Morgunblaðið - 17.01.1969, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. JANÚAR 1&69
11
arútveg, fræðimenn um sjávar-
útveg og athafnamenn í verzl-
un. Fiskifélagið, sem hefir frá
upphafi verið sjávarútveginum
hinn mesti máttarstólpi, varð
þannig aldrei beinlínis samtök
útvegsmanna einna, þótt áhrifa
þeirra gætti þar ætíð mest og
geri enn.
Fáum árum eftir stofnun Fiski-
félagsins, var stofnað Félag ís-
lenzkra botnvörpuskipaeigenda,
eða 9. febr. 1916. Togaraútgerð
var þá komin í fastar skorður,
togarar orðnir yfir 20 að tölu Saga
togaraútgerðarinnar verður ekki
rakin hér sérstaklega, þótt óum-
deild sé hin mikla þýðing henn-
ar fýrir íslénzku þjóðina. Er
fróðlegt í þessu sambandi að
benda á grein Lofts Bjamason-
ar, formanns F.Í.B., í Mbl. 9.
febr. 1965, er hann ritaði í til-
efni af 50 ára afmæli félagsins.
Fyrir utan þau félagssamtök,
sem hér hafa verið rakin, má
segja, að bátaútvegsmenn hafi
verið fremur sundraður hópur
aflt fram til 1932, en fram að
þekn tíma var saltfiskframleiðsla
uppistaðan í sjávarútveginum á-
samt síldarsöltun og bræðslu.
Reyndi hver að búa að sínu um
sölu á saltfiskinum og gekk stór
áfallalaust þar til heimskrepp-
an skall á um 1930.
Líður að stofnun L.Í.Ú.
Útvegsmenn sem slíkir, höfðu
um þetta leyti ekki samtök til að
snúast við þessum örðugeikum.
En 1932 var Sölusamband ís-
lenzkra fiskframleiðenda stofnað
með frjálsum sam-tökum framleið
enda og Síidarútvegsnefnd var
stofnuð að tilhlutan hins opin-
bera með lögum 1934, með einka
sölu á állri saltsíld. Markmið
Sölusambandsins var að fá á
eina hönd til sölu allan sáltfisk
framleiddan hér á landi, til þess
að koma í veg fyrir undirboð
einstakra aðila á erlendum mörk
uðum. Á þessum árum verkuðu
útvegsmenn yfirleitt afla sinn
sjálfir og lét ríkisvaldið slílot
umboð í té svo til ótakmarkað.
Um þetita sköpuðust nær ein-
huga samtök allra útvegsmanna
og hafa þau háldizt fram á þenn
an dag. Báru þau þegar mikinn
árangur, sem fór vaxandi, en
margt varð til þess' að það nægði
ekki til að skapa sjávarútveg-
inum rekstrargrundvöll eða vaxt
armöguleika. Það er að vísu
skoðun margra, að ríkisstjórnin
hefði átt að snúast öðruvísi við
þeim vanda en gert var, en um
það verður ekki felldur dómur
hér. — En þar sem langflestir
útvegsmenn voru aðilar að Sölu
sambandinu — eða S.Í.F. —, varð
það grundvöllur að baráttu
þeirra fyrir hag útvegsins. Það
var þó ætíð töluverður hemili á
þessa baráttu, að hér var um
að ræða sölusamtök, en ekki al-
hliða hagsmunasmatök. En segja
má, að í S.Í.F. hafi sprottið vaxt
arbroddurinn að Landssambandi
ísl. útvegsmanna.
Samt er kunnugt um a.m.k.
tvö félög útvegsmanna, sem til
voru áður en L.f.Ú. var stofn-
að. Var þar um að ræða Út-
vegsbændafélag Vestmannaeyja,
sem stofnað var 1922 og Útvegs-
mannafélag Keflavíkur, sem
stofnað var 1936. GerðUst þau
bæði síðan aðilar að L.Í.Ú.
Allmargir menn, sem sátu að-
alfund S.Í.F. haustið 1938 mimu
hafa komið sér saman um, að
nauðsynlegt væri að stofna lands
samtök útvegsmanna. Var þá kos
ins nefnd til að vinna að fram-
gangi málsins. Skyldi hún gera
drög að félagálögum, og boða til
stofnfundar sambandsins. í
nefnd þessa voru kosnir alþingis
mennirnir Jóhann Þ. Jósefsson
og Sigurður Kristjánsson og að
auki Elías Þorsteinsson, útgerð-
armaður í Keflavík. Þeir þre-
menningarnir undirbjuggu síðan
jarðveginn. Höfðu þeir samband
við forustumenn þeirra útvegs-
mannafélaga, sem þegar voru til,
þ.á.m. F.Í.B., sem var þeirra öfl-
ugast, og undirbjuggu félags-
stofnanir annars staðar, þar sem
nauðsyn krafði. Einnig sömdu
þeir frumvarp að lögum fyrir
landssarotök útvegsmanna, sem
þeir lögðu til að héti Landssam-
band íslenzkra útvegsmanna.
Landssambandið stofnað.
Síðan var boðað til stofnfund
ar og var hann haldinn í Varð-
arhúsinu (á horni Kalkofnsveg-
ar og Tryggvagötu) í Reykja-
vik hinn 17. janúar 1939. Stofn-
fundinn sátu rúmlega 50 menn,
var þar fyrst og fremst um að
ræða fulltrúa frá Útvegsbænda
félagi Vestmannaeyja, Útvegs-
mannafélögum úr Hafnarfirði og
Keflavík, Félagi ísl. botnvörpu
skipaeigenda og félögum, sem vit
að var um að Stofnuð yrðu á
næsitunni á Vestfjörðum, Norð-
urlandi og Austf jörðum. Á stofn
fundinum var talið víst, að inn-
an vébanda sambandsins væru
þá þegar eða yrðu á næstunni
svo til allir útvegsmenn á land-
inu.
Á stofnfundi Landssamband-
ins voru samþykkt iög þess. Sam
kvæmt þeim skyldi tilgangur sam
bandsins vera: Að safna í sam-
tökin öllum sjávarútvegsmönn-
um og gæta sameiginlegra hags-
muna þeirra, að vinna að auk-
inni þekkingu þjóðarinnar á þýð
ingu sjávarútvegsins fyrir þjóð-
arheildina, að efla framfairr á
sviði fiskveiða og fiskiðnaðar,
að koma á sameiginlegum inn-
kaupum útgerðarvara og að veiita
sambandsmeðlimum alla nauðsyn
lega fyrirgreiðslu í sambandi við
atvinnurekstur þeirra.
í sambandi við þessi markmið
sambandsins er vert að vekja at-
hygli á tveimur meginatriðum. í
fyrsta lagi er ekki aðeins tal-
að um útvegsmenn, heldur sjáv-
arútvegsmenn, og í öðru lagi er
rætt um nauðsyn á sameiginleg-
Sigurður H. Egilsson,
framkvæmdastjóri L.f.Ú.
um innkaupum útgerðarvara.
Verður nánar vikið að þessum
atriðum síðar í sambandi við
brejntt skipulag Landssambands-
ins, sem upp var tekið 1944.
í fyrstu lögum sambandsins
var ákveðið, að í aðalstjórn
skyldu eiga sæti 5 aðalmenn,
sem heima ættu í Reykjavík eða
svo nærri, að þeir gætu mætt
þar á fundi með dagsfresti, og
að auki einn maður fyrir hvern
landsfjórðung, alls 9 menn. Jafn
„Jón forseti", fyrsti togarinn,
margir varamenn skyldu kosnir
með sama hætti.
Samkvæmt þessu voru eftir-
taldir menn kosnir í fyrstu
srtjóm Landssambandsins.
Kjartan Thors, Reykjavík,
Hafsteinn Bergþórsson, Reykja-
vík, Ásgrímur Sigfússon, Hafn-
arfirði, Ásgeir G. Stefánsosn,
Hafnarfirði og EUas Þorsteins-
son, Keflavík. Að auki voru
kosnir Sigurður Á Gunnarsson,
Vestmannaeyjum fyrir Sunnlend
ingafjórðung, Jón Auðunn Jóns-
son, ísafirði, fyrir Vestfirðinga-
fjórðung, Sigurður Baldvinsson,
Ólafsfirði fyrir Norðlendinga-
fjórðung og Þórður Einarsson,
Neskaupstað, fyrir Austfirðinga
f jórðung.
Lög sambandsins mæltu fjrrir
um, að stjórniin kysi sér for-
mann, og var Kjartan Thors kos-
inn fyTsti formaður sambands-
ins, en hann var^ þá og lengi
síðan formaður F.f.B. Jafnframt
masiitu lögin svo fyrir, að sam-
bandsstjóm skyldi kjósa þriggja
manna framkvæmdaráð, er fjall
aði um mál sambandsins milli
stjómarfunda. f fjrrsiba fram-
kvæmdaráðið voru kosnir þeir
Kjartan Thors, Hafsteinn Berg-
þórsson og Ásgrímur Sigfússon,
en er hann lézt ekki löngu síð-
ar, tók sæti í hans stað Ásgeir
G. Stefánsson.
Ný viðhorf. Gengisbreyting og
heimsstyrjöld.
Sama árið og L.f.Ú. var stofn-
að skall á heimsstyrjöldin síðari.
Fjrrr á árinu, og án tilUts til
þess viðburðar, hafði Alþingi
feHt gengi krónunnar, en það
hafði lengi verið baráttumál ú*-
vegsmanna, svo að þeir fengju
það verð fjrrir afurðir sínar, sem
nauðsjmlegt var til að rekstur-
inn bæri sig. Við þessa ráðstöf-
un og síðan vegna áhrifa síðari
heimsstyrjaldarinnar, sem skall
á síðari hluta ársins brejrttist
öll aðstaða sjávarútvegsins. Þótt
skipastóllinn væri almennt mjög
úr sér genginn, og næstum eng-
in endurnýjun hafi átt sér stað
mörg undangengin kreppuár,
skapaðisit fjrrst í stað mikið upp
gripatímabil, sem leiddi til svo til
algerrar réttingar útvegsmanna
úr langvarandi skuidakreppu og
erfiðleikum. Átti þetta ekki sízt
við um togarana og hina svo-
nefndu línuveiðara, þ.e. sitærstu
fiskiskipin. Hinsvegar kom til-
tölulega fljótt að því, að minni
fiskibátaútgerð átti fremur erf-
itt uppdrátitar. Var það að von-
um þar sem fiskibátarnir voru
flestir orðnir gamlir og full-
nægðu ekki kröfum timans um
stærð og vélarafl, auk þess sem
sem íslendingar létu smíða 1907.
fleira kom til. Eigendur þessara
báta létu í ljós kvartanir sínar
og óskir um að Landssambandið
léti að sér kveða um vandamái
þeirra, en á þessum árum hafði
starfsemi þess þó verið þó nokk
ur og aðalfundir og aukafundir
verið baldnir. Á þeim árum var
við umfangsmikfl. vandamál að
stríða í sambandi við síldarút-
veginn vegna örðugleika á að
koma síldarafurðum á markað,
sérstaklega saltsíld, en Síldar-
verksmiðjur ríkisins aðallega og
nokkrar verksmiðjur í einka-
eign urðu aðalkaupendur síldar-
innæ, þótt afkastageta þeirra.
reyndist oftast of lítil. Baráitt-
an beindist því m.a. að stækkun
þeirra og jafnfrámt var leitazt
við að samræma kjör bátasjó
manna víðsvegar um landið, en
þau mál voru í miklum ólestri,
þar sem bátaútvegsmenn höfðu
fram að þessu ekki verið í skipu
lögðum samtökum, sem m.a. f jöll
uðu um þessi mál. Þá snérist
starfsemin og um það að leysa
margvísleg markaðsvandamál,
sem af heimsstyrjöldinni leiddu,
ekki sízt skipulagningin á útflutn
ingi ísvarins fisks til Bretlands,
svo og að sjá fyrir þörfum út-
gerðarinnar fyrir veiðarfæri, en
öflun þeirra var mjög erfið og
í þeim efnum munaði að lokum
mest um eflingu veiðarfæraiðn-
aðar hér innanlands.
i Endurskipulagning sambandsins.
Hríðversnandi afkoma báta-
útvegsins varð til þess, að stjóm
L.f.Ú. boðaði til almenns útvegs
mannafundar í Kaupþingssalnuim'
í Reykjavík 29. nóvember 1944,
og var síðar á fundinum ákveð-
ið að hann skyldi teljast reglu-
legur aðalfundur. Á honum
mættu útvegsmenn hvaðanæfa
af landinu, alls yfir 100 menn.
Stóð fundur þessi yfir í fjóra
daga.
Á þessum fundi bar mjög hátt
þörfina á nýbyggingu
bátaflotans og togaraflotans. Ól-
afur Thors, sem þá var nýlega
orðinn forsætisráðherra og at-
vinnumálaráðherra -í „Nýsköpun
arstjórninni" mætti á fundinum
og gerði fundarmönnum greki
fyrir athugunum ríkisstjórnarinn
ar á möguleikum í þessum efn-
um, en þess má þó geta, að fyrr-
verandi ríkisstjóm, utanþings-
stjórnin, hafði athugað mögu-
leika á bátakaupum í Svfþjóð,
sem seinna varð, og undirbúið
þau að nokkru. Má segja, að þessi
fundur hafi, eftir því sem í hans
valdi stóð, stuðlað að fróungangi
þeirrar stefnu, sem síðar var
farin með tilstyrk ríkisstjórnar-
Framhald af bls. !•
„Karlsefni", einn af nýsköpunartogurunum.
„Auðbjörg" 29 br. lesta bátur af svipaðri stærð og flestir þil-
farsbátar voru fram að síðari heimsstyrjöld.