Morgunblaðið - 15.05.1969, Blaðsíða 14

14
MORGUN'BLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. MAÍ 1%9
- RÆÐA BJARNA
Framhald af bls. 1
veiðum, lækkað verðlag á flest-
um afurðum og markaðslokun í
Biafra.
Við enga þessara orsaka hefðu
nein íslenzk stjórnvöld, hver sem
verið hefðu, getað ráðið, eins og
á stóð. Úr áhrifum ' verðsveifln-
anna hefði nokkuð mátt draga, ef
til hefði verið öflugur verðtrygg
ingarsjóður. En honum hefði
þur'ft að hafa verið komið upp all
löngu áður. Um slíkt voru ekki
gerðar tillögur, hvað þá meira,
á vinstristjórnar-árunuim né
næstu árin á eftir og enn þá
síður þar áður. Hugmyndinni var
fyrst lítillega hreyft af sérfræð-
ingum eftir hækkun síldar-af-
urða 1965 en fékk þá ekki byr.
Enda varð sú litla tilraun til
verðjöfnunar, sem þá var gerð.
til þess, að síldarflotinn sigldi
til heimahafna, svo sem margir
muna enn. Þeirri aðgerð fögn-
uðu þá mest sumir hinna sömu,
sem síðustu mánuði tala fjálg-
lega um þann skort á framsýni,
að ekki skuli fyrir löngu hafa
verið gerðar rækilegar ráðstaf-
anir til verðjöfnunar. Nú hafa
menn nokkuð lært af reynslunni
í þessu, og er þó skylt að játa,
að hér er engan veginn um ein-
falt mláll að tala. Útigerð og sjó-
mennska við strendur Islands er
svo áhættusöm, að skiljanlegt er,
að báðir, sjómenn og útgerðar-
menn, líti það með nókkunri tor-
tryggni, ef svifta á þá happa-
gróða, þegar að höndum ber,
jafnvel þótt sagt sé, að það sé
gert til að búa betur undir erf-
ið ár.
SKJÓTUM FLEIRI STOÐUM
UNDIR EFNAHAGINN.
í þá átt ber þó tvímælalaust
að stefna, að draga úr áhætt-
um og sveiflum íslenzks atvinnu
lífs. Þar skiptir mestu, að skjóta
fleiri stoðum undir efnahaginn.
Nauðsyn þess hafa ríkisstjómdn
og stuðningsmenn hennar séð
miklu fyrr og betur en háttvirt-
ir stjórnarandstæðinigar. Skemst
er að minnast deilunnar, sem
stóð fyrir þremur árum um Búr-
fellsvirkjun og álbræðslu í
Straumsvík. Hvorttveggja þetta
fór saman og úr Búrfellsvirkj-
un hefði ekki orðið, ef Straums-
víkur-samningurinn hefði ekki
verið gerður. Gagnstætt óyggj-
andi rökurn og tvímælalausri
reynslu t.d. frá Noregi, hömuð-
ust h'áttvirtir stjórnanandstæð-
ingar þá á móti erlendu fjár-
magni, — jafnframt því, sem þeir
á undan og eftir hafa síkvartað
yfir okkar eigin fjármagnsleysi.
Sem betur fer voru andmæli
þeirra höfð að engu, enda tryggi
lega búið um okkar hag í samn-
ingimum við hina erlendu aðila.
En til dæmis um skammsýnina
má geta þess, að jafnvel hinir
framsýnustu og beztviljuðustu í
þeirra hóp, töldu það þá höfuð-
galla á samningsgerðinni, að með
henni yrði sköpuð of mikil þensla
á innlendum vinwumarkaði, svo
að hingað þyrfti að flytja er-
lendan vinnulýð, sem flestum
væri óvelkominn. Við bentum þá
á, að byrgja þyrfti brunninn áð-
ur en barnið dytti ofan í. Of
seint væri að ráðast í svo um-
fangsmiklar framkvæmdir sem
þessar eftir að atvinnuleysi
skylli á, en við atvinnuleysi yrð-
um við að vera búnir á meðan
atvinnuvegir okkar eru jafn ein
hæfir og hingað til hefur verið.
Játa skal, að breyting á þessu
tekur langan tíma sennilega kyn
slóðir, en hún verður aldrei,
inema hafízt sé handa og í fram
kvæmdir ráðist, þótt árangur
komi einungis smám saman í ljós.
Menn verða að muna:
Að hugsa ekki í árum en öldum
að alheimta ei daglaun að
kvöldum.
eins og landnámsmaðurinn Stef-
án G. kvað.
VANDI ANNARRA ÞJÓÐA
Aðrar þjóðir hafa átt í vanda
svipaðrar tegunda og við, og þó
engan veginn eins mögnuðum.
Danir eru gömul landbúnaðar
þjóð oig var það lengi hald manna
að auðlegð þeirra kæmi eLnlk-
um af landbúnaði, enda er land
þeirra fátækt af náttúruauðlind
um öðrum en frjósemi jarðar og
iðni íbúanna. Forystumenn Dana
töldu þá hinsvegar of háða land
búnaði og höfðu þeir þó í seinni
stríðslok ekki nema h.u.b. %
útflutningstekna sinna frá hon-
um. Nú er það hlutfall komið
niður fyrir 40%, og er þó enn
markvisst unnið að því að draga
úr hlutfallslegri framleiðslu
landbúnaðarvara en efla aðra at
vinnuvegi. Svipaða sögu er að
segja frá ísrael. A fyrstu árum
sjálfstæðis síns framleiddu Isra-
elsmenn aðallega ávexti einkum
appelsínur og fengu uim % út-
flutningstekna sinna þaðan. Nú
er hlutfallið lækkað niður fyrir
þriðjung.
Áreiðanlega líða mjög mörg ár
þangað til við verðum fiskveið-
um ekki háðir í ríkara mæli en
reynzt erfitt að átta sig á hinu
sanna samhengi og nauðsyn rót
tækra gagnráðstafana.
Enn tala margir viti bornir
menn um, að allt of mikið sé
gert fyrir sjávarútveginn. Þeir
átta sig ekki á, hver úrslita-
áhrif hann hefur á afkomu allra
annarra atvinnugreina og kaup-
getu almennings. Afkoma sjáv-
arútvegs ræður ekki síst lang-
mestu uim gj'alldeyrismagnið, sem
við höfum yfir að ráða af því
að ríflega 90% útflutningistekn-
anna koma frá honum. Aldagöm
ul reynsla segir einnig, að ef
skortur verður á vöru, þá hækk
| ar hún í verði, svo sem við höf-
| um nú hvað eftir annað neyðst
I til að viðurkenna með hækkun
| á verði erlends gjaldeyris, ein-
. mitt vegna minnkandi gjaldeyris
í öflunar sjávarútvegsins. Þess
I vegna er bað forsenda fyrir
Mikil vertíðarvinna hefur verið í vetur.
Danir nú landbúnaði. Má og eitt
hvað í milli vera. En á meðan
við eigum jafn-miklar auðlindir
ónotaðar í laindinu og raun ber
vitni er það ófyrirgefanleg
skammsýni að leggja ekki höf
uð-áherzlu á hagnýtingu þeirra.
Hér er mikið og verðugt verk-
efni fyrir upprennandi æskulýð
íslands. Enda ber honum að feta
í fótspor þeirra, sem af djarf-
hug og drengskap hrinda mikl
um mállum í framkvæmd, en taka
ekki mark á nöldri hinna, sem
raunar þykjast vera með óhjá-
kvæmilegum breytingum en hafa
allt á hornum sér í hvert skipti
sem til raunhæfra athafna kem-
ur.
IIVENÆR Á AÐ SNÚAST
GEGN ERFIÐLEIKUNUM?
Staðreyndin er að nú verðum
við að taka afleiðingum þess, að
afkoma okkar er ehn allt of ó-
viss og sveiflukennd. Þegar leið
á árið 1968 varð ljóst, að í stað
hins öra tekjuauka fram til 1966
mundu tekjurnar aftur stór-
minnka og verða mun mimni en
á hinu erfiða ári 1967. Sú gagn-
rýni heyrist öðru hvoru, að rík-
isstjórnin hafi of seint brugðist
við þessum vanda. Þeir, sem svo
tala, hafa ekki til hlítar áttað
sig á hvers eðlis vandinn er.
Hann er einmitt sá, hversu erf-
itt og ómögulegt er að sjá hann
fyrir hverju eimstöku sinni. Afla
brestur er ekki vitaður fyrr en
í lok vertíðar. Menn kunna að
geta sér til um verðlagsþróun,
en hún er síbreyitil’ieg og óbail, er-
lendii’'m og að veruOcigu
leyti ófyrirsjáanlegum, atvikum
háð. Enginn vissi fyrir gang
borgarastyrjaldarinnar í Nígeríu
og þar af leiðandi langvimna lok
un skreiðar-markaðs í Biafra.
Ráðstafanir gegm öllu þessu
andstireymi hefðu verið út í hött
og engan skilning hlotið, ef þær
hefðu verið gerðar fyrr en menn
höfðu sjálfir séð það og reynt.
Bezta sönnun þess er, hversu
ýmsum hefur, jafnvel eftir á,
tryggingu á verðmæti okkar eig
in gjaldeyris að efla þær at-
vinnugreir.iar, sem hans afla.
Endirinn var sá, að þjóðar-
tekjur á mann reyndust h.u.b.
17% mimni á árimu 1968 en
1966. Fram hjá þessum vandræð-
um varð ekki komist með tali um,
að áður hafi óhæfileg eyðsla átt
sér stað. Auðvitað hefur margt
farið í súginn, en á uppgangs-
árunum eyddi þjóðin sem betur
fer hvergi nærri því, er hún afl-
aði, heldur stórbætti efnahag
sinn. Sakast er um, að of mikið
hafi verið lagt í tæki til síld-
veiða, en t.d. ekki hugsað um
endurnýjun togaraflotans. Ein-
kennilegt er, að slíkt er mest
haft á orði af þeim, sem á sín-
um tíma ávítuðu stjórnarvöld fyr
ir að styðja uppbyggingu síld-
veiða ekki nógu mikið, og gáf-
ust sjálfir upp á togaraútigerð-
inni a m'k. uim sinn eða gerðu
sitt til að torvelda hana. Lofs-
vert er, að nú er aftur að vakna
áhugi fyrir aukningu togaraút-
gerðar, en í þessuim eflniuim hlýt-
ur og á framtak einstaklinga,
þar með talið félaga mestu að
ráða. Verteefni rílkisins er að
stuðla að því, að almenn fjár-
hagsleg skilyrði skapist fyrir
slíkri útgerð, þ.á.m. nauðsynleg-
ar veiðiheimildir, og hefur í
þeim efnum á undanföimium ár-
um staðið meira á öðrum en við-
leitni stjórnarinnar, sem hefur
átt takmörkuðum skilningi að
mæta hjá öðrum aðilum, en hér
koma við sögu. A meðan sítdar-
aflinn var mestur, „síldaræfin-
týrið“ stóð, ef menn vilja svo
orða það, lieituðu flestir dug-
mestu sjómenmiirnir þamgað, ein
mitt af því að uppgripin voru
þar mest. Við þetta varð ekki
ráðið og hefði ekki verið vit að
reyna að ráða. Þar um breytir
engu, þó að uppgripin yrðu ekki
varanleg. Þau færðu engu að
síður óhemju fjármuni á land
og skildu eftir mikil varanleg
verðmæti, sem ella hefðu ekki
fengist.
TELJA SIG BORNA
TIL RIKIS
Þjóðarheildin varð þeirra verð
mæta aðnjótandi í stórbættum
lífskjörum. Á sama hátt og hún
varð það þá árum saman, verð-
ur hún nú að haga lifnaðarhætti
sína eftir hinum minnkuðu tekj-
um. Sú er óhjákvæmileg afleið-
ing þess að byggja afkomuna
svo mjög á svipulum sjávarafla.
Háttvirtir st jó rn arand stæð inig -
ar og þá einkum Framsóknar-
menn tala eins og hægt hefði
verið að bjarga öllliu við mieð
hliðarráðstöfunum, sem við eng
an hefðu illa komið. A.m.k. öðru
hvoru segjast þeir sumir vilja
greiða fuMar vísitöHubætur
eða verðtryggingu launa, og fara
þar oft fraim úr kröfuim verka-
lýðsfélaganna sjálfra, samtímis
j því, sem þeir taka undir ítrustu
kröfur opinberra starfsmanna.
Framsóknarmenn telja verðlag á
búvörum bænda of lágt og illa
við þá gert að flestu leyti. Þeir
börðust á móti breytingu sjó-
mannasamninga í samræmi við
gengisbreytiingunia. Þeir þykjast
harma það, hversu sparifjáreig-
endur séu illa leiknir, samtimis
því sem þeir segja lækkún út-
lánsvaxta margra meina bót. Þeir
vita þó ofur vel, að lækkun út-
lánsvaxta hlyti að leiða til lægri
innlánsvaxta, svo að þá fyrst
yrðu sparifjáreigendur verulega
hart leiknir, án þess að nokkra
úrslitaþýðingu hefði fyrir at-
vinrauvegina. Enda eru vextir
hér alls eteki mitolu hærri
en víðast annarsstaðar, eins og
oft er látið, heldur eru þeir í
samræmi við það, sem allvíða
tíðkast. Almennir útlánsvextir
banka í Danmörku eru eftir sið
ustu vaxtahækkun þar í landi
um 11% en 9—10% hér á
landi. Hvar sem eimhverrar ó-
ánægju verður vart reyna Fram
sóknarmenn að magna hana og
ýta undir allar kröfur um auk-
in útgjöld, alveg án hliðsjónar
af því hvort þau verði að gagni
eða ekki. Og nú segja Framsókn
armenn kaupmenn vera allt of
hart leilkna þá stétt sem Fram-
sókn hefur frá upphafi ofsótt.
Hætt er við, að bæði kaupmemn
og aðrir, sem Framsókn biðlar
til nú mundu til frambúðar fá
hjá henni kalda vist, ef hún væri
á ný komin í valdasess.
Skýringin á öllu orðagjálfri og
brölti Framsóknar er nú sú, að
Iramámenn hennar telja sig borna
| til ríkis hér í landi. Þeir gleyma
| því ekki, að fyrstu fjörutíu ár-
| in af hálfrar aldar tilveru flokks
ins var hann lang lengst af við
stjórn. Þeiim finnst það hvort-
tveggja brjóta á móti guðlegri
forsjón og þeirra eigin hjart-
fólgnustu vonum og fyrirætlun-
uim, að verulegt hlé hefur orðið
á valdaferli þeirra. Þeir svífast
þess vegna fás til þess að ryðj-
ast til valda á ný. Þeir lofa
öllu fögru, í þeirri veru, að sjálf
ir ráði þeir efndunum.
Náköld er Hemra
því Niflheimi frá
nöpur sprettur á,
en kaldara und rifjum
er koniung'Smönnum hjá,
sagði Grímiur Thomsen af kynn
um símum við hina dönsku valda
braskara, sem hann hafði all-
leragi unnið með fyrir rúmuim
hundrað árum.
Hugarfar íslenzku valdabrask
aranina er hið sama og þeirra
dönsku fyrirrenriara og læri-
meistara. Einn hinn puntulegasti
í þessum hópi vildi fyrir þremiur
árum láta dæma þingræðið eftir
því hvort Framsóten kæmist
dkjótlega til valda eða eteki.
Annar sagði ári síðar rétt fyrir
kosningarnar 1967, að ef þeir fé
lagar feragju þá ektei völdin,
nennti hann eteki að vera
að þessu lengur. Og nýlega sagðá
hinn fyrrnefndi, að nú mætti
valdatakan ekki lengur miistak-
ast.
Óeirðin er því atlhugaverðairi
sem því fer fjarri, að níðst hafi
verið á þessum möninum á með-
an þeir hafa ekki 'haft öll völd
í heradi sér. Engum hefur 'komið
til hugar að setja þá til hliðar á
sama hátt og foringi þeirra hæld
ist um, að gert hefði verið við
nær helming þjóðarimnar síðast
þegar Framsótenarmenn voru við
völd. Þeir njóta nú einungis
ekki lengur forréttinda umfram
aðra landsmenm. Þeir verða eins
og aðrir að sæta hiniu íslenztea
misviðri, una hita og kulda eftir
atvikum.
KALDUR VERUI.EIKI
Veruleikiran hefur að umdan-
förrau reyrast otekur öllum ærið
kaldur, en haran verður ekki
hlýrri með því að treysta innain
tómum faguryrðum eða úr og í
slætti þeirra, sem þora ekki að
segja, hvað þeim raunverulega
býr í brjósti. Vandinn, sem á
sl. vetri var við að etja, var svo
mikill, að hann hlaut að bitna á
allri þjóðinni. Frá því gat erag
inn einangrað sig eða ætlað sér
forréttindi. Eiramitt þess vegraa
var það kannað, hvort urarat væri
að koma á samstarfi allra floikka.
Viðræðurnar voru gagnlegar og
í sjálfu sér vinsamlegar. Um það
breytti eragu, þó að sumir stjórn
arandstæðiragar láti nú í það
Skína eða haldi beruim orðum
fram, að þeir hafi þá sagt sitt-
hvað, sem þeir aldrei höfðu orð
á í áheyrn okkar hinna. Frá
þeim fékkst aldrei heilleg til-
lögugerð um úrlausn mála, held
ur tætiragslegar bollaleggingar
um auka-atriði og svokallaðar
hliðarráðstafanir, sem engum úr
slitum gátu ráðið.
Eragu leyndarmáli er ljóstrað
upp, þótt sagt sé það, sem við
öllum blasti, að annaðhvort varð
að gera: í fyrra lagi, að sam-
þykkja stónkostlegar uppbætur
til atvinnuvega — ekki einurag
is til sjávarútvegs heldur og til
iðnaðar — með samsvarandi
skattálagningu á allan almenn-
ing eða í öðru lagi, gengislækk-
un, sem hefði í för með sér al-
menna kjarasteerðingu þegar í
stað. Þriðja leiðin, þ.e. tal um
allherjarlætekun verðlags, var
óraunhæf, því að verðlag og til-
kostnað er eirauragis hægt að
lækka með beinum launalækk-
unum, sem bitna enn harðar á al
menningi en hvort heldur skatt-
ar til uppbóta eða geragislækte-
un, þótt þær ráðstafanir séu erf
iðar og enginn ráðist í þær ótil-
neyddur.
Aðalatriðið er, að almeran
kjaraskerðing var óhjákvæmileg
og það var vegna þesis, að hátt-
virtir stjórnaranidistæðingar
vissu það, sem þeir töldu sér
hentara að taka ektei á sig á-
byrgð á sl. hau-sti heldnr létu
sér raægja að hafa í frammi margs
konar hraklspár. Þvílílkt ábyrgð-
arleysi er út af fyrir sig ærið
vaúhugavert. Hitt er þó miklu
verra, að sumir þeirra hafa eftir
föngum ætíð reynt að torvelda
eðlilegan framigang mála.
Fyrir jólin fuliyrtu þeir, að
sjávarútvegslögin, sem þá voru
sett, mundu brotin og að eragu
gerð strax eftir áramót. Sjó-
mannavertefallið drógst raunar
nokkuð á langinn, en um kjörin
var samið iranan ramma lagarana
og á þeirra grundvelli. Því fór
sem sagt fjarri, að sú lagasetm
irag mislheppraaðist Hún steapaði
þvert á móti skilyrði fyrir hag-
nýtiragu þeirrar góðu vertíðar,
sem okteur 'hefiur nú hlotnast.
SAMNINGAMÁLIN
Svipuðu máli gegnir um hina
almeraniu launasamninga. Þeim
var löglega sagt upp, flestuim af
hálfu verkalýðsfélaganna, og
hvernig sem eftir á er látið,
vissu allir fyrirfram að áfram-
haldandi verðlagsuppbætur yrðu
etetei grieiddiar nemia iuim það yrðu
gerðir nýir samningar með þeim
hætti, er samsvaraði núverandi
efnahag okkar. Heyrst hefur, að
með þessu hafi marzsaimkomiulag
ið frá því í fyrra verið rofið.
Wí fer fjarri að svo sé. Verka-
lýðsfélögin sjálf sögðu því sem
sagt eiramitt upp fyrir áramótin.
Marzsamlkomiulagið var og gert í
þeirri veru og í því trausti, að
árið 1968 yrði okteur auðveld-
ara en árið 1967. Ella var hvort-
tveggja meininigarlaust. Sú tak-
mörkun verðtryggiraga, sem einlk
um átti við fyrra hluta árs 1968
og vaxandi verðtiygging lauma
eða hækkuð kaupgreiðsla síðari
hluta árs. Taíkmönkuniin átti að
Framhald á bls. 19