist varla nokkuTS
staðar ódýr strengur steginn, og
bragfyllingar eða hortittir
hreykja sér hverigL Kveðskapur
Einiars er öguð list.
Ef Einar er skyldtir nokfcru
skáldá öðru fremur, þá er það
Jónasi Hallgrimssyni, enda er
vitað, að skáldskapur hans hefur
verið honum mjög hjartfólginn.
Einar jrrkir:
Skýið grét og haifiíð hló
og hauststormur kvað.
(Arabesque, 2).
Náttúran er lífi gædd. Eining
náttúru og manns kemur víða
fram í ljóðum Einars, m.a. ágæta-
vel í Lofsöng til mosans:
Af lífsins dögg þú drakkst á
tímans morgni,
og Dauðinn blindur gerir þig að
mold, —
hann hugðist leggja aftur auða
fold:
en mold þín lifir, hitinn himin-
bomi
á heilladögum vekur upp af
dvala
arftaka þína, mögu sólarsala.
Mosi og menn eru eiinnar ætt-
ar, börn sólar. Einar er skáld
Ijóss, vors, birtu og sólar frem-
ur en húrns og vetrar, ,þó að litir
þeirra fari síður en svo fram hjá
hionum. Vaxtarskeið ldfsins, vor-
ið, stendur honum næst. Síðasta
erindi í ljóði, er nefnist I gró-
andanum, hljóðar svo:
Og stráin hendur
til himins rétta.
Gott er að gróa!
Gott er að spretta!
Einar notar orðið gott likt og
Jónas. En vel fer á þessu. Lík-
ingin í vísunni er afbragð. Hún
kemur að óvörum, er markvisis
og leiðir hugann áð ákalli og
þatokargjörð trúaðra til drottins
síns. Einar er myndvist skáld,
myndasmiður, og er ljóðið Tím-
inn gleggsta dæmið um það, þar
sem stórbrotin líking helzt
tovæðið á enda. 1 Lækjarniði er
fögur og skáildleg samlíking, þar
sem lífinu er líkt við nið lækj-
ar. Og í lokakvæði bókarinnar,
Ljóðalokum, er áhrifamikil mynd
dregin upp af glímu skáldsins
við ofurstyrkan mann, dau'ð-
ann.
>á skal ekki látið hjá líða að
benda á, að sum náttúrukvæða
Einars minna á málverk, svo sjón
ræn eru þau, enda heitir eitt
ljóðanna 1 vatnslitum, sem er
raunar fjórar myndir. >á eru
ekki sdðri Japanskar þríhendur
12 að tölu, svipmyndir árstíða
frá vetri til hausts þrungnar
eftirvæntingu, fögnuði og kvíða.
Hér er eitt sýnishom:
Sára sáðdagsstund;
sólskins nón með þungri kyrrð
svæfir tímans tif.
Eins og ráða má af því, er áð
ofan getur, eru sum kvæði Ein-
ars einskær ástaróður tiil náttúr-
unnar, þar sem dýrð hennar og
fegurð er lofsungin. En fiest
ljóðanna eru heimspekileg nátt-
úrukvæði, þar sem skáldð talar
í náttúrulíkingum um eilífðar-
gátu mannkyns, virðir fyrir sér
með íhygli og hugarró leik lífs-
irus, gleði, skop og sorg og gerir
reikningsskil við lífið og dauð-
ann.
Kvæðfð „Kórsöngur" er per-
sónulegasta ljóð bókarinnar. >ar
Dr. Einar Ólafur Sveinsson.
eru átökin við yrkisefnið einna
umbrotamest:
Ég vil stöðva það hjól, þessa
hringekju tómsins,
tímans veltandi vél bak við villu-
leilk hjómsins,
svo í augnabliks kyrrð fái ég aft-
ur greint það,
hver ég er, hvert ég fer, hvaðan
beri mig að.
Á einum stað kemst skiáldið
svo að orði (í Broti):
Leiðin er stuftt, lífið er aðeins
spölur,
ljósorpið fótaiál; fyrir og eftir
er myrkur;
og inn í ljósið vefst skugganna
skjálfandi mistur.
Dauðinn er staðreynd, allt
annað er fánýtt, segir skáldið (í
Ljóðalokum), og þráin er örvita
ósk eftir því, sem ekki er til
(í Vorkvöldi). >etta er að vísu
kaldhyggja, en það er einmitt
dauðinn, sem gerir lífið ldft!
Milli þess sem er til og þess sem
ekki er,
milli augans sjónar og glamp-
andi tálsýnar huganis
er hyldjúpt gímald, en hvont
þeirra varpar þó geislum
handan um gjána, Ijós sem fer
inn um glerjung;
en þetta misræma ljósvarp gerir
þó lífið líft.
(Ljósbrot).
Allt verður undarlegt. Menn
eru og eru þó etoki:
Ég leita, leita,
auðnar sem þó er allt,
stundar sem er aldrei — og þó
alltaf,
staðar sem er hvergi — og þó
hvarvetna.
(Leitin að Nirvana).
Og skáldið tekur því, sem að
höndum ber, með allsgáa oig
jafnaðargeði eins og Egiil Skalla-
grímsson forðum:
Og bezt er að ieiíka af heilum
huga
það hlutverk sem forðum vér að
oss tókum.
Svo lýsi oss birta hins heiða
himins!
Svo hjálpi oss magn hinnar gró-
andi jarðar!
(Ur Kórsöng)
>etta er lífsspeki vitsmuna og
karlmennsfcu.
Ljóðakver Einars hefist á
kvæði, er nefnist Tileinkun:
I
Dimmgræn döggslóð sést;
dagar yfir þeirra skor:
ljós hins nýja lífs.
Framhald á bls. 15
í Noregi er forréttindi að
vera Islendingur
Rœtt við Ástu Andersen, sendiherrafrú
ÁSTA Andersen, sendiherra-
frú í Noregi, var í stuttri heim-
sókn í Reykjavík á dögunum og
blaðamaður Mbd. notaði tækifær
ið og rabbaði við hiana stundar-
korn um störf sendiherrafrúar
og skyldur.
— Við höfum verið nimlega
fimm og hálft ár í Osló, sagði
frúin. Áður eitt ár í Stokkhólmi
og átta ár í París, svo að þetta
er orðinn nokkuð drjúgur tími
sem við höfum dvalið erlendis og
ekki komið heim, nema í stuttar
heimsóknir.
— Og hvar hafið þér kunnað
bezt við yður?
— Ég á afar auðvelt með að
láta mér líka al'ls staðar vel. Sá
síaður sem ég á að dvelja á
hverju sinni finnst mér skemmti-
legur. Við undum mjög vel hag
okkar í Frakklandi, þar sótti ég
írönskutíma á Sorbonine, því að
fyrsta skilyrði til að maður
kynnist Frökkum er að kunna
tungu þeirra. >eir eru ekki sátt-
ir við þá sem ekki tala frönsku.
þeim finnst það alveg sjálfsagt
mál. Nú og þá var prýðilegt að
vera í Stokkhólmi og ég get ekki
fallizt á þá skoðun, að Svíar
séu stífir og merkilegir með
sig, >eir eru indælt og aðlað-
andi fólk. Og það er hreinlega
dásamlegt að vera íslendingur í
Noregi, má segja að það sé nán
ast nokkurs konar forréttindi og
manni standa allar dyr opnar.
— Margir standa í þeirri trú
að sendiherrastarfið feli naumast
annað í sér en sitja veizlur og
kokkteilboð. Hvað segið þér um
það?
— Starf sendiherra og sendi-
ráða er fyrst og fremst venju-
leg skrifstofuvinna. Og auðvitað
boð líka, en þau eru ékki endi-
leg skemmtun. En samband við
fólkið næst ekki nema hafa sam-
skipti við það. >að er einmitt aðal
verkefnið að hafa náið samband
við þá aði’la, sem leyst geta þau
vandamál er upp koma á hverj-
um tíma. Við höfum yndi af því
að hafa gesti og reynum að bjóða
fáum hverju sinni svo að við
höfum tök á að ræða við alla og
stofna til kynna.
— Oft hefur því verið fleygt,
að Norðmenn væru heldur leið-
inlegir. — >að samþykki ég
ekki. >eir eru einmitt léttir og
skemmtilegir í viðkynningu og
þeir kunná til dæmis að skemmta
sér miklu betur en íslendingar,
að því er mér finn9t. >eir eru
ekki nærri eins þungir ef svo
má segja. og við. í sambandi við
starf mannsins míns höfum við
ferðazt talsvert um laindið og
kynnzt fólki af öllu tagi og ég
verð að segja, að ég er ákaflega
hrifin af norsku þjóðinni.
>ar sem sendiherrann í Nor-
egi hefur og fleiri lönd á sinni
könnu, það er Ítalíu, ísrael, Pól-
land og Tékkóslóvakííu er ljóst,
að hann þarf að fara til þess-
ara landa alltaf öðru hverju. Ég
fór með manninum mínum, þegar
hann afhenti skiiríki sín í þess-
um löndum og síðan aftur til ís-
raels þegar opinber heimsókn var
farin þangað á 20 ára afmæli
landsins á s.l. vori. Mér fannst
ósköp drungalegt að koma til
Póllands og Tékkóslóvakíu, þar
er einhvern veginn allt anmað
andrúmsloft en maður finnur í
vestrænum löndum. Allir svo al-
vörugefnir og þungbúnir. Ég hef
ekki komið þangað nýverið, en
það er kannski enm verra núna.
— Nú er fjö’ldi íslendinga við
nám í Noregi? Hafa þeir mikið
samband við sendiráðið?
— Auðvitað hittum við íslend
ingana, eða nokkum hóp þeirra
öðru hverju. >eir koma í sendi-
ráðið og lesa blöð þar, en þar
sem aðbúnaður stúdenta ís-
lenzkra er til fyrirmyndar þarf
sendiráðið yfirleitt ekki að hafa
neinar teljandi fyrirgreiðslur
vegna stúdentanna. Nú er verið
að leggja síðnstu hönd á íslend-
ingahúsið sem er í Norefjell um
tveggja tíma akstur frá Osló,
þangað geta íslendingar farið
unj páska og jól og dvalið þar í
góðu yfirlæti. Formaður íslend-
ingafélagsins Skaprhéðinm Árna
son, sem er fulltrúi Flugfélags
fslands í Osló, hefur unnið mik-
ið og gott dtarf með stúdentun-
um, bæði í sambandi við íslend-
ingahúsið og fleiri hagsmunamál
þeirra.
— Mér fyndist nauðsynlegt og
æskilegt, heldur frú Ásta áfrarni,
að skipuleggja enn frekari menm
ingarskipti við Noreg en hefur
verið gert. Við þyrftum að senda
oftar listsýningar utan og fleira
í þeim dúr. þar sem áhuginn er
fyrir hendi.
— Er minningar- og listalíf
í blóma í Osló?
— Ja, þar er mikið um að
vera. >eir eiga ágæt leikhús, þar
sem frábærir listamenn flytjia
verk nýrra og óþekktra höfunda
og svo auðvitað Ibsens og anm-
Asta Andersen.
arra klassískra öðru hverju
Óperan er orðin ágæt og norski
ballettinn er orðinn afbragð.
Dansmeyjan fræga, Sonja Arova,
tók að sér bállettinni fyrir
nokkrum árum og hefur tekizt
að byggja hann upp, svo að
glæsilegt má telja. Tónlistarmenn
eiga Norðmenn marga og ágæta
en það stendur tónlistarlífi fyr-
ir þrifum, að enginn almennileg-
ur konsertsalur er til. Tónleikar
eru jafman haldnir í hátíðasal
háskólans, en hljómburður er
þar slæmur. Nú er að vísu tón-
listarhö'll í byggingu og vonandi
að hún komist sem fyrst upp.
— >ér virðist sem sagt umia
hag yðar ágætlega og hafið vænt
anlega engan tima til að láta
yður leiðast?
>etta er fjölskrúðugt og
skemmtilegt líf, ef maður not-
færir sér aðstöðu sína. Viðget-
um kynnzt mörgu frægu og
merku fólki og það er auðvitað
ógleymanJlegt. >amnig kynntist
ég í Frakklaindi bæði eiginkon-
um þeirra Couve de MurviRe,
núverandi forsætisráðherra og
eiginkonu Mendes France. Báðar
eru þær listmálarar og elskuleg-
ar og sjarmerandi konur. En
menn skyldu ekki gleyma því,
að starf sendiherrafjölskyldu er
vinna fyrst og fremst, ef maðuir
situr auðum höndum og reynir
ekki að koma á tengslum við
þjóðina sem maður starfar
hjá er til lítils ummið. Ég hef
alltaf haft mikinn áhuga á lista-
og menningarmálum — hef spifli-
að sjálf á píanó, þó að það sé
svo sem ekkert til að státa af —
og hef því einmitt kynnzt fjölda
fólks úr röðum listamanna. Og
ég verð að segja að fyrir lítið
land eins og ísland er mikils-
vert að koma vitundinni um ís-
land inn í þjóðina sem maður
vinnur hjá.