Morgunblaðið - 31.01.1969, Blaðsíða 15

MOftGUNBLAÐIö, FÖSTUDAGUR 31. JAWÚAR IMt
15
Frá Hafísráðstefnunni:
' ' 0 •
Sjórinn fyrir norðan hefur kdlnað síðustu ár
og kalda sjðtungan teygt sig suöur með landinu
Kenning um isaspá eftir hitastigi á
Veðurfræðingar og haffræð-
ingar fluttu flest erindin á öðr-
um fundardegi Hafísráðstefn-
unnar í Reykjavík, enda fundar
efni á þeirra sviði. Fjallað var
um hafís við ísland sl. 100 ár,
breytingar á sjónum fyrir norð-
an landið, isaspár við ísland
eftir veðurfarinu á Jan Mayen
eiginleika hafíss, myndun hans
og rek. Fundinum stýrði Flosi
Hrafn Sigurðsson, veðurfræð-
ingur.
í erindum kom ýmisiegt merki
legt fram. Haffræðingarnir Unn
steinn Stefánsson og Svend Aage
Malmberg skýrðu t.d. frá mik-
llli kólnun og seltuminkun í
sjónum fyrir norðan Island síð-
ustu árin, einmitt síðan hafís fór
aftur að koma að landinu og
hvernig kalda sjótungan teygði
sig sl. sumar með Austurströnd
inni suður að Reyðarfirði og
kaldur sjór umlukti Norður- og
Austurlandið. Páll Bergþórsson,
veðurfræðingur, kom fram með
kenningu sína um að hægt sé að
spá um heildarístíma við ísland
eftir hita við Jan Mayen sum-
arið og haustið áður og eftir því
eigi ís að koma að íslands-
ströndum í 4 mánuði í vetur.
Mætti gera slíka spá í desember
og svo með fleiri upplýsingum
gera ísaspá í upphafi hvers mán
aðar.
Próf. Trausti Einarsson vildi
þó ekki falalst á kenninguna.
t upphafi 2. fundar flutti Ár-
mann Snærvarr, háskólarektor
ráðstefnunni kveðjur Háskólans
og háskólaráðs og hamingjuósk
ir með von um að mikil vísinda-
leg eftirtekja verði af þessari
hafísráðstefnu.
LITLAR ÍSFREGNIR
FYRR EN Á 17. ÖLD
Hlynur Sigtryggsson veður-
stofustjóri, gerði grein fyrir haf
ísmagni í grennd við ísland á
árunum um 1870—1968 og breyt-
ingum þess, samkvæmt þeim heim
ildum, sem aðgengilegar eru.
Gerði hann fyrst grein fyrir ís-
árum fyrri alda, samkvæmt
skráðum heimildum, en ekki eru
verulegar fregnir af ís fyrr en á
17. öld. Samkvæmt töflu er Hlyn
ur sýndi, voru engar fréttir af
ís í 93 ár af 13. ö'ldinni, í 92 ár
af 14. öldinni, í 98 ár af 15.
öld, í 93 ár af 16. öld, í 64 ár
af 17. öld þegar eru 30 ísár og
6 með mjög miklum ís, í 53 af
18. öldinni þegar er mjög mik-
ill ís í 5 ár og 42 ísaár, í 27 ár
á 19. öld þegar eru 12 mjög mik
il ísaár og 43 önnur isaár og loks
eru á þessari öld frá Í901—1968
47 íslaus ár, 22 ísár og 3 mjög
mikil ísár. En Hlynur kveðst
fremur telja það stafa af heim-
ildarleysi að ekki eru fregnir af
meiri ís fyrr á ö'ldum. Þá gerði
Hlynur grein fyrir línuritum sem
Þorvaldur Thoroddsen gerði yf-
ir hafís frá 1871—1915 og einnig
línuritum Lauge Kochs frá stríðs
árunum síðari. Lítið er um ísa-
heimildir 1930-1950, en þá tók Jón
Eyþórsson að sér að safna ís-
fréttum og lagði í það mikla
vinnu al'lt til 1967. Sýndi Hlyn
ur m.a. með dæmi frá 1959, hvern
ig ísröndin getur verið skammt
undan, án þess að ís sjáist úr
landi. Nú kvað hann allt aðrar
aðstæður til að vita um ísinn
með ísflugi, myndum frá gerfi-
hnöttum og auknum almennum
áhuga sem fjölgar fréttum frá
skipum. Þó táldi Hlynur að upp-
lýsingar vanti til að ákvarða ís-
magnið fyrir norðan ísland.
SJÁVARHITINN HEFUR
LÆKKAÐ SÍÐUSTU ÁRIN
Unnsteinn Stefánsson, haf-
fræðingur, skýrði frá sjávarhita
breytingum á landgrunnssvæð-
inu norðan íslands. Kemur í ljós,
að sjávarhiti bæði í yfirborði og
djúplögum hefur farið mjög
lækkandi seinustu árin, einkum
vor og sumarmánuðina. Hafði yf
irborðshiti í sjónum norður af
fslandi lækkað á árunum 1876—
1905, en eftir 1920 tók hann að
hækka, fyrst hægt og svo ört,
komst hæst á árunum 1931—41,
en eftir 1950 stóð sjávarhitinn
í stað, þar til kólnunar tók að
gæta síðustu árin. Eru kulda-
sveiflurnar minnstar í sjónum,
um miðjan vetur, en mestar á
vorin. Síðustu árin frá 1965 hef-
ur sjávarkólnun fyrir norðan
einmitt reynzt mest að vorinu,
en gætt lítið haust og vetur. Ár-
ið 1964 áður en þessarar kóln-
unar tók að gæta, var sjór aftur
á móti óvenju hlýr. Samsvar-
andi sveiflur varðandi sjávar-
kulda hafa undanfarin ár kom-
ið fram við mælingar á ýmsu
dýpi þar sem mælt er á
fleiri stöðum fyrir norðan.
Jafnframt hefur seltumagnið í
Jan Mayen
sjónum á þessum slóðum verið
lágt síðustu árin. Vakti Unn-
steinn m.a. athygli á atriði, sem
kynni að skipta máli: Seltumagn
ið í yfirborðssjónum hefur á þess
um slóðum minnkað síðustu árin
en ef slíkur lítt saltur sjór helzt
á yfirborðinu, gæti myndast hér
ís, ef loftkuldi er fyrir hendi.
Sjórinn he'lzt lagskiptur á þenn-
an hátt, aðeins ef hitastig í hon-
um er lágt, og hefur þá skilyrði
til ísmyndunar. Þetta þyrfti að
athuga betur.
Mældur sjávarhiti við Gríms-
ey svarar í stórum dráttum hvað
kulda snertir til ístíðni á árun-
um 1875—1968 og einnig sýna
skýrslur samræmi við lofthita.
Telur Unnsteinn, að á íslausum
árum ákvarðist sjávarhiti á Norð
urlandssvæðinu á hverjum tíma
aðallega af veðurfarinu undan-
farna mánuði, en á ísaárum hafi
útbreiðsla hafíss og pólsjávar
úrslitaþýðingu.
PÓLSJÓR FÆRIST SUÐUR
MEÐ AUSTURLANDI
Svend Aage Málmberg, haf-
fræðingur gerði grein fyrir
ástandi sjávar milli íslands og
Jan Mayen seinasta áratug, en
mælingar hafa verið gerðar á
hitastigi og seltu sjávar norðan-
lands síðan 1948. Sýndi hann með
kortum hvernig seltan í efsta
200 m. Iaginu hefur lækkað til
muna síðustu árin, svo og hita-
stig en á tímabilinu á undan
voru lítil frávik frá ári til árs.
Er frávik seltunnar mest árið
1968. Hefur sjógerð á þessu
svæði verið miklu breytilegri á
síðustu árum en á áratugnum
1950—60. Segir Svend Aage Malm
berg, að greini'leg breyting hafi
átt sér stað í sjónum norðaust-
ur þar eftir 1958, sennilega þó
ekki fyrr en 1963. Pólsjávar
gæti mun meira í Arktiskum sjó
Austur-fslandsstraums á árunum
1964—68 en var 1948-—58. Eink
um gæti áhrifa pólsjávarins mik
ið 1965, 1967 og 1968, og 1968
var einnig að því leyti frábrugð
ið fyrri árum, að kaldi sjórinn
umlukti strendur landsins frá
Skjálfanda til Reyðarfjarðar.
Venja er, að heiti sjórinn skjóti
sér milli lands og köldu tung-
unnar. Skilin í sjónum mi'lli
kalda og hlýja sævarins hafa
þannig 1968 (í júní) færst upp
að norður- og austurströnd ís-
lands. Lá tungan með 0 gráðu
kalda sjónum sl. sumar suður
með landinu, allt suður að Reyð
arfirði.
ÍS SPÁÐ f FJÓRA MÁNUÐI
f VETUR
Páll Bergþórsson, veðurfræð
ingur ræddi spágildi hitastigs á
Jan Mayen varðandi hafískom-
ur við ísland. Með því að gera
töflur aftur á bak til undanfar-
inna 45 ára, vildi Pál'l sýna, að
mögulegt sé að spá um heildar-
ístíma við ísland, eftir hita við
Jan Mayen sumarið og haustið
á undan. Mætti þá gera það í
desember og einnig að spá um
ístíma við landið í mánuðinum,
strax í byrjun hans, með því að
nota hitastigið við Jan Mayen
og taka einnig með í reikning-
inn þrýstimun við Scoresbysund
og við Vestfirði mánuðinn á und
an eða vinda á Grænlandssundi
og einnig viðbót, sem háð er árs
tíma. Sýndi Páll fram á mark-
verða fylgni milli hafístíma við
ísland í desember-september ann
ars vegar og svo hins vegar með
alhita í hverjum einstökum al-
manaksmánuði á Jan Mayen
sumarið og haustið á undan, þ.e.
í júní, — ágúst og september-nóv
ember. Kvað hann einna mest
takandi mark á hausthitanum á
Jan Mayen, meðaltali þriggja
mánaða, en fýlgnin hækki þó, ef
meðaltal sumar og hausthitans
er tekið, í hlutföllunum 2:3.
Reyndist fylgnin þá 0,62 í saman
burðinum hjá Páli, en hann nær
til 45 ára. Telur Páll þannig, að
heildarmynd hvers ísárs sé að
verulegu leyti ráðin sumarið og
haustið á undan. En heildarís-
spár hljóti að vera mikils vírði,
því íss fer ekki að gæta við Mel
rakkasléttu og hindra skipaferð
ir fyrr en ístíminn er orðinn
langur og ef hægt er að segja
um nýbyrjað ísár í desember,
ætti það að koma að góðu gagni.
En varðandi það hvernig ísinn
skiptist á mánuði, þurfi að byggja
á fyrri reynslu. Sagði Páll, að í
ár ætti ísinn að vera við ísland
í 4 mánuði, eftir kuldanum við
Jan Mayen í sumar og haust að
dæma. Um mánaðarspárnar hafði
Páll athugað 36 mánuði og notað
Jan Mayen hitastigið, en bætt
við aðstæðum á Grænlandssundi
mánuðinn á undan og tekið til-
lit til árstíma. Á þennan hátt
taldi hann að mætti skýra veru
legan hluta af mestu ísamánuð-
um við landið síðustu áratugi,
en gálli væri sá að ekki væri
hægt að gera þetta nema í upp-
hafi viðkomnadi mánaðar.
Próf. Trausti Einarsson var
ekki sammála Páli um þessar
spár, taldi hann hafa gefið sér
forsendurnar, sem hann reiknaði
svo út frá, og að í þessum 45 ár-
um væru næstum öll árin íslaus
og hlý við Jan Mayen.
ÍSBREIÐAN SKÆNI, SEM
UMHVEFISBREYTINGAR
VERJA
Hlynur Sigtryggsson og Unn-
steinn Stefánsson höfðu tekið
saman erindi um eiginleika haf-
íss, myndun hans og vöxt, sem
Fraintiald á bls. 21
Sigtryggsson, veðurstofustjóri, Flosi Sigurðsson, sem var fundarstjóri 2. fundar, Adda BáraSigfúsdóttir, Þorbjöm Karlsson
verkfræðingur, Teresía Guðmundsson, fyrrv. veðurstofustjóri.Páll Bergþórsson og Borgþór Jónsson, en flest þeirra flytja er-
indi á ráðstefnunni.
íslenzkir haffræðingar eru 4 talsins og sækja allir Hafísráðstefnuna (Ingvar Emilsson kom
frá Kúbu) Hér eru þrír þeirra: Jón Óiafsson, Svend Aage Malmberg og Unnsteinn Stefánsson,
ásamt próf Trausta Einarssyni.