Morgunblaðið - 15.12.1968, Blaðsíða 2
2
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 1968
Á litlu jólunum í hverjum
bekk er krökkunum leyft að
þau syngja jólasálma og kenn-
arinn les jólasögu er haft log-
andi á kertum á hverju boTði.
Þegar krakkarnir voru bún.
ir að taka upp póstinn þá
settu þau kertin á borðin og
biðu eftir því að kennarinn
leyfði þeim að kveikja. „Ætli
það eigi ekki að fara að
kveikja. „Ætli það eigi eigi
ekki að fara að slökkva ljósin
og kveikja á kertunum“
sagði lítill hnokki, sem hlakk-
aði til.
Kennarinn bað krakkana að
taka allt af borðum og leggja
töskurnar undir borð.
„Um leið og búið er að
kveikja á kertunum byrjar
jólahelgin og þá höfum við
lágt“, sagði kennarinn og bros
kom í augu barnanna þegar
loginn lifnaði á kveiknum.
Jóla:helgin var komin og
það voru sungnir jólasálmar.
„Heims um ból“, „í Betlehem" 1
Börnin hlusta á jólasögu við logandi kertaljós. andi fékk konfektm
(Ljósm. Mbl. Sv. Þorm.) an las kennarinn ji
Brosandi augu burnu ú „Litlu jólunum
1 DAG eru 9 dagar til jóla bekknum og nokkur hávaði á Þannig byrja jólii
og það styttist óðum í jóla- meðan krakkarnir skoðuðu unum i skólanum
Þjóðlífslýsing úr Eyjum
— Rætt við Sigfús M. Johnsen um
nýja skdldsögu
LÍTILL VAFI er á því að Sig-
fús M. Johnsen fyrrverandi bæj-
arfógeti í Vestmannaeyjum er
elztur þeirra íslenzku höfunda,
sem eiga nýja skáldsögu á bóka-
markaðinum að þessu sinni. Sig-
fús er á áttugasta og öðru ári
og skáldsaga hans, sem jafnframt
er glögg þjóðlífslýsing frá Eyj-
um, heitir Uppi var Breki.
Blaðamaður frá Mbl. gekk á
fund Sigfúsar að heimili hans
Laufásveg 79, og spurði hann
nokkurra spurninga.
f>á er það fyrst nafnið á bók-
inni. Hvað þýðir Breki?
— Breki er blindsker á sigl-
inglaeið við Eyjar, segir Sigfús.
Á því hafa mörg skip steytt
fyrr og síðar. Sagan á rætur
langt í aldir aftur, þótt megin
sögusviðið sé úr minni ævi.
— Hafið þér rannsakað sögu
Vesrtmannaeyj ?a
— Já, ég skrifaði Sögu Vest-
mannaeyja í tveimur bindum. í
henni er rakin saga Eyjanna frá
landnámsbyggð til loka heims-
styrjaldarinnar síðari. „Saga
Vestmannaeyja" er strang vís-
indalegt verk, ætíð leitað frum-
heimilda, því að enginn hafði
lagt hönd á plóginn á undan
mér. Vitna ég til ummæla Árna
Pálssonar, prófessors, sem lítil-
lega er getið á kápu Brekans.
— Er saga Vestmannaeyja að
einhverju leyti frábrugðin lands-
sögunni?
— Það má hiklaust svara því
játandi, enda sagði Árni Páls-
son, að stórar glompur væru í
íslandssögunni, vegna þess, að
þætti Vestmannaeyja væri sleppt
unz saga mín kom. Geta má þess,
að sérstök tíunda'lög giltu fyrir
Eyjar fram um 1880. Svo voru
og embættismenn í Eyjum laun-
aðir annan hátt en annarsstaðar
á íslandi. Vestmannaeyjar voru
í pápisku, löngu fyrir siðaskipti,
orðnar konungseign með öllum
gögnum og gæðum.
— Þér hafið skrifað skáld-
sögu áður?
— Já, Herleidda stúlkan er
skáldsaga frá Tyrkjaráni, en
srtyðst við sögulegar heimildir.
Hún seldist mjög vel.
— Um hvað fjallar Uppi var
Breki?
— Uppi var Breki er litrík
þjóðlífslýsing úr Eyjum. Sagan
lýsir atvinnu og verzlunarbylt-
ingunni fyrri í Eyjum á síðasta
tug 19. aldar. Nýir bátar með
nýju lagi komu til sögúnnar og
lóðir í stað sökkunnar og færis-
ins. Fiskileysi var orðið svo geig
vænlegt í Eyjum, að til land
auðnar horfði, þótt erlendir
menn mokuðu fiski upp á miðum
Eyjamanna. Á þessum árum fór
ungt fólk í atvinnuleit til Aust-
fjarða. Þar kynntust menn
nýrri tækni. Fór svo, að Jakob
Færeyingur var fenginn til.
Hann smíðaði léttari báta, sem
lagt gátu lóðir. Hljóðalaust gekk
þessi breyting ekki. Göm'lu menn
irnir voru íhaldssamir. Þeim
þótti sárt að leggja gömlu eik-
arbátunum og hleypa sér í stór-
skuldir á krepputímum. Þeir
töldu líka hraunbotninn við Eyj
ar og strauma ekki henta lóða-
lögnum. Þeir yngri sigruðu þó
skjótt, því að á nýju bátunum
hans Jakobs Færeyings marg-
földuðust hlutir. svo að hásetar
Skákmótið á Mallorca:
Kortsnoi vann Larsen og
er sigurstranglegur
VIKTOR Kortsnoi, sovézki stór-
meistarinn hefur nú þegar 12
vinninga eftir 14 umferðir á al-
þjóðlega skákmótinu á Mallorca.
Kortsnoi vann Bent Larsen í 14.
umferð og er nú næstum viss
með að hljóða fyrstu verðlaun á
mótinu. Kortsnoi bauð Larsen
jafntefli eftir 13 leiki, en Dan-
inn hafnaði og tapaði eins og
fyrr segir.
Boris Spassky (Sovétríkjun-
um) er í öðru sæti með 10 vinn-
inga og jafnteflislega biðskák
gegn Spánverjanum Toran. Lar-
sen hefur 10 vinninga og er í 3.
sæti, en heimsmeistarinn Petro-
syan er fjórði með 9í4 vinning.
an í pollinum, unz þeim birtist
heilagur andi í dúfulíki, Grím-
ur formaður sá enga dúfu. Úr
Vesturför hans varð því ekki,
enda villi kella hans ekki eiga
á hættu að deila Grími sínum
með öðrum konum. Ógiftar kon-
ur gátu kosið sér menn eftir
myndum í albúmi. Þær þurftu
aðeins að krossa við myndir. Það
útilokaði engan veginn kjörið,
þótt önnur væri búin að krossa.
— Og svo minnizt þér á her-
fylkinguna. Hvenær var hún
gtofnuð?
— Fullskipuð var hún 1857.
Hvatarmaður að henni var von
Kohlen, sýslumaður. Hann var
danskur aðalsmaður, kapteinn
að tign í danska hernum. Kona
hans varð eftir í Danmörku, svo
að hann bjó að ráðskonum og
átti börn með þeim öllum. Eru
merkir íslendingar komnir af
honum, enda mesti merkismaður
sjálfur. Hann stofnaði bókasafn
Vestmannaeyja og varð upphafs
maður að bindindisfélagi og báta
tryggingum í Eyjum.
— Hverjir voru liðsmenn
Fýlkingarinnar?
— Allir fulltíða menn og svo
var drengjasveit. Sjálfur kaup-
maðurinn, Bryde, gekk næstur
Sigfús M. Johnsen
fengust ekki á þá gömlu, strax
eftir fyrstu vertíðina.
— Sjósókn var ekki eini at-
vinnuvegur Eyjamanna á þess-
um tímum?
— Nei, auk sjósóknar var
stundaður landbúnaður og fugla
tekja í björgum.
í Brekanum er getið um bar-
áttu Eyjabænda gegn fjölgun
þurrabúða. Bændur voru hrædd
ir við sveitarþyngsli. Þeir gerðu
út báta sína með vinnumönnum
og vertíðarmönnum ofan af
landi. Oddvitar og hreppstjórar
voru vel á verði, að eignalaust
og staðfestulaust fólk yrði
ekki innlyksa í Eyjum. Mér er
það í bernskuminni, að vinnu-
kona úr Eyjum var kyrrsett í
Landeyjasandi, þegar hún ætl-
aði heim til sín að aflokinni
kaupavinnu. Hún var með barn
á framfæri, ógift, en átti sveit
uppi á landi.
Getið er Ameríkuferða í Uppi
var Breki. Ameríkuferðir hófust
upp úr miðri 19. öld, þær fyrstu
frá íslandi. Þrír hópar fóru vest-
ur. Orsakir þeirra voru trúar-
legs eðlis. Tveir iðnsveinar úr
Eyjum höfðu tekið mormónatrú í
Kaupmannahöfn og fóru svo að
boða þennan nýja sið í Eyjum
og varð vel ágengt. Geistleg og
veraldleg yfirvöld, svo sem prest
ur, langafi höfundar, prófastur,
hreppstjóri og sýslumaður brugð
ust öndverðir við, svo að jaðr-
aði við ofsóknum.
— Þér minnist á momrónapoll,
til hvers var hann?
— Mormónar höfðu dýfiskírn
Skírendum var haldið nöktum of
Petrosyan hefur gert jafntefli í
tveimur síðustu skákum sínum
gegn Spánverjunum Pomar og
Calvo. Pomar, sem er stórmeist-
ari heldur upp á aldarfjórðungs-
afmæli þess um þessar mundir, en
25 ár eru liðin síðan hann sem 12
ára drengur tókst að gera jafn-
tefli við Aljechin, þáverandi
heimsmeisrtara á skákmóti árið
1943. Pomar er læknir og sex
barna faðir, en er af mörgum
talinn heldur „nervös“ skákmað
ur til að vinna stórsigra. Nú er
eftir að tefla aðeins þrjár um-
ferðir á mótinu í Mallorca.
— sg-
von Kohlen að tign í Fylkinig-
unni, enda átti hann mest í húfi,
ef til rána kæmi í Eyjum. Hrepp
stjórar, nefndarmenn og frammá
bændur voru flokksstjórar. Þess
ir allir báru heimagerða korða,
en óbreyttir liðsmenn höfðu það
sem hendi var næst, svo sem
hnífa og Ijái að vopni. Síðar
fengu allir byssur, og skotæf-
ingar voru haldnar að minnsta
kosti vikulega um f jölda ára.
Síðar færðu Vestmannaeying-
ar varnir sínar út á hafið, þeg-
ar brezkir togarar gerðust of
nærgöngulir á miðum þeirra. Þar
fengu heimamenn að reyna
krafta sína.
Uppi var Breki er hetju- og
ástarsaga. Hún lýsir baráttu al-
þýðunnar við óblíð skilyrði, sem
ekki flýr á náðir kjötkatla anm-
arra landa þótt í móti blási,
heldur bregzt til nýrrar sóknar
og vinnur sigur.
En það er ekki einvörðungu
strit og barátta. Brúðkaup eru
viðhafnarmikil, ef efnamenn eiga
aðild að, dansinn er stiginn fast
í Templaranum, en blindinginn
þenur harmónikuna og sterkasti
maður ber bumbuna.
Eldur í sjúkrahúsinu
á Akureyri
Akureyri, 13. desember.
SLÖKKVILIÐ Akureyrar var
'kvatt að fjórðungssjúkrahúsinu
laust fyrir kl. 2 í nótt, en þá var
kjallari sjúkrahússins að fyllast
af reyk. Mlklum erfiðleikum var
'bundið fyrir slökkviliðsmenn að
•finna upptök eldsins, sem reykn-
um olli, því að kófið var afar
mikið. Loks urðu menn þess var-
ir, að einangrun vax að brenna
utan af rafleiðslum, sem liggja
að næturhitunarkerfi hússins. —
Var eldurinn slökktur á skömm-
■um tíma en þá hafði mikið tjón
orðið á rofum, leiðslum og öðrum
rafbúnaði. Reykur barst ekki
að neinu ráði upp ,á efri hæðirn-
ar, og enginn þangað inn sem
vistarverur sjúklinga eru, svo að
þeir urðu atburðarins lítt varix,
og enginn ótti geip um sig.
— Sv. P.
leyfið hjá skólakrökkunum.
Það er alltaf spennandi þegar
„litlu jólin“ eru í undirbún-
ingj hjá krökkunum og þau
leggja sig fram með áhuga
og vandvirkni í undirbún-
ingnum. Við litum inn í
Breiðagerðisskóla í gær og
fylgdumst með litlu jólunum
í einum bekk, þegar jólapósti
bekkjarins var dreift og
sungnir voru jólasálmar áður
en kennarinn las jólasögu.
Það er siður að börnin eigi
slíka stund í bekknum, en
sérhver skóli hefur samt sem
áður sameiginlega jólaskemmt
un.
Það var hátíðlegt í þessum
10 ára bekk Marinós L. Stef-
ánssonar í Breiðagerðisskól-
anum, þegar við heimsóttum
bekkinn i gær.
Það átti að nota tvær
kennslustundir í litlu jólin
hjá bekknum og fyrri tíminn
var notaður til þess að dreifa
jólapóstinum úr jólapóstköss-
um bekkjarins. Sérstök póst-
stofnun í litlum heimi eins
bekkjar. Það var ekki um að
ræða langar póstleiðir, stimpla
og skriffinnsku, krakkarnir
sendu kort yfir á næsta borð,
eða í næstú röð.
Það var ánægjukliður 1
jólakortin, sem flest voru bú-
koma með kerti og á meðan
in til af þeim sjálfum.
einn með sitt jólaljós, sem
kveikir helgi jólanna í bros-
andi augum fallegra barna.
Marinó L. Stefánsson kennari les jólasögu fyrir bömtn.