Morgunblaðið - 19.12.1968, Blaðsíða 10

- r.
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. DBSEMBER 1968
10
Jakob Jakobsson, fiskifrœðingur:
AFLABRESTUR
ÞEGAR gengi íslenzkrar
krónu var fellt í nóvembermáin-
uSi s.i., var því mjög á loft hald-
ið„ að ömnur aðalástæðan til
efnahagsörðugleika okkar væri
aflabresturinn á síldveiðunum á
árinu 1968. Ætti því öllum að
vera Ijóst, hve mikilvægar síld-
veiðarnar hafa verið í þjóðarbú-
Iskap fsllendinga á undanförn-
um árum. Sumir snúa þá dæm-
inu við og láta að því liggja,
að síldargróði undanfarinna ára
hafi helzt orðið þjóðinni til ó-
þurftar, keppst hafi verið við
að hrúga einhæfum skipum inin i
landið á kostnað annarra greina
sjávarútvegsins o.s.frv.
Því fer víðs fjarri, að égætli
mér þá dul að taka upp vörn
fyrir kapp það, sem lagt hefur
verið á síldveiðar á undanförn
um árum, en get þó ekki stillt
mig um að benda á eftirfar-
‘andi atriði í þessu sambandi:
Þau miklu auðæfi, sem íslenzk
ir sildveiðisjómenn hafa dregið
á land á undanförnum árum eru
afrakstur þrotlausrar baráttu, ár
æðis og strits, en ekki happdrætt
isvinningar eins og stundum er
haldið fram. Hin stóru og vel
búnu skip, sem hafa verið keypt
itil 'landsins að undanförnu og
einkum eru ætluð til síldveiða,
eru alls ekki einhæf. Framsýnir
útvegsmenn hafa einmitt séð svo
um, að skipin má jafn nota til
línu, neta og togveiða, enda hef-
ur svo verið gert á undanförn-
um vetrarvertíðum og á s.l. sumri
þegar mörg síldarskipanna stuind
uðu togveiðar. Á þetta er ein-
ungis drepið hér til að sýna, hve
mönnum hættir við að sjá ein-
ungis hinar dekkstu hliðar mál-
anna, þegar mikinn vanda ber að
höndum. Ekki er því úr vegi að
staldra nú lítið eitt við, gera sér
nokkra grein fyrir ástæðum afla
brestsins á þessu ári, ef verða
mætti til þess, að auðveldara
yrði að velja leiðir, sem vsen-
legar þykja til þess að aflinn
aukist frá þvi, sem nú er.
STÆRÐ SÍLDARSTOFNANNA
Að sjálfsögðu er stærð síldar-
stofnanna sá grundvöllur, sem
síldveiðarnar byggjast á. Til
skamms tíma hefði það þótt hin
mesta ofdifrska að hætta sér út
1 tölulega útreikninga á stærð
fiiskistofina yfirleitt og síldar-
stofna sérstaklega. Rannsóknum
okkar hefur þó þokað svo fram,
að þetta hefur verið reynt og
að því er virðist með allgóðum
árangri. Nákvæmir verða þessir
útreikningar þó ekki, en þeir
gefa til kynna það stærðarsvið,
sem um er að ræða og hvort
stofnar fari stækkandi eða minnk
andi.
Eins og kunmugit er byggjast
síldveiðar okkar einkum á þrem
ur síldarstofnum, þar af hrygna
tveir við ísland, en hinn þriðji
við Noreg.
Stærðarútreikningar á ís-
lenzku sildanstofnunum ná fram
til ársins 1962. Þá var talið að
samanlagt magn vor- og sumar-
gotsíldar næmi um einni milljón
lesta. Eftir það minnkar magnið
ört og s.l. tvö ár er gert ráð fyr-
ir, að stærð þessara stofna hafi
verið komin um eða niður fyrr
300 þús. lestir. Aðalástæðurnar
fyrir þessum samdrætti tel ég
tvímælalaust tvær: 1. Enginn
verulega sterkur árgangur hef-
ur bætzt í þessa stofna síðan
1956 árgangurinn kom í gagnið
um 1959—1960 þá þriggja til
fjögurra ára að aldri. 2. Um og
upp úr 1959 jókst sóknin og
þar með aflinn, sem tekinn var
úr þessum stofnum frá því að
vera um 30—40 þús. lestir á ári
í 150—200 þús. lestir á ári. Þetta
tel ég augljóslega vera aðalástæð
urnar fyrr hrörnun íslenzku
síldarstofnanna. f framhaldi af
þessu má svo spyrja, hvers vegna
engir sterkir árgangar hafi
bætzt í stofninn s.l. áratug. Á-
stæðurnar fyrir Slíku geta ver-
ið margs konar og yrði of langt
mál að ræða þær til hlítar á
þessum vettvangi. Þó þykir mér
rétt að geta þess, að vorgots-
síldarsitofninum hefur hrakað
enn meira en sumargotssíldar-
stofninum. Er það í samræmi við
niðurstöður vísindamanna ann-
ars staðar í Evrópu, en þær
benda til, að vorgotssíldarstofn-
ar um allt norðaustanvert At-
lantshaf hafi átt mjög erfitt upp
dráttar undanfariin ár,- Talið er,
að þetta geti átt rætur að rekja
til þess, að seinna hafi vorað í
sjónum en venjulega og síldar-
lirfurnar því drepizt unnvörp-
um úr hungri skömmu eftir að
þær klöktust úr eggi. Hvað
sumargotssíldarstofninum við-
víkur er slíku ekki til að dreifa,
en því má þó ekki gteyma að
undanfarin ár hafa verið tals-
verð brögð að dragnóta- og
jafnvel togbátar hafi verið að
ýsuveiðum á hrygniingastöðvum
sumargotssíldarinnar og hafi þá
stundum fengið vörpur, hlera og
dráttartaugar löðrandi í sundur
krömdum síldareggjum, en síld-
in og loðnan er þeir tveirnytja-
fiskar sem eiga botnlæg egg. Nú
þegar mjög er rætt um stóraukna
togveiði innan fiskveiðilandhelg
innar er það lágmarkskrafa, að
hrygmingarsvæði síldarinnar
verði friðuð á þeim tíma, sem
eggin geta verið botnlæg þ.e. á
á tímabilinu frá 1. marz — 1. mai
og frá 15. júní —15. ágúst.
Eiins og kunnugt er hafa all-
víðtækar takmarkanir á síldveið
um sunnan og suðvestan lands
verið í gildi á þessu ári, Telja
verður, að í framkvæmd hafi
þessar verndarráðstafanir tek-
izt allvel. Vart hefur orðið við
verulegt magn af smásíld og
millisíld bæði við suðaustan- og
suðvestanvert landið. Sjómenn
hafa flestir hverjir bæði skirrzt
við að kasta á smásíldartorfur,
en hafi það átt sér stað, munu
mjög margir hafa sleppt smá-
síldarköstum svo sem reglur
mæla fyrir um. Þeir eru þar með
að stuðla að aukinni veiði og
betri nýtingu síldarstofnsins á
næstu árum. Smásíldarveiðin hér
sunnanlands á árunum 1963-1967
átti mestan þátt í því, hver ört
íálenzku síldinni hnignaði. Fyrir
það gjöldum við nú.
Stærðarútreikningar á norska
síldarstofninum ná til ársins 1953
Stofninn var þá talinn mjög
stór eða allt að 10 milljónir lesta
en á árunum 1956—62 minnkaði
hann ört og var talinn hafa kom
ist lægst í um 2—3 milljónir
lesta um 1962. Eftir það eykst
mganið ört, enda var þá hinn
geysisterki árgangur frá 1959 óð
um að komast í gagnið sem 4—6
ára síld. Stofninn náði nýju há-
marki 1965—66, en hefur farið
minnkandi síðan. Til hnignunar
norska stofnsins liggja sömu
meginástæður og áður var getið
um íslenzku stofnana þ.e vönt-
un nýrra sterkra árganga og auk
in sókn hin síðari ár, þar með
talin gífurleg smásíldarveiði
Norðmanna. í fyrra bárust að
vísu þær fréttir, að árgangar-
mir frá 1963 og 1964 væru mun
sterkari en norskir og sovétskir
fiskifræðingar hefðu gert ráð
fyrir, þannig að búast mætti
við talsverðri viðbót í stofninn á
þessu ári. Ekki hefur sú raunin
þó orðið enn sem komið er, og
veiðin því eingöngu byggst á
eldri árgöngum stofnsins. Þess
skal hér getið, að uppeldisstöðv-
ar norsku síldarininar eru eink-
um inmi á norskum fjörðum svo
og norður í Barentshafi. Við höf
um því ekki aðstöðu til að gera
beinar athuganir á norsku ung-
síldinni, en byggjum á þeim
skýrslum og fréttum, sem við fá
um frá nonskum og rússneskum
starfsbræðrum. Það sem einkum
olli þeirri skoðun, að árgangar-
nir frá 1963 og 1964 væru a.m.k.
meira en í meðallagi sterkir var
sú sftaðreynd, að á árunum 1966
og 1967 mun veiði Norðmanna og
Rússa á 2 og 4 ára síld þ.e.
millisíld og smásíld hafa numið
talsvert á aðra milljón lesta. Því
var álitið að árgangar, sem gæfu
sVo mikla veiði á uppvaxtarár-
unum hlytu að vera allsterkir.
Hætt er þó við, að hér hafi ver
ið um eins konar „Hvalfjarðar-
ævintýri" að ræða. Síldin hafði
safnast inn i tvo firði, Varang-
urs- og Kolafjörð og því hafi
verið auðvelt að ausa henni upp
án þess að veiðannar hafi gefið
raunsanna mynd af styrkleika
þessara tveggja árganga.
Við verðum því að horfast í
augu við þá staðreynd að s.l.
fjögur ár hefur enginn sterkur
árgangur bætzt í norska síld-
arstofninn. Stærð hans var um
s.l. áramót talin vera 2.8—4 millj
ónir lesta. Sé lægri talan tekin
til grundvallar, sézt, að stærð
stofnsins virðist vera komin nið-
ur í svipað lágmark og á ár-
unum kringum 1960 og 1962.
Munurinn er hins vegar sá, að
þá vissum við að hinn sterki
1959 árgangur myndi bætast í
stoíninn á næstu árum, en nú
er ekki vitað með vissu um neinn
sterkan árgang, er bætast muni
í stofninn næstu tvö til þrjú ár.
Nokkur óvissa ríkir þó um þetta
atriði, einkum vegna þess, að vit
að er, að verulegur hluti norska
síldarstofnsins hefur hrygnt við
Færeyjar á undanförnum árum,
en rannsóknir á Færeyjasvæð-
inu hafa að þessu leyti verið af
mjög skornum skammti. Síldar-
merkingar hafa t.d. aðeins einu
sinni verið gerðar þar þ.e., þeg-
ar leiðangursmenn að v.s. Haf-
þóri merktu um 2000 hrygnandi
sfldir um 20 sjm. austur af Fær-
eyjum í marz 1967.
SÍLDVEIÐARNAR 1968
Að framansögðu má ljóst vera,
að stærð síldarstofnanna gaf
ekki ástæðu til að um mokafla
yrði að ræða á þessu ári. Frið-
unarráðstafanir við suður- og
suðvesturland hlutu óhjákvæmi
'lega að draga úr aflamagninu á
því svæði í bili, en þær tryggðu
á hinn bóginn að sá afli, sem
fengist nýttist betur og færi til
vinnslu en ekki í bræðslu.
Þá var einnig auðsætt, að sum
ar- og haustsíldveiðarnar norð
anlands og -austan myndu ein-
göngu byggjast á norska síld-
arstofninum. Ég taldi í vor, að
emn væri hann nægilega -stór (þ.
e. um eða yfir 3 millj. lesta) til
þess að ná mætti verulegu afla-
magni (4—600 þús. lestum), ef
göngum hans og öðrum skilyrð-
um væri þannig farið, að unnit
væri að beita síldveiðitækni okk
ar til fullnustu. Ég tel enn, að
hér hafi ekki verið um „bjart-
sýni“ að ræða heldur -raunsætt
mat á síldarmagninu í sjónum og
þeim veiðilíkum, sem við höfum
við meðalgóð eða góð skilyrði.
Ef allar okkar áætlanir um afla
magn væru miðaðar við hin
versitu ski'lyrði hefði síldveiðum
íslendinga lokið eigi síðar en
1945. Aflabresturinn á síldveið-
unum norðanlands og austan
varð því ekki fyrst og fremst
vegn-a síldarleysis í sjónum held
ur vegna annarr-a aðstæðna, sem
in-ú skulu ræddar nokkru nánar.
Þegar aðal síldargangan fannst
um og upp úr miðjum júní var
hún komin á miðin vestur af
Bjarnarey þ.e. um 700 sjm. vega
lengd frá fslandi. Síldin f-annsf
þarna á 60 sjm. svæði, hún var
í góðri átu og virtust veiðilíkur
þá allgóðar, þótt langt væri að
sækja á miðin eins og að framan
greinir. Fyrstu skipim, sem hófu
síldveiðar á þessu svæði um 20.
júní urðu strax vör við mikla
isíld og fengu fljótlega fullfermi,
en Adam var ekki lengi í Para-
dis. Þegar í júlíbyrjun gekk
síldin mjög hratt norður á bóg-
inn allt norður á 77—78° n. br.
og hélt sig á svæðinu V og SV
af Svalbarða allt s.l. sum-ar eða
nánar til tekið í ágústloka. AIl-
an þennan þíma var síldin í
í mjög átulitlum sjó og hélt sig
á 300—450 m dýpi á daginm. A
nóttunni kom hún þó oftast ofar
í sjóinn, og voru torfurnar þá
í kastfæri 1-3 klst. á sólarhrin-g.
Þetta hafði þau áhrif, að skipin
gátu sjaldnast kastað mema 1-2
sinnum á sólarhring en það.
Jakob Jakobsson
sem sköpum skipti var þó ekki
þetta heldur hitt, að þær örfáu
stundir, sem síld var í kast-
færi, var hún mjög stygg, að
slík eru fá dæmi fyrr. Kom þar
einkum tvennt til: Átuleysi og
aldur síldarinmar. Sökum þess,
að meginhluti aflans var tiltölu-
lega gömul og stór síld var við
því að búast, að hún yrði s'tygg.
Þó má ekki gleym-a því, að eng-
in veruleg vandkvæði virtust
ver-a á því að ná henni í júní
á meðan hún var á miðunum
vestur af Bjarnarey eins og fyrr
var getið. Átluausi sjórinn við
Svalbarða vi-rtist hins vegar gera
hana alveg óviðráðan'lega. Þeirri
Staðhæfingu, að leitartækin fæli
síldina get ég ekki látið ómót-
mælt. S.l. áratug hef ég ekkert
tækifæri látið ónotað til að rann
saka þetta aítriði, en aldrei hef
ég orðið þess var, að þær torfur
sem geisla leitartækjanna væri
beint að, höguðu sér öðruvísi en
aðrar torfur á sama svæði. Þá
hafa tilraunir, sem gerðar hafa
verið erlendis eindregið bent til
þess, að síldin heyri ekki þá
hljóðÖldutíðni, sem notuð er við
síldarleit. Þanin-ig virðist sfld
ekki heyra hærri tíðni en um
4—6 kílórið - sek, en leitartæk-
in vinna á 18—30 kílóriðatíðni.
Hinu má samt ekki gleyma, að
síldin heyrir vafalaust hávaða
frá sk-rúfum skipa og forðast
raunar sum skip fremur en önn-
ur. Fráleitt tel ég þó, að síld-
veiðiflotinn breyti stefnu síldar
gangna. A.m.k. var því ekki svo
farið á þessu ári, því að sjaldan
h-afa sumarsíldveiðar hafizt
sein-na og aldrei var síldin fjær
landinu en nú.
Eins og kumnugt er hófst
suðurganga sildarinnar í byrjun
september. Undir lok þess mán-
aðar var hún komin á miðin
SSA af Jan Mayen. Undirritað-
ur hafði áður bent á, að þar
væru fæðuski'lyrði nokkru betri
en við Svalbarða og mætti því
búast við betri veiði, þegar síld-
in kæmi á Jan Mayen miðin.
Svo varð eiinnig raunin á, þrátt
fyrir þráláta NA-átt, sem olli
því, að síldin gekk undan vindi,
en við slíkar aðstæður er jafn-
an mjög örðugt fyrir skipin að
kasta. Ég bið menn sérstaklega
að hafa þetta í huga með tilliti
til þess, sem að framan var sagt
um ástæðunnar fyrir aflatregð-
unni á Svalbarðamiðunum.
U-m mánaðamótin sept.—okt.
bjuggust víst flestir við því, að
erfiðasti kafli þessarar síldarver
tíðar væri að baki. Síldin var
þá á hraðri leið suður á bóg-
inn og hugsuðu því margir gott
ti'l þess, er hún settist að á vetur
setustöðvunum austur af land-
inu, en þar hefur síldveiði verið
einna á-rvissust allt frá því að
haust- og vetrarsíldveiði hófst
út af Austurfandi árið 1964. Þau
einstæðu tíðindi gerðust þó, þeg
ar síldargangan nálgaðist vetur
setustöðvarnar í öndverðum
október, að torfurn-ar dreifðust
í stað þess að þéttast, og töldu
þá margir, að síldin hefði hrein-
lega týnzt. Svo var þó ekki.
Skoðun okkar sannaðist ótvírætt
í nóvember. Þá varð ég vitni að
því, að rússnesk rekmetaskip
fengu allgóðan afla á stóru
svæði 50—150 sjm. út af Aust-
fjörðum. Síldin var þvi á sín-
um venúdegu vetursetustöðvum,
Framhald á bls. 23.
Frá síldarmiðunum s.l. sumar. Aflanum dælt yfir í Haförnfnn.