Morgunblaðið - 22.12.1968, Blaðsíða 10

Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
SVIPMÓT UNDIR SMÁSJÁ
Thor Vilhjálmsson: Fljótt fljótt
ísagði fuglinn. 278 bls. Helgafell
Reykjavík — 1968.
„Raddirnar. Heyrirðu ekki
taddirnar? Raddir, hvaða radd
Ir? spyr hin röddin, hin sem var
hann sjálfur líka í sjálfum hon-
um.“
Svona hefst lokakaflinn í
Fljótt fljótt sagði fuglinn eftir
Thor Vilhjálmsson. Þetta er eng
jinn orðaleikur, gaeti þvert á
móti skilizt sem lykill að sög-
unmi, stuttorður leiðarvísir að
J>ví síbreytilega myndasafni, sem
hún geymir.
Hittir ekki líka sjálfur útgef-
» andi naglann á höfuðið þar sem
hann segir aftan á kápu bók-
arinnar:
„Varla fer hjá því, að sögu-
tækni Thors minni lesanda á aðr
lar greinar listarinmar: myndlist,
kvikmyndatækni, ljóð, mælsku-
list.“
Thor er einn þeirra höfunda,
Sem setja svip á samtíðina ekki
aðeins með snjöllum ritverkum,
heldur einnig með persónu
Binni. ótrauður í ádeilu, leiftur-
gnar í tilsvari, grimmur, eftir-
minnilegur, annað hvort á förum
suður í lömd eða nýkominn það-
an heim — mundi hann ekki
koma þannig fyrir sjónir eða
fekki langt frá því að minnsta
kosti? Sumum veitist erfitt að
lesa slíkan höfund og vera hlut-
laus, finmst sem höfundurinn
Btandi á bak við hverja síðu,
rödd hans heyrist í hverju orði.
En Thor er líka — og þá á ég
aðeimis við hann sem höfund, það
er að segja eins og hann kemur
■ íyrir sjónir í bókum sínum —
evipmikili rithöfundur, einarður
bg persónulegur. Fáir íslenzkir
höfundar eiga sér nú persónu-
legri og auðkenmilegri stíl. Og
fáir taka fastari tökum á efni
sínu. Þar er hvorki slakað á
kröfu listarinnar né falsaður
steðji veruleikans. Stíll Thors er
Blípaður em ögrandi eins og
beinar brautir með óvæntum
Stanzmerkjum, afdráttarlausu
einsatkvæðisorði t.d., samvizka
lesandans hrekkur upp við ó
þægilegt passkontrol.
Sögusvið Thors er vettvang-
tir mannsins í ótakmarkaðri
merkimg, og tími sögunnar er tími
mannsins sömuleiðis án tak-
marks.
Fljótt fljótt sagði fuglinn ger-
'ist hvorki amnars staðar né á
öðrum tíma, önnur landamæri
eru þar ekki ti'l, né heldur ann-
að tímatal. Sama máli gegnir um
kínamúr hugtakanna: einstaklimg
ur og fjöldi. Á sviðinu stendur
einn karl og ein kona, sem hvort
um sig bera þó óteljandi andlit
fjöldans. Það væri borin von, að
þau rúmuðust inni í nöfnum eins
og Jón og Guðrún. Þau eru eins
og öldur á vatni, sem eru allar
eins í fjarlægðinni, þó hver
um sig sé engri annarri lík.
Yrkisefni af þessu tagi verður
ekki til í þröngum afdal, þar
eem fáeinir skrýtnir karlar og
kerlingar tákna sama sem mann-
lífið allt.
Thor er Evrópuhöfundur, stór
borgamaður. Það er svipur hins
ótölulega, streymamdi manngrúa
þar sem enginm einn verður í
svip greindur frá öðrum nema af
ytra borðinu einu saman, án þess
að nokkur ævisaga fylgi, það er
svipur þess fjölda, sem er greypt
ur í andlitin í þessari sögu. Sú
mynd er í senn kvik og kyrr-
stæð, birtist, hverfur og varir
þó, stresrmir eins og tíminn og
með tímánum:
„í óraunveruleik og samnleika
járnbrautarstöðvarinnar og hverf
ulleikanum þar sem svo margt
Staðfestist í andartaksins þyt
með stundardvöd í tímaleysi und
ir öllum klukkunum með kom-
andi og farandi lestir sem þjóta
héðan í aUar áttir, og í mann-
Streyminu iðulausa, þar stendur
hann kyrr.“
En hvar er maðurinm einn, ef
ekki í mannstreyminu iðulausa?
Thor Vilhjálmsson
„Hvernig eigum við sem erum
svona nálægt hvort öðru að fara
að sjá hvort annað. Sjá hvort
annað án þess að þurfa að fara
burt ti'l að sjá hvort annað. Til
að sjá loksins til í hrópandi þrá
sem finnur ekkert nema nafn
þitt til að horfa á í auðn fjalla
sem er náttúrlega aldrei auðn,
og í jarðgöngum öskrandi farar-
tækja þar sem engimn sér annan
hvað þá heyrir annan.“
Þó texti þessarar bókar sé
byggður upp af raðkvæmum
myndum, nákvæmum, hverfulum,
em jafnframt varanlegum í sam-
hengi sínu, finnst manni, eins og
maður sé staddur á einhverri alls
herjar biðstofu, þar sem allir eru
að koma og fara, en eru þó sama
fólkið. Ótal andlit ber fyrir
augu, maður festir sjónir á eimu
og einu, um leið og það hverf-
Vésteinn Lúðvíksson:
ÁTTA RADDIR ÚR PÍPU-
LÖGN. 167 bls. Skuggsjá.
Reykjavík, 1968.
ÁTTA raddir úr pípulögn — það
er nokkuð sniðugt heiti á bók.
Þessar átta raddir eru raunar
jafnmargar smásögur. Og það er
ekki út í hött eða ófyrirsynju, að
höfundur kallar þær raddir, þvl
þættirnir eru mestmegnis eintal
sálarinnar, bergmál úr fjarska.
Sögufólkið talar við sjálft sig
og um sjálft sig. Vitaskuld er
það ekki að rekja ævisögu sína,
þar eð það er ekki að tala við
aðra, heldur sjálft sig. Það veit
ekki af lesandanum og beinir því
ekki máli sínu til hans. Og höf-
umdur lætur það ekki vita af sér,
truflar það ekki, blandar sér
ekki í mál þess. Það er því að
sumu leyti berskjaldað, þó það
standi á bak við gler, járn og
múra. Sjaldan komumst við svo
nærri því, að við þekkjum hvern
drátt í svipmóti þess né skynj-
um við hlutina, sem það hand-
leikur.
Að lesa þessar sögur — er það
ekki einmitt eins og leggja eyr-
að við pípulögn og heyra af til-
ur, reynir að ráða þær rúnir,
sem lesa má út úr svip þess, því
annað veirt maður ekki um þá
persónu, sem ber það — svip-
mót hennar andartak, það er
allt og sumt. Og samstundis er
það horfið og komið nýtt í stað-
inn og nýtt og nýtt og nýtt —
og þó er eins og það sé alltaf
sama andlitið. Það er manmlíf
stórborgarinnar, nafnlaust, óper-
sónulegt, en mikilfenglegt, sem
er einnegin líf manns sjáifs. Það
á sér ekkert upphaf og engan
endi. Og þannig verður og saga
þess.
Frjálst er okkur að sakna
þess, að fólkið í Fljótt fljótt
sagði fuglinin skuli ekki ein-
kennt með nöfnum, svo við geit-
um borið það saman við fólkið
í næsta húsi og beðið þess, að
það trúlofist eða fari sér að
voða í lífsins ólgusjó og bjarg-
ist svo að lokum á undursam-
legan hátt. En vitneskja um
nöfn, heimi'lisföng og fæðingar-
daga þess mundi ekki færa okk-
ur nær sannleikanum um það.
Að lýsa inn í hugskot fólks,
láta það tala upphátt við sig
sjálft, halda sýningu á daglegu
lífi sínu og svo framvegis — það
er aðferð út af fyrir sig. En
Thor, fer ekki þannig að. Hann
lætur sitt fólk tjá sig með staf-
karlaletri því, sem tíminn hefur
rist í svipmót þess og ber svo
kannski fyrir sjónir aðeins and-
artak. Eða hann skyggnir veru-
leik þess eftir hreyfing eða lát-
bragði: einn kækur getur ljóstr-
að upp langri sögu, ef maður
nennir að lesa hana, eitt ósjálf-
rátt viðbragð má al'lt í einu
koma upp um það leyndasta,
sem inni fyrir býr, ef maður ger-
ir sét það ómak að taka eftir
því.
Og að lokum: Fljótt fljótt
sagði fuglinn er viðamikið
skáldverk og flókið og þó út-
reiknað og samslungið að allri
bygging. Ætli þetta sé ekki út-
smognast og haglegast saman
skrifuð bók Thors Vilhjálmsson-
ar til þessa? Það vil ég meina.
Erlendur Jónsson.
viljum eitthvert skraf einhvers
staðar frá? Maður veit ekki,
hver talar, ekki beinlínis heldur,
að minnsta kosti ekki fyrst, hvað
talað er um, né heldur þekkir
maður rödd þess, sem talar. Orð-
in í rörinu — þau eru allt og
sumt.
Vésteinn Lúðvíksson er tízku-
höfundur og skrifar um ein-
manaleikann, stefnumótið, sem
fórst fyrir: maður á von á
stúlku í heimsókn, hún lætur
ekki sjá sig, svo hann má láta
sér nægja að upphugsa, hvað
gerzt hefði, ef hún hefði komið
(Gegn innrás). Eða maður talar
í rör í bókstaflegum skilningi og
ætlast til, að orðin komist til
skila og hefur ekki neitt beinna
samband við aðra menn (fyrsta
sagan: Talað í rör).
Átta raddir úr pípulögn er
frumverk síns höfundar. Byrj-
andaverk vekur alltaf eftirvænt-
ing: Ávallt er forvitnilegt að geta
sér til, hvað býr í ungum rithöf-
undi. Á maður ekki von á
skemmtilegum klaufaskap t. d.?
Kannski kemur höfundurinn ein
hvern veginn upp um sig, sýnir
of mikið af sjálfum sér, svo mað-
ur þykist geta reiknað út upp á
lífstíð, hvað fyrir honum
muni liggja. Kannski má ráða af
skrifum hans, 'hvað er í tízku þá
stundina. Hvern eða faverja stæl-
ir hann? Það er spurningin.
Gagngerðra nýjunga væntir
maður tæpast. Það telst til und-
antekninga, ef höfundur slær í
gegn með fyrstu bók, og trauðla
er þess að vænta, að nýr höfund-
ur spretti fram á sjónaraviðið
með einhver ný Bréf til Láru eða
einhvern nýjan Tómas Jónsson.
Átta raddir úr pípulögn er mjög
svo haglega unnið byrjandaverk.
í fyrsta lagi sýnist Vésteinn
hafa sloppið fram hjá lýtum,
hnökrum og þverbrestum, sem
svo oft einkenna frumverk
ungra rithofunda. í öðru lagi er
athyglisvert, hve Vésteinn er
þegar orðinn fastmótaður höf-
undur, hve persónulegur hann er
orðinn af svo ungum rithöfundi
að vera.
Hann er sýnilega búinn að
nema fagið. Reynandi er að
leita að venjulegum byrjenda-
skyssum í þessari fyrstu bók
hans. Hætt er við, að sú leit beri
ekki ríkulegan ávöxt.
Hitt er svo annað mál, að sé
skyggnzt u-ndir dáslétt og fægt
yfirborð þessara átta sagna, kem-
ur þar ekkert sérstakt í ljós, sem
óvænt gæti talizt.
Lífsskilningur er lengur að
lærast en stíltækni að ávinnast.
hefur að bera lotningu fyrir
aldri og reynslu roskinna oð ráð-
settra, hættir til að líta á mann-
inn sem virðulegan speking,
gæddan guðlegri sjálfstjórn og
BETRA er seint en aldrei, segir
máltækið, og vonandi á það einn
ig við, er nú er farið að gefa
umsögn um plötu þá, sem tán-
ingahljómsveitin Flowers lét frá
sér fara í næstliðnum mánuði.
f Flowers eru 5 ungir menn:
þeir bræðurnnr Karl og Sigurjón
Sighvatssynir, sem leika á orgel
og bassa, Arnar Sigurbjörnsson
gítarleikari, Gunnar Jökull Há-
konarson trommuleikari og Jón-
as Jónsson, sem sér um söngihn.
Hljómsveitin var stofnuð sumar-
ið 1967 með þeim hætti, að rjóm-
inn var fleyttur ofan af þrem
helztu táningahljómsveitum bæj-
arins og var þá þegar ljóst, að
Flowers myndu verða framúr-
stefnuhljómsveit. Sést það bezt á
nafninu, en þá voru hippíar og
blóm mjög í tízku meðal viss
hóps unglinga um allan heim.
Flowers komust þegar í hóp topp
hljómsveita hérlendis og söfnuðu
um sig stórum aðdáenda'hóp, enda
vanda piltarnir mjög til flutn-
ings þeirra laga, sem þeir leika,
og einnig leggja þeir meiri rækt
við sviðsframkomu en títt er um
ísl. hljómsveitir. En hinu er ekki
að leyna, að tónlist Flowers-
manna fellur ekki í allra smekk.
Nokkuð er síðan farið var að
tala um hugsanlega útgáfu með
Flowers, og nú 'hefur Tónaút-
gáfan á Akureyri sent frá sér 4
laga plötu með hljómsveitinni.
Er hún tekin upp í London í De
Lena Lea stúdíóinu, og pressun
fór fram í verksmiðjum Pye
plötufyrirtækisins og er ekkert
hægt að setja út á tæknilegu
hliðina, sem jafnast fyllilega á
við það, sem gengur og gerist á
heimsmarkaðinum. Plötuhulstrið
er smekklegt með góðum mynd-
um í bak og fyrir, og kostur er,
að textarnir fylgja á lausu blaði.
óvenjulega skammur tími leið
frá því, að platan var tekin upp
og þar til hún kom í búðir, eða
rétt um rpánuður.
Platan sjáif er að því leyti
Vésteinn Lúðvíksson • j
dularfullri vizku. „Aifrek manns-
andans“ stíga honum til höíuðs,
af því að hann veit ekki, hvað
það dæmi er í raun og veru ein-
falt, allt að því hégómlegt.
Það er ekki fyrr en seinna, að
hvort tveggja ber að á aamri
stund, að maðurinn kastar grím-
unni og afklæðist og „nakti ap-
inn“ kemur í ljós og í öðr.u lagi,
að höfundurinn gerist svo ósvíf-
inn að segja refja og undandrátt-
arlaust, það sem hann áður
renndi kannski grun í, en telur
sig nú hafa fengið staðfest.
Fyrrum þótti fullseemandi við-
urkenning til handa ungum höf-
undi að segja hann væri efnileg-
ur. Ef sú umsögn dugir ekki Vé-
steini Lúðvíkssyni fyrir þessa
fyrstu bók hans, þá kann ég hon-
um ekki betri einkunn að gefa.
Erlendur Jónsson.
óvenjuleg, að á henni er eitt lag,
sem eingöngu er spilað, og er
það fágætt hérlendis. Nefnist það
„Blómið“ og er eftir Karl Sig-
hvatsson. í undirleiknum ber
mest á píanói, en laglínan er spil-
uð á flautu, og sér Jónas um það.
Þetta er ijóðrænt lag með
svokölluðum ,Tamla Motown“
hreim í einum kaflanum.
„Andvaka“ nefnist lag eftir þá
Arnar Sigurbjörnsson og Karl
Sighvatsson. í upphafi ber mest
á orgeli og gítar. auk söngsins,
en seinna koma trommurnar og
bassinn inn í á mjög svo snotran
hátt. í heild er þetta nettasta lag
plöturnar og vinnur á við nánari
kynni „Glugginn" eftir Rúnar
Gunnarsson er næstur á dagskrá.
Gítarinn byrjar, en skömmu síð-
ar er öll hljómsveitin komin af
stað í frekar hægu en hrífandi
tempói. Lagið enda svo í einni
allsherjar „improvinseringu" allr
ar hljómsveitarinnar, en í því
taka engir Flowers fram. Jónas
syngur þetta af miklum krafti,
en sums staðar gægðist eitthvað
í gegn, sem manni finnst vera
stæling á söngmáta Rúnars Gunn
arssonar. Þetta er bezta lag plöt-
unnar. „Slappaðu af“ er eina er-
lenda lagið, og hefst það á helj-
armikilli og góðri sóló þeirra
Karls og Gunnars og lýkur svo
með annari sóló í svipuðum dúr.
Þó er svo, að einu teljandi mis-
tök þessarar plötu eru í þessu
lagi, þ. e. a. s. textaframburður
söngvarans. Er lengi vel ekki
hægt að greina, hvort maðurinn
syngur á íslenzku eða ensku og
textinn því alls óskiljanlegur
með köflum, en það skal tekið
fram, að í hinum lögunum er
framburðurinn hnökralaus að
mestu.
Höfundur allra textanna er
Þorsteinn Eggertsson, og kemst
hann nokkuð vel frá sínu hlut-
verki, þótt „Glugginn" beri af.
Þar er um að ræða texta af
svipaðri gerð og „Gvendur á eyr-
Skafii og fágað
Haukur Ingibergsson skrifar um:
HLJÓMPLÖTUR