Morgunblaðið - 13.06.1969, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 13. JÚNÍ 19-©9
17
á móti málfræðinni, að aðrir og
gegnari menn voru áður búnir að
hoggva skarð i vegginn. Og gagn
ar þá ekki að þræta fyrir, að náms
greinin hafí sitthvað óhreint i
pokahorninu að farinni langri
reisu eins og aðrar námsgreinar,
sem eidast og úreltast og sýnast
þá standa i vegi fyrir nauðsynleg-
um breytingum.
Einkum hefur verið veitzt að
beygingafræði og setningafræði.
Hins vegar hefur stafsetningin
verið látin óáreitt, og má guð
vita, hvað helgað hefur tilveru
hennar, meðan beygingafræði og
setningafræði hafa verið sallaðar
niður af engri miskunn.
Nú ber að geta, til að koma
í veg fyrir misskilning, að sem
visindagrein hefur málfræðin
Erlendur Jónsson
skrifar um
Nemandinn, málið og
manngerðin api
HVAÐ er málfræði — hestur um
hest frá hesti til hests; orðflokk-
ar og beygingar, ruglandi náttúr-
legan málsmekk; orsakandi
námsleiða í skólum; Hávamál,
bútuð niður í umsögn, frumlag,
andlag . . . ?
Á undanförnum árum hefur
hver, sem betur gat, klifað á fá-
nýti islenzkrar málfræði og fundið
henni hvaðeina til foráttu. Menn
hafa tekið það hver eftir öðrum,
eins og einu sinni var tuggið upp
á dönsku, samanber grein um það
í Fjölrii.
Sem námsgrein í skólum hafa
málfræðinni verið valin hin neyð-
arlegustu ummæli — málfræði-
staglið, hver kannast ekki við
það? Vænlegt hefur þótt til menn
ingarlegs framdráttar og áhrifa að
leggjast á móti málfræðikennslu
i skólum. Málfræðin hefur átt
formælendur fá. Og forsvarsmönn
um hcnnar kvað enn fækka.
Vildi maður vinna sig upp,
komast i álit, lesa sig sem kenn-
ari t. d. upp eftir skólastiganum
frá réttindalausri barnakennslu
upp í undirtyllusnatt við Háskóf-
ann eins og api upp eftir trjá-
stofni (dæmin fást upp á það),
þá er praktískt að láta sjá, að
maður hlýði timans kalli með því
að beina „hógværu' spakviti gegn
málfræði sem námsgrein; telja
hana úrelta. En þvi aðeins hefur
þeim, sem eru að klóra sig upp
eftir þvílíkri ímyndaðri metorða-
kræklu. þótt hyggilegt að skræmta
verið öldungis látin i friði, og
hefur því söur en svo verið haldið
fram, að málfræðingar væru óþarf-
ari en áður, svo fremi þeir haldi
sig við sinn leist.
En gerist þeir höfundar kennslu-
bóka eða kennarar einhvers stað-
ar neðar en við háskóla — þá
skyldu þeir sjá, hvar Davíð keypti
ölið.
Móðurmálskennurum hefur ver-
ið núið um nasir, að þeir stögluðu
(þannig orðað) málfræði í stað
þess að kenna bókmenntir, rétt
eins og annað hvort yrði að vikja.
Spunnust af þvi frægar þjóðsög-
ur: Völuspá var greind í setninga-
hluta og ekki lesin að neinu leyti
öðru. Það átti að hafa gerzt í
einum skóla; annað svipað í
öðrum og öðrum . . .
Það á að hætta að stagla þessa
málfræði sýknt og heilagt, sögðu
menn, en kenna málið sjálft, inn-
ræta fólki málkennd með þvi að
láta það lesa Ijóð og skáldsögur
og endursegja texta, þá kemur
hitt af sjálfu sér. Þetta sögðu
góðir menn og grandvarir, en því
miður ekki jafnraunsæir. Síðan
étur apinn það upp. hvert orö,
til að vera framsýnn og gegn
eins og hinir. Kannski líka i eigin
ábataskyni — til áð verða sér
úti um bitlinga; hver veit? Er ekki
venjan. að peningar séu með í
spilinu?
— ★ —
En hvað er þá íslenzk málfræði.
Annars hefur latinan ekki skilið
eftir sig mörg spor í slenzku máli
miðað við sumar tungur aðrar.
Höfundar fornritanna slettu ekki
latinu. Samt hafa þeir eflaust
verið latínulærðir, sumir minnsta
kosti. Og allir hafa þeir verið
menntamenn í álikum skilningi
og við leggjum nú orðið. intellek-
túal.
Öðru máli gegndi um íslenzka
embættismenn og lærða menn á
seinni öldum. Þeirra ær og kýr
voru að sletta latínu í öðru
hverju orði: skólapiltar gerðu það
líka. En fæst hefur það festst í ís-
lenzku. Til undantekninga telst
orðasamband eins og: að taka
einhvern í karphúsið — fyrir
eidra: að taka í korpusið á ein-
hverjum.
Alþjóðaorðum höfum við vísað
BÓKMENNTIR
þegar öllu er á botninn hvolft?
Sagt hefur verið, að hún sé ekki
annað en íslenzkuð latínsk mál-
fræði og bent á málfræðilega
framtíð sem dæmi — með hjálp-
arsögninni munu — sem þekkist
varla í nútímaíslenzku, hvorki tal-
aðri né ritaðri.
Staðhæfingin má fela í sér ýkjur;
kann þó að vera ekki fjarri sanni.
Því auðvitað á íslenzka málfræðin
sínar sögulegu rætur að rekja til
latínunnar og er i mörgu sniðin
eftir latinsku málfræðinni, enda
beint framhald hennar sem skóla-
námsgrein.
Það er nú einn höfuðverkurinn.
Og gegnir engri furðu. Minnum
á, hvílk alger undirstöðugrein
latínan var: þegar landið átti ekki
nema eina fræðslustofnun, þá var
sú stofnun við latínu kennd:
latínuskólinn.
„Heiti setningarhlutanna ættu
að vera á latinu, svo maður skildi
ósköpin," sagði gamall latinu-
kennari, svo ég heyrði; hann var
að fletta Setningafræði Bjöms
Guðfinnssonar.
á bug, sem mörg eru dregin af
latinskum og grískum stofnum og
sameiginleg helztu tungumálum
heims. Við getum farið vítt og
breitt um veröld og nefnt telefón.
Orðið mun brúkast nokkuð víða
— nema á Islandi. Hér heitir það
sími.
Þegar vagninn, sem gengur
fyrir sér sjálfur, birtist á sjónar-
sviðinu, þótti latínska orðið auto-
mobile eiga vel við og hefur víða
verið tekið upp í tungumál, ýmist
heilt eða hlutar úr því, meðal
annars í daglegu tali á Islandí:
bill.
En málvöndunarmenn girtu fyrir,
að það væri viðurkennt sem gott
og gilt mál. Orðið bifreið var búið
til og er hér opinbert tákn hug-
taksins.
Orðið rúta er líka rómansk-
ættað. route i frönsku; þaðan rute
í dönsku og rúta á islenzku, sem
merkti víst fyrst áætlunarbíll, en
skilst nú helzt sem stór fólksbill.
Málvöndunarmenn undu rútunni
sýnu verr en bílnum. Orðið rúta,
Framhald á bls. 25
Poher í veikri aistöiu
gagnvart Pompidou —
— í síðari umferð frönsku forsetakosninganna
Pompidou.
Á SUNNUDAG fer fr'aim síð-
«ri nmtferg frötistou fors'eta-
Ikiosiniinigiaininia oig ailit biendiir itil
þesis, að Georgie Pomipiidlau,
friaimlbjóðanidi igaiuUiista miuini
bera þair siiigurorð alf anids'tæð-
iirmgii síniuim, Alain Poihier,
Æ r amibjóðandia miiðf liotokaninia.
Engiir a'ðrir framlbjóðenidiur
verða í kjlörii að þeseu sinni.
í fyirri 'umferð ikiosningannia
yoru 7 fraimibjóðenidiuir í kjöri,
en enigiinn þeimra niáðd 'hrein-
twn miairi íhiuita og siam'kvæmit
frönisfcu stjórmairsikiróinnii verð-
uir því að fara fraim úirisiita-
koaning mlilllii þeirra tveggijia
fnamibjóðieradia,, siem flést fienigu
atkiviæi'ffl. Það vionu þeir
Porrapidlau, siem hlaut 413,95%
artlkvæða cig Pbheir, sem hlaiuit
23,42 %. S aimlkwæm't þessiuim
MAunt enu því siguriíikiur
Pomipidiouis miilklliu meiri og
dkoðanak annanir undanf airna
daga bendia eiindireigið ;til þess,
að ibanm miuini súgra.
Það vair einkutm þreninit,
sem 'kom á civart í fyrri iuim-
ferð toosinánigafninia. í fyrsta
iagi, Ihvie mikil'l muimuir neynid-
iist ó fylgi þeinria Pompidious
og Pohars. í öðru laigi hve
fyligi Gas'ton Deferres, firam-
þjóðiainida jiaifniaðairmiainna vairð
lítið og hve vef toommúniist-
uim ’tókist að toalidia samian
fylgi sínu. Emgu að s'íðiur
leididiu 'kosniingairnar þ*að jafn-
fraimit í Ijós, hve siundiraðiir
vinistri flctokiarnir eru í
Fratoklandi og fyigi frarn-
'þj'óiðenda þeirra aillra tii saimi-
anis nú var minma en fyllgii
Frainciois MJittenainids, sem
vimstri fiolkkiairniir buðu fram
í sam'einiinigu í foraeitalkostn-
ingunum 1965. Þá tolauit Mitt-
eraind 32,23% í fyririi umferð
toos'niiniganna en fraimlbj óðend-
uir vins'tri flokkanna nú toliufiu
samiainiaigt 31,33%.
Strax og úrisiiit fyrrj uim-
flarða'rininair voiru lljós, ibentiu
gau'Il'igtair á. að Pclh'eir miyndli
óktoi takiast aið toá mieira
fyligi í úirsliitialkioisiniiniguiraum em
Pomipódloiu á aininiam hátt en
mieð sitiuð'niitogi kommútoiis'tia
oig stooruðu á hann að dragia
sig i hlé. En Poher ákvað
samt að draga ifrairrtboð si'tt
ekki itiiii baika.
Möguieikar han,s á þvií að
signa bafa toins veigair orðið
nánaSt enigir vdð 'þá áibvöirðu'n
komtmtúniiistaflictoksinis að slkiora
á kj ósenicliur sína að sitja
toeiirrua j úrslitalkoisniiiniguitoum.
Eigi Potoer að sigra, verðuir
Ihamn að toljóta mær öll at-
kvæði v'inistirii flotokaran'a, jaifimt
Ihimina hóifsamari sem þeir.ra
öfgakenndiu. Sennliileiga getuir
hanin vœnzt þesis aið toiljóta
stuðtoinig fylgisimanna Defieirr-
es en ekki stuðining taomimún-
toljióita stuð'niing Samieinaða
sósíal'istafliotokisi'tos, en fram-
bjóðanidi þess f'Iokks, Michet
Roeaird, féklk. 3,'6’&% í fynri 4
iista siaimlkivæmit fnamiansögðu,
endia þóflt toainm hafi boriið
fram Mtt du'llbúina áslkoriun ti'l
þeirna um stuðnimig mieð 'því
að segja að atkvæði komm-
úmi'Sta vænu jafn góð og at-
tovæði aliira araraainra. Hann
getiuir varla vænzt þess að
umferðintoi. Þá getur PolheT
enn síðiur gert sér vomÍT uirn
sfcuðininig .fylgiismanna Aliadme
Kr.ivine, uiraga ittnotskyisibains,
sem ’féklk 1,06%. Þá á Folher
það ennfmemiur á toættu að
tapa einlhvenjiu af því fylgi,
sem toann' fléfkk í fynri ium-
fenð florsetialkostoinigamma. Á
meðal stu'ðniingismiaminia mið-
fldkkamraa kunma a@ vera
miargir Ihiikaradi kjósendiuir,
sem nú kuinna að toaillast að
þedim fraimlbjóðandanum, sem
líklegri er talinn til siguns,
enda þótt þeir toafi gireitt Po-
toer atkvæði í fyrri uimferð'-
iinini.
Til martos um það, tove fyllgi
Polhers neyndlisit naiumit má
benda á það, að toonium tókst
elkki að vinnia meiiri hiuita at-
kvæða lí mielinmii af atærri borg-
iim landisins eða neimu kjör-
dæimi, „dapiairtemient".
Þýtt oig emdursaigt
úr „De Momdie".
. ylgi Pompidous í fyrri umferð forsetakosninganna.
Poher.