Morgunblaðið - 25.02.1969, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. FEBRÚAR 1968.
Skýrsla Emils Jónssonar, utanríkisráðherra til Alþingis:
Öll aðildarríkin halda áfram
þátttöku sinni í NATO
— Hernoðorjbýd/ng Islands jafnmikil og áður
— Merkt framlag Islands á Allsherjarþinginu
MIKLAR umræður urðu um
utanríkis- og alþjóðamál í
Sameinuðu þingi í gær, er
Emil Jónsson, utanríkisráð-
herra flutti Alþingi skýrslu
um utanríkismál. Kom ráð-
herrann víða við í ræðu sinni
og drap á flesta þætti í utan-
ríkisstefnu íslendinga, jafn-
framt því, sem hann gerði
grein fyrir helztu málum á
alþjóðavettvangi og viðhorf-
um í þeim.
Utanríkisráðherra fjallaði
sérstaklega um norræna sam
vinnu, Sameinuðu þjóðirnar,
Atlantshafsbandalagið og
varnarsamninginn frá sjónar
hóli íslenzkrar utanríkis-
stefnu og fara hér á eftir
kaflar úr skýrslu ráðherrans
sem fjalla um þessi atriði.
Að lokinni ræðu ráðherr-
ans var gert fundarhlé en
umræður hófust á ný kl. 18
og flutti þá Magnús Kjart-
ansson (K) ræðu, en fundi
var síðan fram haldið kl. 21
í gærkvöldi.
Emil Jónsson utanríkisráð-
herra:
Okkar utanríkismá'lastefna
byggist, eins og ég hefi nefnt
hér áður, aðallega á fjórum at-
riðum. í fyrsta lagi á náinni sam
vinnu við hin Norðurlöndin. í
öðru lagi á þátttöku í störfum
Sameinuðu þjóðanna. í þriðja
lagi á þátttöku í Norður-Atlants
hafsbandalaginu og í fjórða lagi
á góðri samvinnu við okkar
viðskiptalönd án tillits til þess,
hvernig þau haga sínum innan-
landsmálum og stjórnarfari. Ég
skal nú fara nokkrum orðum um
þessi atriði.
SAMVINNA V»ð
NORÐURLÖNDIN
Norðurlandaþjóðirnar eru skyld
astar okkur allra þjóða. Menn-
ing þeirra og menningarlíf hef-
ur þróazt af sömu rót. Stjórn
arfar þeirra er svipað og okkar
og fyrst og fremst byggt á frelsi
einstaklingsins og lýðræði. Þeg-
ar af þessum ástæðum er ástæða
til, að við höfum við þessar þjóð
ir nánari tenjsl en við aðrar.
En fleira kemur til. Við erum
allra þjóða smæstir og einir get-
um við litlu áorkað, hvorki í
okkar málum á alþjóðavettvangi
né annarra. En samanlögð íbúa-
tala Norðurlandanna allra er um
20 millj. og á málflutning þeirra
er hlustað hvar sem þau beita
sér sameiginlega íyrir afgreiðslu
málanna. Það 3ð vera með í þeirra
hópi gefur okkur styrk, og þá
er enn eins að geta, að oft og
mörgum simrim skortir okkur
upplýsingar vegna fámennis okk
ar utanríkisþjónustu. Er þá oft-
ast leitað til Nc.rðurlandanna,
en þær upplýsingar, sem okkur
skortir, eru þar jafnan fúslega
veittar. Um þessa aðstöðu okkar
til Norðurlandanna hygg ég, að
flestir íslendingar séu sammála.
Þó hafa komið fram raddir
um það, að réttast væri að hafa
aðeins eitt sendiráð fyrir Norð
urlöndin öll. Það hygg ég að
væri ekki vel ráðið. Svo náið
er sambandið milli okkar og
þeirra, að ég tel fulla þörf á að
hafa stöðugt samband okkar í
milli, samband, sem einungis er
mögulegt með þvi að hafa sendi-
ráð á staðnum eins og nú er. Og
það væri ekki heldur vel séð af
þeim, ef eitthvert af sendiráðum
okkar væri lagt niður, og hefur
það greinilega komið í ljós.
SAMEINUÐU ÞJÓÐIRNAR
Þegar Sameinuðu þjóðirnar
voru stofnaðar í styrjaldarlok-
in, var yfirlýst stefna þessara
samtaka að se+ja niður deilur á
milli rikja. Þetta hefur ekki tek
izt nema að segja rregi miðlungi
vel. í nokkrum tilfellum hefur
þetta þó tekizt, en í allt of mörg
um tilfellum hefur það ekki tek-
izt. Sameinuðu þjóðirnar geta lít
ið annað aðhafzt. þegar slíkar
deilur koma upp. en að gera sam
þykktir, sem þó hefur oft og tíð-
um verið erfitt að fá fram vegna
neitunarvalds nokkurra þjóða í
öryggisráði. En þó að slíkar sam
þykktir hafi verið gerðar, hafa
mörg ríki, sem þessar ályktan
ir snerta, haft þær að engu og
farið sínu fram. Framkvæmda-
vald hefur stofnunin ekkert,
enda ætlazt til, að deilur þessar
verði jafnaðar með friðsamlegum
hætti. Friðargæzlusveitir eru þó
til nokkrar, en allt of fáar og
vanmegnugar.
Er þá komið að þætti íslands
á vettvangi Sameinuðu þjóðanna.
Á því allsherjarþingi sem nú er
nýlokið, 23. allsherjarþinginu,
hefur ísland látið verulega að
sér kveða, og haft forystu í hópi
þjóða í þeim efnum, sem varða
hagsmuni str.indríkja og varð-
veizlu fiskistofna á hafinu utan
fiskveiðilögsögunnai. Höfum við
flutt tvær tillögur á þinginu í
þessum efnum, og svo vel tókst
til, að þær hlutu báðar sam-
þykki. Má það kallast vel af
stað farið á þessum vettvangi,
því það vita allir sem til þekkja,
að í þessum hópi 12§ þjóða fer
það ekki alltaf svo, að smæstu
ríkin komi þannig hagsmunamál
um sínum í höfn. Megum við ís-
lendingar því sannarlega vel una
við þær viðtökur, sem þessar
tvær tillögur okkar hlutu á
þessu veraldarþingi þjóðanna.
Ekki aðeins teljum við okkur
með því hafa bokað góðum mál-
um og gagnlegum nokkuð áleið-
is, heldur vöktu báðar hinar ís-
lenzku tillögur allmikla athygli
og urðu jafnframt til þess að
kynna sjónrmið okkar heima fyr
ir og hagsmuni fiskveiðiréttar-
mála. Getur það komið okkur að
góðu gagni síðar meir.
Fyrri till. okkar fjallaði um
það, að alþjóðareglur skuli sett
ar til þess að komið verði í veg
fyrir að fiskistofnarnir bíði tjón
af mengun sjávar. Jafnfram skuli
þegar í stað hafin athugun á því,
hvaða réttindi skuli veita strand
ríkjum til þess að vernda fiski-
stofnana, þegar mengun hefur
átt sér stað, eða hætta er á henni
í hafinu fyrir utan fiskveiðilög-
söguna. Er ljóst að fyrir fslend-
inga og aðrar þær þjóðir, sem
byggja á fiskveiðum, getur hér
orðið um mikilvæga, nýja rétt-
indaheimt að ræða. Tillaga þessi
er fram komin vegna þess, að
mjög fer það nú vaxandi, að þjóð
ir vinni þær auðlindir, sem á
hafsbotni finnast, svo sem gas,
kol og olíu, en við slíka náma-
vinnslu er ætíð hætta á því, að
al'ls kyns eiturefni komizt út í
hafið, sem fiskistofnunum getur
stafað stórhætta af, því að slík
efni geta borizt óravegu með
hafstraumum á skömmum tíma.
Þótt undarlegt megi virðast eru
ekki í dag til neinar alþjóða-
reglur, sem miða að þvi að hindra
að álík hættuleg mengun geti átt
sér stað. f hafsbotnsnefnd Sam-
einuðu þjóðanna bar því ís-
lenzka nefndin upp tillögu, á s.l.
sumri um, að Sameinuðu þjóðirn
ar láti semja slíkar reglur, og
verði einn þáttur þess verks að
kanna, hvaða ný réttindi eigi að
veita strandríkinu á þessu sviði
utan landhelginnar. Tillagan
fékk strax góðan byr í hafs-
botnsnefndinni og var borin
fram á Allsherjarþinginu í vet-
ur. Þar óskuðu 40 ríki eftir því
að fá að gerast meðflutnings-
menn að tillögunni, þar á meðal
Bandaríkin, Sovétríkin, Bretland
og Frakkland. Hlaut tillagan
mikið fylgi, og var samþykkt í
einu hljóðimeð 119 atkv. skömmu
fyrir þinglokin í desember. Verð
ur nú strax hafizt handa um
framkvæmd rannsóknar, sem til
lagan gerir ráð fyrir, hvernig
bezt verði hindrað, að mengun
frá vinnslu á hafsbotni hafi skað
leg áhrif á fiskistofnana og ann
að líf í sjónum. Skipuleggur
framkvæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna rannsókn þessa, en sér
stök sérfræðinganefnd nokkurra
alþjóðastofnana mun væntanlega
annast hana. Þegar álit liggur
fyrir, mun málið aftur koma fyr-
ir þing Sameinuðu þjóðanna og
gefst okkur, sem öðrum þjóð-
um, þá tilefni til og tækifæri til
þess að greina frá áliti okkar að
nýju. Er þess að vænita, að nið-
urstaða þessa frumkvæðis af
okkar hálfu verði sú, að sam-
inn verði ýtarlegur alþjóðasamn
ingur um varðveizlu gegn meng
un sjávar, og er það vissulega
þarft mál og tímabært.
Þá skal^ getið um hina tillög-
una, sem ísland bar fram á þingi
Sameinuðu þjóðanna í vetur. Sú
tillaga fjallaði um vernd fiski-
stofnanna á úthöfunum og aukna
alþjóða samvinnu um skynsam-
lega varðveizlu þeirra og nýt-
irugu. Var þessd tillaga Islamds
flutt við umræðu um eitt dag-
skrármálið í annarri nefnd á
Allsherjarþinginu um auðæfi hafs
ins. Hafa Sameinuðu þjóðirnar
síðustu tvö árin látið gera ýtar-
lega, sérfræðilega greinargerð
um það, hveroig auðæfi hafsins
verði bezt nýtt, og var skýrsla
sérfræðinganefndarinnar til um-
ræðu í nefndinni. íslenzku sendi
nefndinni. þótti nauðsynlegt, að
Allsherjarþingið mótaði stefnuna
í þessum mikilvægu málum á
grundvelli sérfræðingaskýrslu
þessarar, og gæfi hinum ýmsu
sérstofnunum Sameinuðu þjóð-
anna fyrirmæli um það, að hvaða
verkefni bæri fyrst og fremst að
starfa á þessum vettvangi. Hér
er um að ræða tvö meginmark-
mið.
í fyrs'ta laigi, að fiskistofniar út
hafsins gefi meira af sér en
hingað til, en það er einmitt á
úthafinu sem meiri hluti fisk-
veiða okkar fer fram.
í öðru lagi er milkilivægt, að
fiskistofnum úthafsins sé veitt
nægiieg vernd gegn ofveiði, svo
að þeim sé ekki hætta búin af
þeim sökum.
Bar ísLeinz'ka sendinefndin því
fram tillögu sína um nýtingu og
vernd fiskistofnanna á úthöfun-
um. Segir þar m.a., að tryggja
verði með aukinni alþjóðasam-
vinnu, að fiskistofnar úthafanna
hljóti fullnægjandi vernd, svo að
arður þeirra verði jafnan í há-
marki. Annað sé ekki afsakan-
legt af samfélagi þjóðanna, þeg-
ar til þeirrar staðreyndar er lit-
ið, að meir en helmingur mann-
kyns býr við næringarskort í
dag. Er í tillögunnum skorað á
allar þjóðir að auka sanwinnu
sína á þessu sviði með sérstöku
tilliti til þarfa þróunarlanidanna.
Jafnframt er sérstofnunum Sam-
einuðu þjóðanna, sem að fiski-
málum starfa, falið að auka starf
Emil Jónsson.
sitt, að því er varðar vernd
fiskistofnanna og efla samvinnu
sína og stuðla að sem betri nýt
ingu auðæfa hafsins,
Leggur tillagan framkvæmda-
stjóra Sameinuðu þjóðanna þá
skyldiu á herðar að gefa 25. þinigi
Sameinuðu þjóðanna skýrslu í
samráði við efnahags- og félags-
málaráð samtakanna um það, sem
áumnizit hefur um vernd fislki-
stofnanna og betri nýtingu þeirra
á grundvelli hinnar íslenku til
lögu.
Fljótt kom í ljós að tillaga
þessi átti verulegu fylgi að fagna
á þinginu og sögðu fulltrúar ým
issa ríkja að hér væri borið fram
þarft og merkilegt mál, svo mjög
sem fæðuskorturinn er orðinn
alvarlegt vandamál í veröldinni
í dag. Ættu Sameinuðu þjóðir-
nar að láta sig það meiru varða,
en hingað til hefur verið. Þegar
tillagan kom síðan til atkvæða
á Allsherjarþinginu hinn 17. des
sl., var hún samþykkt með 99
atkv., án mótatkvæða, en 8 sátu
hjá. Með þessari tillögu höfum
við vakið athygli á breiðum vett
vangi á því vandamáli, sem einna
stærst er í okkar augum. Nauð
syn þess að hindra rányrkju á
fiskimiðum og tryggja sem bezt-
an arð fiskistofnanna. Vitanlega
er okkur mikilvægast, að slíkt
sé tryggt á okkar eigin miðum
hér í N-Atilamfcshatfiniu, en þess
er ekki síður þörf víða annars
staðar. Mátti það merkja atf þeim
hljómgrunni, sem hin íslenzku
tillaga fékk í umræðum og at-
kvæðagreiðslunni. Er það vissu-
lega líka þróun í rétta átt, að
við íslendingar ræðum ekki
sýknt og heilaigit eingömgu um
okkar eigin hagsmunamál á al-
þjóðaivettvaingi.
Það höfum við gert með flutn-
ingi þeirra tveggja tillagna sem
hér hafa verið ræddar.
ATLANTSHAFSBANDALAGIÐ
Ég vildi ræða nokkuð um upp
isagnarákvæði AtHantshafsbanda
lagsins sérstaklega vegna þess,
að um þau hefur verið allmikið
rætt manna á meðal undanfarin
misseri og hefur þá stundum gætt
nokkurs misskilnings. Samning-
urinn gildir um óákveðinn tíma
og er hann óuppsegjanlegur
fyrstu 20 árin. 13. gr. hljóðar
svo:
„Þegar 20 ár eru liðin frá gild
istöku samnings þessa, getur hver
aðili sagt honum upp með eins
árs fyrirvara talinn frá afhend-
ingu tilkynningar þess efnis til
ríkisstjórnar Bandaríkjanna, að
hún skýri ríkisstjórnum annarra
aðila frá afhendingu slíkra til-
kynninga."
Samningurinn fellur sem sagt
ekki úr gildi núna eða að end-
uðum 20 árum. Hann heldur
áfram gildi og eru gildistíma-
bilinu ekki takmörk sett. En nú
fyrst eftir 20 ár gefst möguleiki
á að segja samningnum upp með
eins árs fyrirvara og engrar
endurskoðunar er krafizt á þessu
ári samkv. ákvæðum samnings-
ins. En eins og gefur að skilja,
hafa þessi mál verið mikið til
umræðu, þar sem nú fyrst væri
möguleiki á að segja samningn-
um upp. Ég vil leggja höfuð-
áherzlu á þá staðreynd, að ekk-
ert bandalagsrikjanna hyggur á
að notfæra sér þennan mögu-
leika eins og er a.m.k., heldur
þvert á móti eins og skýrt kom
fram á síðasta utanríkisráðherra
fundi í Brússel í nóvembermán-
uði s.l. Þar náðist fullkomin sam
staða fulltrúa allra 15 aðildar-
ríkjanna um áframhaldanidi gildi
bandalagsins til þess að tryggja
öryggi aðildarþjóðanna og til
þess að byggja á viðleitnina til
samkomulags í Evrópu, eins og
lesa má í 12 gr. í fréttatilkynn-
ingu fundarins. Þar er einnig
ítrekað, að samningurinn sé gerð
ur til óákveðins tíma og jafn-
framt tekið fram, að atburðirnir
að undanförnu og er þar átt við
Tékkóslóvakíu, að áframhald-
andi tilvera bandalagsins hafi
aldrei verið nauðsynlegri held-
ur en nú. Þetta skrifuðu allir
ráðherrarnir undir, en sá franski
Michael Dubree, bætti við, að
svo framarlega sem atburðir
næstu ára mundu ekki leiða til
róttækrar breytingar á samskipt
um austurs og vesturs taldi
franska ríkisstj., að bandalagið
yrði að halda áfram svo lengi
sem það virtist nauðsynlegt.
VARNARSAMNINGURINN
Þá kem ég nánar að varna-
samningnum við Bandaríkin frá
1951. Óþarft ætti að vera að
rekja hér einn einu sinni ástæð-
urnar fyrir því, að hann var
gerður á sínum tíma eða þróun
þeirra mála síðan. Þetta gerði ég
að nokkru í skýrslu minni hér
á þingi hinn 19. apríl s.l., en
þessi saga er flestum kunn og
mörgum ofarlega í huga, enda
eru samskipti okkar við varnar-
liðið stöðugt undir smásjá al-
mennings eins og vera ber líka
og sífellt til umræðu á opinber-
um vettvangi. Nú síðast vegna
furðulegra tillagna, sem settar
voru nýlega fram í viðræðuþætti
í útvarpinu.
Þótt við höfum góða reynslu
af samskiptum við varnarliðið,
þá er okkur óefað hollast að
hafa ekki erlent herlið hér á
landi til langdvalar. Þess vegna,
þurfum við stöðugt að endur-
meta allar aðstæður og athuga,
hvort breyting getur talizt æski
leg á skipun þessara mála. Þetta
hefur ríkisstjórnin gert og ger-
ir enn. Það er ekki aðeins
stjórnmálaástandið í heiminum og
í Evrópu alveg sérstaklega, sem
þarf að fylgjast með og íhuga,
heldur einnig breytingar á hern
aðarþýðingu íslands, sem vegna
legu sinnar er miðpunktur á sam
gönguleið yfir Norður-Atlants-
haf. Þrátt fyrir hraðfleygar og
stórstígar framkvæmdir í smíði
gereyðingarvopna og hernaðar-
tækni allri, ef þannig má að orði
kveða um þróunina á svo ógn
vekjandi iðju, þá mun það álit
sérfræðinga, að herfræðilegt
mikilvægi íslands fari ekki
minnkandi. Þrátt fyrir stöðugt
öflugri eldflaugar og atómvopn
og stöðugt næmari tækjabúnað
til þess að finna og fylgjast með
hugsanlegum árásaraðilum, þá
fer hernaðarþýðing íslands sízt
minnkandi og þar af leiðandi
varnarþörfin einnig.
Framhald á bls. 21