Morgunblaðið - 15.03.1969, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. MARZ 196®
Dr. Broddi Jóhannesson:
Nokkiur othugasemdir
ÍEinkunnarorð:
.....Hann taldi, að nýi Kenn-
araskólinn væri dæmi um skóia-
bygrgingu, sem sýndi, hvernig
» ekki ætti að byggja skóla . . .“
Mbl. 19. íebr. ’69.
Mánudaginn 17. febrúar síðast
liðinn lögðu nemendur í mennta-
skólum og Kennaraskólanum
stefnu með fjármálaráðherra,
menntamálaráðherra og alþingis-
mönnum í húsi bænda við Haga-
torg í Reykjavík. Einnig buðu
nemendur kennurum sínum og
skólastjórum til þessa fundar.
Mun hann mönnum enn í fersku
minni og verður talinn, er tímar
líða, ekki ómerkt vörðubrot í
íslenzkri skólasögu.
Dagblaðið Tíminn segir um
fundinn m.a.:
„ . . . ur’ðu nemendur og ráð-
herrar sammála um, að fé, sem
veitt hefur verið til skólabygg-
inga undanfarin ár, hefði verið
illa varið . . .“, og ekki þótti
gleggra dæmi þar um en kenn-
araskólahúsið við Stakkahlíð.
Lýsti fjármálaráðherrann Magn-
ús Jónsson því skilmerki-
legar en aðrir fundarmenn. Eink
unnarorð þessa greinarstúfs eru
eftir honum höfð í Morgunblað-
inu 19. febr. sl. Áþekkar voru að
vonum frásagnir annarra blaða.
Hvað er sannleikur? var spurt
foröum. Hann er ekki ávallt auð-
sagður, því að sannleikur er
meðal an-nars sú frásögn, er skil-
ar áheyrandanum heillegri og
raunréttri þekkingu á málefni
eða staðreynd. Hér verður sneitt
hjá þrætubókarlist og tökum
hennar á hugtökunum sannleikur
og staðreynd.
Á undanförnum missirum hef
ég staðizt margar ögranir hálf-
sannleikans um málefni nákomin
starfi mínu og stofnun, og bar að
sjálfsögðu margt til. Svo er kom-
ið högum þeirra, er annast skulu
menntun íslenzkra kennara á
skyldunásstigi, að þeir þykjast
góðir, ef þeir ljúka brýnustu
skyldustörfum dag hvern og eiga
því ekki annars kost en leiða
hjá sér þau verkin, er kvöldsins
mega bíða.
Ég hefði enn staðizt allar ögr-
anir, ef arkitekt þessa umræðu-
verða skólahúss lægi ekki fyrir-
svarslaus í gröf sinni, en ég nef
lýst því í tímaritinu Menntamál,
2. hefti 1963, af hverju hugarfari
og með hverjum hætti hann vann
verk sitt. Enji ber það til, að mér
er hugleikið að fá úr því skorið,
hvernig eigi að byggja skóla.
Minna máli skiptir, hvernig ekki
’ á að gera það. Hið fyrra kynnum
i' við að geta gert, yfir hið sfðara
komumst við ekki, svo margar
eru lausnirnar. Um þetta ætla
ég, að sammála séu nemendur,
ráðherrar, lesendur dagblaðanna
og síðast en ekki sízt þeir, sem
verja starfsævinni allri innan
skólaveggjanna. Auk þess er saga
og forsaga þessa skólahúss, ef
rakin væri til hlítar, næsta lær-
dómsrík, þar má finna hvort
tveggja fordæmi til eftirbreytni,
og víti til varnaðar. Ég
mun þó ekki segja
samfellda sögu, en lesendur
verða að leggja á sig það ómak
að raða pörtunum saman, svo að
úr verði sæmilega heilleg mynd.
Þó mun ég benda á nokkur at-
rfði eða forsendur, sem ekki
verða ráðnar fyrirhafnarlaust af
f dagsettum atvikum og talningu
á þeim.
Það mun vart fara á milli
mála. að tveir menn hafi á sl.
aldarfjórðungi ætlað kennara-
nemum stórmannlegan hlut í öll-
um aðbúnaði í námi, þeir Þor-
steinn M. Jónsson fvrrverandi
skólastjóri og Steinar heitinn
Guðmundsson arkitekt. Hér verð
ur ekki rætt um bókasafn Þor-
steins né hug hans til Kennara-
skólans, en kröfur Steinars og
viðhorf voru á þá lund, að í eng- i
um vönduðum hlutum væri of-
gert við íslenzka kennaranema.
Því skyldi í öllu til húss þeirra
vandað. Af þeim sökum leitaði
hann fyrirmynda meðal annarra
þjóða, ekki sízt hjá þeirri mennta
stofnun á Norðurlöndum, er á
þeim tíma mun hafa verið talin
hvað bezt húsuð, en það var há-
skólinn í Árósum.
Minnisvert tel ég vera:
I.
1. Steinari var falið að teikna
hús yfir 250—300 nemendur. í
skólanum voru þá 111 nemendur
í bóklegu námi, 27 í handavinnu-
deild. Tæpum áratug eftir að
honum var fengið þetta verk-
efni taldi laganefnd Kennara-
skólans, að gera mætti ráð fyrir,
að nemendafjöldi skólans myndi
„ . . . tvöfaldast eða jafnvel þre-
faldast á næstu áratugum . . .“
Nemendafjöldi í fyrsta bekk skól
ans varð um það bil 20-faldur
meðalfjöldi síðustu 50 ára, þegar
liðinn var hálfur áratugur frá
því að Kennaraskólinn flutti í
helming þeirrar byggingar, sem
Steinar teiknaði. (En þar hefur
enn ekki verið aukið við.)
2. Steinar gerði ráð fyrir því,
að meginbyggingin yrði „steypt
upp“ í einu lagi, en það skipti
miklu máli vegna kostnaðar af
mótavinnu og timbri.
3. Hann gerði rá'ð fyrir, að
auka mætti við húsið eftir þörf-
um, er tímar liðu.
4. Hann gerði m.a. ráð fyrir
almennum kennslustofum og sér
kennslustofum, lestrarsal og bóka
geymslu, samkomu- og fyrirlestr
arsal, er rúmaði nemendur alla
samtímis, skólaminjasafni, dag-
stofu nemenda, innanhússjón-
varpi, sérstaklega vegna æfinga-
kennslu, mötuneyti nemenda,
vinnuherbergjum handa föstum
kennurum skólans, öllum sjálf-
sögðum íþróttamannvirkjum og
heimavistum fyrir nemendur,
auk íbúðarhúss skólastjóra og
húsvarðar.
II.
1. Byggingarnefnd Tilrauna-
skólans og Kennaraskólans
horfðu á bak 22 árum hin fyrri
og 7 árum hin síðari, áður en
smíði fyyirhugaðra húsa var haf-
in. Svo virðist sem meiri hluta
byggingarnefndar Kennaraskól-
ans hafi oi'ðið það ofraun að
heyja glímu sína við óvæntar
tafir og óeðlilega erfiðleika, og
valdi hún á síðustu stundu teikn
ingu, sem talin var hafa þá kosti
mesta og bezta að vera:
a) ódýr.
b) auðsmíðuð í áföngum, svo
að skólinn þyrfti ekki lengi að
bíða nokkurrar úrlausnar.
2. Leitað var álits valinkunnra
sérfræðinga, áður en ákvörðun
var tekin um að velja þá teikn-
ingu, er byggt var eftir.
3. Kostna’ðarverð á rúmmetra
skólabyggingar áætlaði nefndin
700 krónur árið 1954, miðað við
fullgert hús.
4. Kostnaðaráætlanir stóðust
illa, verk unnust seint af þeim
sökum, einkum eftir að húsið
varð fokhelt, og varð af víta-
hringur. Jók það enn á kostnað-
inn.
5. Hvergi hefur verið reiknað
til kostnaðar þa’ð árangurslitla,
oft árangurslausa, erfiði sem
skólastjórar (og byggingarnefnd
ir) fyrrnefndra skóla hafa á sig
lagt. Það erfiði var allt tekið
frá öðrum og sjálfsagðari skyldu-
störfum. (Menn gera ekki annað
á meðan þeir sitja svo sem 200
fundi.)
Byggingarnefnd Tilraunaskól-
ans frá 1944 var þannig skipuð:
Freysteinn Gunnarsson, Helgi
Elíasson formaður, Sigurður
Thorlacius ritari. Broddi Jóhann
esson tók sæti í nefndinni að
Sigurði látnum. Byggingarnefnd
Kennaraskólans frá 1951: Frey-
steinn Gunnarsson formaður,
Helgi Elíasson, Einar Erlendsson,
Guðjón Jónsson ritari, Pálmi
Jósefsson. Snemma árs 1958 tók
Hör'ður Bjarnason sæti Einars
Erlendssonar í nefndinni, en
hann hafði óskað eftir að verða
leystur frá störfum. ísak Jóns-
son fulltrúi Kennarafélags Kenn-
araskóla íslands tók sæti í nefnd
inni á útmánuðum sama ár og
| Broddi Jóhannesson tók við for-
mennsku síðla sumars 1962.
NOKKRAR DAGSETNINGAR
OG ÞATTASKIL
Des. 1944
1. Byggingarnefnd tilrauna- og
æfingaskóla var skipuð með bréfi
dags. 23. des. 1944. Nefndin lauk
störfum og skilaði áliti sínu í
marz 1946. Fjárveiting 250 þ.
1946 og 1947. Ekki frekar að gert
um sinn.
Marz 1951
2. Byggingarnefnd Kennara-
skólahússins skipuð með bréfi 20.
marz 1951. Húsameistara ríkisins
falið að teikna skólahúsið.
Maí 1952
3. Rækileg athugun ger'ð á al-
mennri og sérlegri húsnæðisþörf
skólans, ræt við sérfræðinga, leit
að eftir hentugri lóð og fengnar
heimildir á henni, (21. fundur
nefndarinnar, 9. maí 1952) gerð-
ur skipulagsuppdráttur, leitað
eftir fjármagni.
Janúar 1953
4. Fengið fyririheit um, að sér-
stakur maður yrði ráðinn til að
j teikna húsið. Var eftir því leitað
að ósk húsameistara ríkisins, sök-
um annríkis á skrifstofu hans.
Janúar 1953
i
] 5. 300 þús. krónur veittar á
fjárlögum til framkvæmda.
Maí 1953
6. 15. maí 1953. Endanleg heim
I ild til áð ráða sérstakan arkitekt
j til að teikna húsið. Húsinu valinn
j staður fyrir enda Flókagötu.
Sept. 1953
j 7. 8. sept. Lagðir fram tillögu-
uppdrættir.
Des. 1953
8. 11. des. Lagðir fram endur-
skoðaðir tiliöguuppdrættir.
„Voru menn ánægðir með til-
lögu þessa, en sumir töldu þó
j vafasamt, að rétt væri að byggja
svo stórt . . .“ Ákveðið að gera
! a’ðra tillögu . . . en nokkru
; minni.“
Marz 1954
9. 4. marz 1954. Upphófust lang
vinn vandamál í sambandi við
lóðina og heimildir á henni.
April 1954
10. 8. apríl. Aðalbygging skól-
ans áætluð 13543 m3 á stærð á
í kr. 700 hver m:!. Húsið fokhelt
| áætlað á kr. 3,4, fullgert ca. 9,5
milljónir króna.
Júní 1954
11. 22. júní 1954 fór mennta-
málaráðherra fram á það við
nefndina, að hún athugaði vand-
lega, hvort hún teldi ekki skóla-
húsið óþarflega stórt, „eftir þeirri
teikningu, sem fyrir liggur."
Hins vegar gerði hann ráð fyrir,
að hann myndi samþykkja teikn
inguna, ef nefndin héldi fast við
hana. Nefndin hélt fast við teikn
inguna, enda hafði hún verið
minnkuð tvivegis. Ákveðið að
“teypa allt húsið upp í einu lagi.
Febr. 1955
12. 25. febr. 1955. Nefndin fel-
ur formanni að leita leyfis ráðu-
neytisins til þess að hefja verk-
legar framkvæmdir við byggingu
hússins.
Febr. 1955
13. 28. febr. 1955. Formanni fal
ið að ræða við menntamálará’ð-
Dr. Broddi Johannesson
herra um kosti á fjárfestingar-
leyfi og byggingarframkvæmd-
um „í vor eða sumar.“
Júli 1956
14. 4. júlí 1956. Fjárfestingar-
leyfið fengið, en formlegt bygg-
ingarleyfi ráðuneytisins ófengið.
Júlí 1956
15. 25. júlí. Menntamálaráð-
herra felur byggingarnefnd með
bréfi dags. 17. júlí, „að gera nú
nú þegar þær ráðstafanir sem
nauðsynlegar eru til þess að verk
verði hafi’ð við byggingu skólans.
Er nú beðið eftir því, að Reykja
víkurborg ákveðið og afmarki
lóðarstærðina og gangi frá skipu
lagsatriðum í sambandi við
hana.“
Okt. 1957
16. 11. okt. 1957. Ekki fullar
forsendur fyrir fjárfestingarleyfi.
Breytingar á teikningu komu til
álita vegna væntanlegrar vistar
Húsmæðrakennaraskóla íslands í
Kennaraskólahúsinu.
Nóv. 1957
17. 13. nóv. 1957. Ákveðið að
ráða trésmíðameistara til a’ð sjá
um smíði hússins.
Marz 1958
18. 6. marz 1958. 48. fundur
byggingarnefndarinnar. Á fundi
þessum var lagður fram „nýgerð
ur“ tillöguuppdráttur. Gústaf
Pálsson lagði fram greinargerð
um byggingarkostnað og fleira,
er hann hafði gert a’ð beiðni húsa
meistara, Harðar Bjarnasonar.
Taldi hann nýju tillöguna mun
hagkvæmari og ódýrari í bygg-
ingu.
49. fundur, 18. marz. „Formað-
ur benti á, að mikil vinna hefði
verið lögð í að gera teikningar
að skólahúsi, niðurstaða fengin
og teikningar samþykktar af öll
um aðilum málsins, fast komið
að byggingarframkvæmdum.
Með hinum nýja tillöguupp-
drætti, sem fram var lagður 6.
þ.m. væri algerlega vikið af þeim
grundvelli, sem áður var lagður,
og yrði sú ráðstöfun að styðjast
við sterk rök til að vera réttlæt-
anleg. Hefði sér virzt megin-
áherzla lögð á þau tvö atriði, að
samkvæmt nýju tillögunni yrði
bygging einfaldari í smiðum og
miklum mun ódýrari. Væri hvort
tveggja mikill kostur — en um
hvorugt yrði þó spurt, þegar á
reyndi gæði hússins og hag-
kvæmni í notkun. Yrði fyrst og
fremst að freista þess að gera
húsið sem hæfast hlutverki sínu.
Þá æskti formaður skýringa á
ýmsum atriðum greinargerðar
þeirrar, sem nefndinni var látin
í té, ásamt nýju teikningunni, og
gerði hann og ritari athugasemd
ir vfð sumar af tölum þeim, sem
þar voru gefnar. Var ákveðið að
endurskoða þær fyrir næsta
fund. . . . Nokkrar athugaaemdir
komu fram um gerð nýju tillög-
unnar . . .
Ákveðinn hafði verið fundur
húsameistara með kennurum
Kennaraskólans, og þótti eðlilegt
að bíða niðurstöðu þess fundar
sem og endurskoðunar útreikn-
inga og fyl'Iri upplýsinga.... “
Apríl 1958
1. apríl 1958. Á 50. fundi nefnd
arinnar las forma’ður bréf
Menntamálaráðuneytisins um
skipun sjötta manns í byggingar
nefnd, fulltrúa Kennarafélags
Kennaraskóla íslands . . . Þá las
formaður bréf frá Kennarafélagi
Kennaraskólans, ásamt fundar-
samþykkt, þar sem mælt er ein-
dregið með því, að við byggingu
nýs Kennaraskóla verði hin nýja
teikning . . . lögð til grundvall-
ar . . .“
Tómas Vigfússon kvaddi sér
hljóðs og sagðist hafa, samkvæmt
beiðni, sótt fund með Steinari
Guðmundssyni, Gústaf Pálssyni
og formanni nefndarinnar og
reynt að kynna sér þessar tvær
tillögur sem hlutlaus aðili.
Kvaðst hann ætla, a’ð rétt væri
stefnt með tillögu II (þ.e. nýju
tillögunni) . . .“ Við lokaaf-
greiðslu nefndarinnar um hina
nýju teikningu 8. apríl 1958 virð
ist hafa verið nokkurs konar
nafnakall, og studdu allir að
byggt yrði eftir nýju teikning*
unni, nema formaður og ritari,
þeir kusu gerðina frá 1955.
Maí 1958
19. 29. maí 1958 félls mennta-
málaráðherra . . . „á tillögu meiri
hluta byggingarnefndar um að
við byggingu Kennaraskólahúss
skuli farið eftir nýju teikning-
unni . . .“ Verk var hafið og sótt
ist með ágætum. Áhyggju af
fjárskorti gætir ekki fyrr en 19.
okt. 1959.
Des. 1959
20. Reisugildi. Hinn 18. desem-
ber 1959 var loki’ð við að reisa
fyrsta áfanga byggingarinnar.
(Við þann áfanga situr enn.)
Reisugildi var haldið í Þjóðleik-
húskjallaranum kl. 5 síðdegis 30.
des.
Voru þar flutt mörg ávörp,
stutt og snjöll, og öll á eina lund:
þakkir, árnaðaróskir og hvatning
arorð, svo vel hafði verkinu skil
að áleiðis.
Jan. 1960
21. 27. jan. 1960. „Alger stöðv-
un allrar vinnu við skólabygg-
inguna vegna fjárskorts“ talin
vera á næsta leiti. Frá og með
þeirri stundu hófst sú kross-
ganga, sem fjarri fer að lokið sé
að réttum 9 árum liðnum. Er um
fjárhagsvandræ'ði fjallað beint
eða óbeint á næstu 40 fundum
nefndarinnar.
Jan. 1961
22. (72. fundur) Janúarlok
1961. Áætlað, að vanti 14 milljón
ir til að ljúka byggingunni. —
April 1961
Áætlaður byggingarkostnaður.
1. áfanga 19 mil'ljónir að við-
bættum 4 milljónum í innbú,
kennslutæki og lagfæringu á lóð.
Sept. 1962
23. Haustið 1962. Engin vistar-
vera í meginálmu nýja hússins
með alla veggi fullpússaða. Flutt
inn í húsið. Kennsla hafin, m.a.
í kennarastofu og vinnuherbergj-
um kennara.
24. 26. nóvember. Byggingar-
kostnaður orðinn kr. 25.487.562,-
en á vantar til að ljúka fyrsta
áfanga byggingarinnar kr. 12.349.
544.— og að auki fyrir innan-
stokksmunum og kenns'lutækjum
kr. 5.794.000.—- (Skýrsla húsa-
meistara).