Morgunblaðið - 21.01.1969, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. JANÚAR 1969.
LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR:
ORFEUS OG EVRYDÍS
Höfundur Jean Anouilh
Þýðandi Emil Eyjólfsson
Leikstjóri Helga Bachmann
Leikmynd Steinþór Sigurðsson
„Yið erum fólk,“ segir Antí-
góna í samnefndu leikriti Ano-
uilhs, „sem spyr spurninga allt
þar til yfir lýkur“. Þessi eðlis-
þáttur mannsins, sú fífldirfska
að leitast við að komast að öllu,
kryfja alit til mergjar, að setja
leitina að sannleikanum ofar leit
ni að hamingjunni, er eitt helzta
einkenni harmleikjapersóna.
Hetja harmleiksins gefur sig á
vald einhverskonar einæði, skeyt
ir engu um „öryggi" sitt, leggur
alla auðnu sína í hættu. Á því
augnabliki sem persónan segir
skilið við alla gætni, öðlast hún
svokallaða „tragíska reisn“. Há-
punktur goðasagnarinnar um Or
€eus og Evrýdísi er það augna-
blik er Orfeus stenzt ekki freist
inguna að Mta um öxl, þótt hann
fyrirgeri með því allri hamingju
von og sendi Evrýdísi aftur til
heima Hadesar.
Sögnin um Orfeus og Evrýdísi
er ein frægasta ástarsaga fornra
bókmennta og hefur orðið mörg
um höfundum siðari alda uppi-
staða í leiksviðsverk. Orfeus kon
ungssonur í Þrakíu var bezti
hljómlistarmaður grískra goð-
sagna. Þegar hann lék á lýru
sína, fylgdu dýr merkurinnar
honum eftir, og meira að segja
tré, lækir og jafnvel klettar og
fjöll urðu ekki söm eftir að hafa
hlýtt á h'ljómlist hans. Hann gekk
að eiga Evrýdísi, en skömmu eft
ir brúðkaup þeirra, var hún bit-
in af snáki og dó. Harmur Or-
feusar var slíkur að hann tókst
á hendur ferð sem enginn lifandi
maður hafði áður farið. Hann
hélt til ríkis dauðans þeirra er-
inda að heimta konu sina úr
helju. Hundurinn Kerberos og
aðrir verðir porta Hadesarheima
stóðust ekki tónlist Orfeusar og
létu hann fara óhindraðan leið-
ar sinnar. Svo máttugur var
harmsöngur og lýrusláttur Orfe-
usar að hann kom út krókódíls-
tárum á sjálfum Hadesi og vakti
hjá honum slíka meðaumkun að
þessi ógurlegi guð gaf honum
leyfi til að hafa Evrýdísi á braut
• með sér, að því tilskildu að
hann liti ekki um öxl til að
horfa á hana, fyrr en þau hefðu
náð til mannheima. Þegar þau
áttu örskamman spöl ófarinn, gat
Orfeus ekki lengur stillt sig um
að athuga hvort kona hans gengi
í raun réttri á eftir honum, leit
við, og hún hvarf honum á auga
bragði. Hann heyrði hana aðeins
segja: „Farðu vel.“ Eftir þetta
eigraði Orfeus um óbyggðir Þrak
íu friðlaus af trega, unz trylltar
villimeyjar rifu hann á hol.
Leikpersónur Anouilhs eru sam
tímafólk, farandhljóðfæraleikar-
inn Orfeus og farandleikkonan
Evrýdís, tvær brothættar mann-
verur í óvægnum öldugangi lífs
ins, — umhverfið er kannski ó-
líkít Þrakíu, kannski ekki, en
atburðarásin í öllum megin-
atriðum byggð á goðsögninni.
Leikritið var fyrst sýnt í París
árið 1942 undir nafninu „Eury-
dice“. Miklu eðlilegra þykir mér
þó að kalla það „Orfeus og
Evrýdísi" eins og gert er í ís-
lenzku þýðingunni, enda er ekki
ósenniilegt að það eitt hafi varn
að höfundi þess að gera það að
Jean Cocteau hafði átján árum
haslað sér völl í frönsku leik-
húsi með verkinu „Orphée".
Hvað sem því líður, þá er efni
tleiksins örlög þessara tveggja
persóna. Anouilh er eitt snja'll-
asta leikskáld þessarar aldar,
enda búinn flesitum þeim kostum
sem prýða mega mann í þeirri
starfsgrein. Verk hans hafa ver-
ið sýnd víðar en verk nokkurs
annars fransks höfundar á síð-
ari tímum, og er þó ekki við
Vincent, JónAðils og móðirin, Regína Þórðardóttir.
Orfeus og Evrýdís, Guðmundur Magnússon og Valgerður Dan,
neina aukvisa að keppa. „Orfe-
us og Evrýdís" er í öllum skiln-
ingi svo haglega samið leikhús-
verk að nærri stappar fullkomn
un formsins. Er það bæði styrk-
ur þess og fjötur. Hið aðdáun-
arverða jafnvægi milli skops og
samúðar, gamans og alvöru, hrein
leika og spillingar, er efni í
hrífandi sýningu, sem höfði til
a'llrar vitundar áhorfandans, þ.
e.a.s. bæði tilfinninga og skyn-
semi, en gefur kannski ekki færi
á að lyfta sér til tignarlegs flugs.
Persónurnar eru líka jarðbundn
ar, umfram allt manneskjur með
drauma um framtíðina og sam-
vizkubit vegna fortíðarinnar. All
ar eiga þær það sammerkt að
hafa ekki í fullu tré við tilver-
una. Þær eldri hafa brynjaðsig
sjálfsblekkingu með því að lofa
hástöfum hið fánýtasta í lífinu.
Hin yngri eiga í öl'lum ótta sín-
um eftir dálítið af hugrekki og
halda dauðahaldi í ástina sem
einu vörnina gegn glötun. En
(Evrýdýs hefur týnt sakleysi sínu
og kann ekki annað ráð en lygi
gegn þeirri þöglu kröfu sem Or-
feus gerir af miskunnarlausri
draumhyggju til hreinleiba henn
ar. í skáldlegt ívaf þessarar
hrífandi en flekkuðu fegurðar
er fléttað svo gráthlægilegu
skopi að öilil væmni er óhugs-
andi. Leikrit Anoui'lhs er fynd-
ið, hugvekjandi og hrífandi í
senn.
Sýning L.R. á „Orfeusi og
Pétur Einarsson, Helgi Skúlason og Steindór Hjörleifsson í
hlutverkum sínum.
Evrýdísi" er félaginu til sóma.
Þrátt fyrir fáeina hnökra er hún
í heild hóflega og skynsamlega
unnin bæði í leiktúlkun og upp-
setningu. Það er engan viðvan-
ingsbrag að finna á verki Helgu
Bachmann, enda þótt þetta sé að-
eins annað verkefni hennar sem
leikstjóra. Hún er trú því jafn-
vægi sem fylgir verkinu úr garði
höfundar og virðist hafa tekið
þá meginstefnu að kappkosta að
gæða sýninguna rósömum þokka,
og það hygg ég hafi heppnazt.
Sömu hófsemi gætir yfirleitt í
hinum skoplegri þáttum, leik-
istjórinn hefur forðazt þá hættu
sem stafað hefði af því að leggja
meiri áherzlu á þá, enda hefðu
of miklar sveiflur af því tagi
höggvið á þráð verksins og veikt
það í heild, þótt hilátur áhorf-
enda kynni að hafa orðið eitt-
hvað háværari á stundum. Leik-
myndina gerði Steinþór Sigurðs
son í sama dúr, smekklega og
haglega, án of mikillar stíl-
færslu eða óþarfa útfærslu á
smáatriðum. Það var skemmtileg
hugmynd að varpa myndum af
mannhafi á tjaldið baksviðs í
þriðja þætti, atriðinu í Undir-
heimum. Beiting ljósa í því at-
riði var einnig mjög skemmtileg.
Tveir kornungir leikarar fara
með titilhlutverkin, Guðmundur
Magnússon og Valgerður Dan.
Guðmundur útskrifaðist úr skóla
L.R. síðastliðið vor, enda geldur
hann talsvert reynslúleysis síns.
Hann hefur þó auðsýnilega margt
til brunns að bera sem leikari,
svo sem viðkunnalegt og karl-
mannlegt útlit og góða rödd.
Guðmundur lék af eðlilegri og
sannfærandi innlifun á köflum,
en eins og búast má við á hann
enn við mikla tæknilega örðug-
leika að stríða. Þetta kemur
einkum fram í rangri raddbeit-
ingu í upphrópunum í mestu
átökum leiksins, dálítið þung-
lamalegum sviðshreyfingum og
nokkrum stirðleika í andliti sem
varnar honum skjótra og eðli-
legra viðbragða og blæ-
brigða í samspili persón-
anna. Þótt Guðmund skorti bol-
magn til að gera svo erfiðu hlut-
verki viðhlítandi skil, kom hann
ekki í veg fyrir að falleg áhrif
næðust í atriðum milli hans og
Valgerðar Dan. Valgerður hefur
leikið talsvert mörg hlutverk í
Iðnó, sum þeirra vandasöm, en
þetta er þó hið langmikilvæg-
asta, sem henni hefur enn verið
trúað fyrir. Á því er enginn
vafi að hún verðskuldar þetta
traust. Orsakasamhengi leiksins
veltur að miklu leyti á yndis-
þokka hennar, og hún uppfyll-
ir þá kröfu með ferskri útgeisl-
un og meira valdi á leik sínum
en búast mætti við af svo ungri
stúlku. Hún reisir sér hvergi
hurðarás um öxil, eins og títt er
um unga leikara, grípur ekki til
meiri tilþrifa en hún hefur vel
á valdi sínu. Leikur hennar er
hvergi stórbrotinn, en allur í
hæsta máta geðþekkur.
Steindór Hjörleifsson fer með
hlutverk farandhljóðfæraleikar-
ans, föður Orfeusar. Ég er ekki
sammála þeim tökum sem hann,
og ef til vill leikstjórinn hafa
tekið þessa persónu. Með meiri
festu og breidd í uppbyggingu
hennar held ég að gera hefði
mátt úr henni miklu sannari og
aumkunarverðari „tragíkómíska“
persónu, t.d. á þann hátt að leika
á móti textanum, þ.e.a.s. lóta
ekki látbragðið alltaf fylga eft
ir skopsveiflum textans. Hins veg
ar þótti mér mikið til um leik
Helga Skúlasonar í hlutverki
Monsieur Henri (sem er per-
sónugerfingur Hadesar). Hlutur
hans í þokka sýningarinnar er
ekki lítill. Frá leiktæknilegu
sjónarmiði er það einnig aðdá-
unarvert hversu hárnákvæmt og
áhreynslulaust vald hann hefur
yfir leik sínum. Hann virðist
hvergi gera ögn umfram það sem
til þarf, engu er ofaukið í lima-
burði eða svipbrigðum, og rödd-
in flyzt svo undarlega vel að
hann getur notað lægstu þrep
styrk'leikastigans án þess að
hætta sé á því að ekki heyrist
vel til hans.
Regína Þórðardóttir og Jón Að
ils fara með hluitverk móður
Evrýdísar og elskhuga hennar.
Þau bregða upp kátlegri mynd
af úrkynjuðum, spilltum og hé-
gómlegum leikurum. Pétur Ein-
arsson lék hótelþjón og skilaði
þar afburðaskemmtilega byggðu
litlu hlutverki. Jón Sigurbjörns-
son var ágætlega sannfærandi
í hlutverki hins forherta Dulacs,
umboðsmanns leibaranna. Guð-
mundur Pálsson náði góðu og hóf
stilltu skopi úr hlutverki þjóns
á járnbrautarstöðvarbar. Borg-
ar Garðarsson fór snoturlega
með hlutverk fulltrúa á lög-
reglustöð. Daníel Williamsson,
Soffía Jakobsdóttir, Hrafnhild-
ur Guðmundsdóttir og Bryndís
Pétursdóttir fóru vel með smá-
hlutverk, en ekki kunni ég al’ls-
kostar við leik Erlends Svav-
Framhald á bls. 13.