Morgunblaðið - 17.08.1969, Blaðsíða 8

8
MORG-UNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST I9*6'9
Gísli Jónsson, fyrrum alþingisforseti, áttræður
Árnoðnrósk fró formonni
Sjólfstæðisflokksins
GÍSLI JÓNSSON, íyrrv. ail'þimg-
iaforseti á á11ræ-ð isEjfmiæ'li í diag.
Æviferi'l'] þe.vsa þjóðkMninia dtuign-
a<iar- og a-tíhiaifniajni'aninis ©r óvenju
legia fjölþætltur. Kamn elst upp á
fáfcæfcu heimili í fjölmienin/uim
bairnahóp, byrjair þrotlaiusa vinmiu
við lands- og sjávarstörf þegar
á barnsaldiri, hrýzt till mieininita,
Serist vélstjóri á togumum og
verzlum-arákipum, verður athafn/a
mJkiU atvin/niu/rekam'di og eigaindi
að mörgum fyrÍTtsekjum og ger-
i®t h>ks þintgmað'utr og svipmilkill
og sérstæðitur atjórnmálammaður.
I harri ell[ tekuir hamm aJð geifa
út bæ&ur, sem vekja milkda at-
hygli.
Þeia- sem lesið haifa bólk Gísla
Jarussonar um foreldra hanis,
kynmasf mikilli hairáttuisöglu, fá-
tæ&t, heilsiU'leysi og margs
toonair erfiðleitoum. En þessi bar-
átta sikaipar sterfca einstaíkliniga
og sérsrtæð>a og mikilhaefa per-
són/uleilkia. Saiga þessa fólks verð-
ur daemigerð baráttusaga ís-
íenzfcu þj óð'arinmjair frá sáirri fá-
taelkt til manndóms og bjargálrua.
Gísrti Jónsson er fæddiur 17.
ágúst 1889 að Litlabæ á Áiftta-
n/esi. Poreldraæ hams voru rnerfc-
iáhj ónim Jón Hallgríms/son út-
veggbóndj þar, síðar útvegHbóndd,
fcaiuipfélagsstjóri og kaupmaður á
Ralkitoa í Arnainfirði og fconia harns
Guðný Jónsdótitir. Áttu þau hjón
14 börn, en fjögrur þeiirra dóu í
aesfcu.
Gísii stumdaðd aHit frá bersmíkiu-
árum hvers toonar vin/niu við
sveita- og sj'ávarstörf. Mennta-
fenll sittm hóf hainn á ísa/firðd,
en þar stumdaði hainn sm íðaruám
áirið 1908. Síðar stundiaði hamm
miárn í vélfræðidieild Stýrimamnia-
átoóiainis í Reykj a vík og laiufc það-
an prófi árið 1914. Árin 1914—
1915 srtluinidaðd hamm nám á þessu
sviði í Eniglainidi og Danimörfcu.
Síðan tók hamm próf úr Vél-
stjórasfkóla íslamds árið 1916 og
var prófsfcírteiini hans nr. 1.
Hann var vélstjóri á togiurum ár-
im 1911—1913 og hjá Eimsfcipa-
féðiagi ísiamds var hanm vélstj/óri
áirim 1916—1924, og yfirvélstjóri
árin 1918—1924. Umsfjómiairimaður
sfciipa og véla varð hanm 1. júlí
1924 og gegndi því starfi í marga
ára/tiuigi. Gerði faamm teikniimigar,
verfclýsingar og sammimga um
smíði skiipa fyrir einistakliniga og
rikissjóð, m. a. alla nýsköpumar-
togaramia sem nýSköpumiarstjóm-
im beitti sér fyrir að toeyptir
voru til landsins á árumium
1945—1950.
Gísli Jónsson beitti sér fyrir
stofmuin fjölda atvinmufyrirtaekja,
bæði hér í Reykjiarvílk, vestur á
Báldtuidal og á Akiramesi. Á Bíidiu-
dal hafði hamm um árastoeið um-
flamigsmikinm relkstur. Var Ámiar-
fjörður honum mjög kær, emda
srtóð heimiii hams og foreidma þar
um alllairngt stoeið.
AfSkipti Gísla Jórussomar af at-
vi/nmiuimáluim mótuðuist af náimmd
þefckimgtu hanis á höfuðatviminiu-
vegium þjóðapnmar, ársamt frá-
bæmum diugniaði og stórhuig.
Hamm var bam hins nýja táma,
sem niotaðd tæfknina til þess að
draiga björg í bú og létta himiu
þrúigamidi fangi fátæfctairinmiar af
fólfcinu. Gísili Jónssom hafðj á
uinglinigBámm verið formiaður á
ánahát og síðar vélbát. Hamn
gerðist niú útgerðairrmaður togara
og rak frystihús, niðursuðuiverk-
smiðjur, stórverzlandr og fleiri
fyriirtæfci.
Gísli Jónsson lét félagsmál og
stjómmiál mjög til sín tafca.
Hamm var formiaður stéttarfélags
síns, Vélstjórafélags ísiandg árin
1912—1924. Hanm átti sæiti í Sjó-
og verzltunardómi Reykjavílkiur
árin 1933—1937. Alþinigisimeðuir
Rarðstrendimga var bamm kosimn
áaið 1942, og gegndi ósljitið þinig-
m'enmisku fyrir Barðstremdimiga
fram til ársins 1956. Árið 1959
var banm á ný kjörinm þimgamð-
ur Barðstrendiniga í sumiairfcioism-
ingum/um, er þá fóru fram, og um
haiustið siama ár vairð hamm 1.
þinigmiaður Vestfirðiinga og sat
á þirnigi til ársins 1963, er hamm
lét a£ þiinigm/enmsk'u, 74 ára gam-
all.
Á Alþimgi gerðist Gísli Jóns-
son umsvifamitoill þinigmaður.
Hann kynmiti sér hvert máil og
lét sig mörg mád varða. Mótuð-
ust störf hams á þinigi atf frábærri
Skyldjuraékni. Lá við barð að
sunwm fyndist hamtn ieggja á sig
of mikla vinmiu við það að kynmia
sér hvert mál til hlítar.
Á þinigi beitti Gísli Jónissom sér
fyrir fj ölmiörgum fraimtfaraimól-
um Barðstremdimgö. Hérað harns
miátti þá heita mieð öliu veglaust,
er hanm var kosinm á þinig. Á þvi
sviði beirtti Gísii sér fyrir stór-
flramfcvæmiduim. Allar aðHtæður í
sam/gönigumálum Bairðstremdiniga
gerbreyttist við komiu hams á
þimig og ötula umíbótabaráttiu. í
hafniarmálum héraðsins vanm
hanm eiirumg að milkllum 'uimlbót-
um.
Á miammniðar- og félaigsmálum
hafði Gísli Jóinissom eininiig mdlk-
inm álhuga. Reitti hanin sér fyrir
miargvíslegum framfcvœmdium og
lagasetminigu á því sviði. Átti
hanrn m. a. giiftudirtjúgan þátt í
stuðmiimigi vdð framkvæmdiir Sam-
banids isi' berfclaisjúfclimiga. Heifluir
það starf hamis m. a. verið mietið
mieð því, að hamm var fyrir ail-
miörgum árum gerður að beið-
urstfélaga þessaira miertou og þjóð-
nýtlu samtaíka.
Gísli Jónsson var forrnað-
‘Ur fjárveitdmigamietfn'dar Alþimigis
samífleytt á tímiashiiiniu li945—
1953. Er það eitrt erfiðasta oig um-
fainigsmiesta starf á Aiþimigi. En
hainm gefcík að því með oddd og
egg. Samþimigismiemm harns voru
ektoi alltatf sammála honium. En
þeir virtu velviljia hams ag firá-
bæman duignað. Hann var eiinniiig
forseti Etfri dleildar árin 1953—
1956. Formaðuir Þimigyalilamiefnid-
ar var hamm árim 1949—1956,, og
fuilltrúi í N'OrðuriLamidaráði árim
I.95I—1956 og aftur árin 1959—
1963 en þá var faamn forimaður
í&tLandisdeildar ráðsinis.
Gísli Jónsson átti sæiti í fjöl-
möngum miihþingiainietfndiuim og
gtjórnamiefnidum, m. a. í stjórnar-
niefnd vistJhieÍTnilisimis í Btneiðvik,
sem var faoniuim hjartfólgin
stotfnium. Enmtfremiur var hamm
formiaður Reyfclhólanietfnidar um
sfceið.
Hin fjöilþættu sitörf Gísla Jónis-
soniar verðá ekto-i rafcin hér frefc-
ar. Hann kom víða við og beittti
sér affls staðair fyrir nýtjaimálum,
bæðd fyrir faérað si'tit og alþjóð,
af dutgmiaði og harðfemgi.
Framfcomia Gíslla Jónssoniar
mótaðdst eikfci allltatf af réttlíniu-
pólitík. Hanm er óvemxu sjálf-
stæður miaður, sem íór oft símiar
eígim götiur, emidia þótrt faomium
væri i.'j'óst, a@ startf í stjómmála-
samitöfc.um eimis og öðrum félags-
skap verður aJltatf að byggjiast á
nofcfcuirri tifllitssembá við s/am-
startfsimiennimia.
Gísli Jómissan er þrátt fyrir
harðtfenigi sirtt viðkvæm/ur hog-
sjóniaimiaður. Stjórmmiálábairáitta
hams móita'ðisrt mjög atf því að
hamn vildd styðja hdnn miijnni-
móttar. Hanm vildi urtrymia ^flá-
tæfctinmi, sjem hanm þelkfcti sjaltf-
ur svo vel í æáku. Þess vegmia
studdti hann atvinmiuillítfs upp-
byggimigu atf aletfli, felagsfliegar
umbætur, abnannartryggiegar og
framfcivæmdir í þágu heilbriigðis-
sitofnianna og óryrkja.
í einfcalífi síruu var Gisli Jóns-
som mikill gæflumiaður. Kona
hans var Hlín Þorsiteinsdótrtar,
Jónssonar jámsmáðs í Reykjavik,
góð og glæsileg koma, sem bjó
boniuim fagurt heimili. Áttiu þau
hjón þrjú böm, tvo symi og eimia
dóttur. Bru þau: Guðmún, tarnn-
lætonir, gift Bergi Bjarnasyni,
lögfirœðimigi; Þorsteinm, forstjóri
fyrirtæfcis SöLuimiiðstöðvar HTað-
frystihúsanna í Baindaríkjuinum,
tovæmrtiur Inigibjörgu Thoæs, ag
Haraidur sveitarstj óri á Vopna-
firði, kvænitur Björgu Ingólfs-
dóttiur.
Gísli Jónssom var mikill heittn-
ilismiaðiur, og voru þaiu hjón
einkar sarmrýmd og samtafca. Það
AF ÖLLUM þeim mönnum, sem ég
hef kynnzt, hygg ég engann hafa
verið viljasterkari né afkastameiri
en Gísla Jónsson. Þrek hans við að
reyna að setja sig inn í hvert ein-
asta þingmál. hversu fjarskylt sem
það var hans helztu hugðarefnum,
brást aldrei. Þolinmæði hans til
látlausrar setu á þingfundum tók
fram öllu, sem á Alþingi hefur
þekkzt. Þegar hann var forseti efri
deildar urðu jafnvel aldnir þing-
skörungar skjálfandi á beinum að
gera honum grein fyrir orsök fjar-
vistar. Dugnaðar Gísla sjást mörg
merki en sennilega hvergi betur en
va/r mikið áfaffl, þegar frú Hlín
lézt 9. móvean/ber árið 1964. Hún
var mianmd sínum ástrikiur féliaigi
og Tmilkil stoð í öfflium hams fjöl-
þaettu sbönfium og bairátltiu.
Síðam Gísli Jónisisiom lét af þimig-
störfum ag gfjárnmáLaiþátttökiu
hetfur hanm setið á friðarstóli.
Hamm hetfur skrifað bælkur, ævi-
söigu, sikáldsögur og ort ljóð.
Emdia þótlt hanm hatfi efcki aLls
fyrir lönigu orðið fyrir barðd
sjúkdómsátfai'la, stemidur hamm á
áttræðdisiaifmiæLdmiu hress og reitf-
ur. Síðast í gær sfcritfaðd faainm
mdmmimigatngrieiin wn Látma mág-
'koniu sírna hér í blaðið.
Vimdir ag samstartfsmemm hyila
Gísla Jónss/om átltræð'an um Leið
og þeir óstoa homium þess að miega
sem lenigst njáta heiisu og sam-
visita við ásitvini og Skyldiulið.
S.Bj.
GÍSLI Jónsson fyrrverandi al-
þingismaður er 80 ára í dag.
Hann var sjöundi sonur í óslit-
inni drengjaröð, fæddur 17. ág-
úst 1889. Fyrsti sonurinn í þeirri
röð var fæddur 1881 og sjötti
sonur nýlega orðinn ársgamall,
fæddur 8. júní 1888. Guðmund-
ur, síðar Kamban. Hún amma
mín, sem þá var ung og falleg
kona, bað Guð um brauð handa
nýja drengnum lífca. Og hún fór
út í fjós til þess að segja henni
Búbót að von væri á bami á
í hinum gerbreyttu samgöngum,
sem hans gamla kjördæmi, Barða-
strandarsýsla á nú við að búa frá
því, sem var fyrir þingmennskudaga
Gísla. Á síðustu misserum hefur
Gísli sigrazt á sjúkleik, sem flest-
um öðrum hefði orðið að aldurtila.
Þess vegna færa vinir hans honum
nú innilegar hamingjuóskir méð átt-
ræðisafmælið. Enda geta fáir fs-
lendingar með meiri ánægju litið
yfir liðna ævidaga, nú þegar Gísli
að lokinni harðri baráttu leyfir sinni
meðfæddu mildi að njóta sin ekki
siður en atorku og viljastyrk.
BJARNI BENEDIKTSSON.
heimilið og bað um eina mörk
atf nýmjólk í viðbót. Og það var
eins og blessuð Skepnan Skildi.
Þetta var einíalt litf og einstök
Skylda. Bftir útreiknaðri me,rki-
legri hagfræði nútímans hefði
það e'kki verið talið hyggilegt að
þessir tveir, Guðmundur og
Gísli, bættust í barnahópinn.
Hún amma mín var lánsöm að
trúa á Guð en efcfci á eitur og
vísindalega tæikni, til þess að
ákvarða mannlífið og bæta lífs-
kjörin.
Þegar drengurinn fæddist, eem
hún gaf nafnið Gísli. þá kom þar
sá sem alltaf var tilbúinn að
hjálpa hemni og gleðja hana.
Þegar hún bætti parti af nótt-
unni við langan vinniudag til
þess að þjóna stóra barnahópn-
um, eða þegar hún sauð slátur á
haustin, og útbjó annan mat,
sem átti síðar að verða tiltækur
í búrinu. Þá vakti hjá henni til-
trú lítill drengur, sem Gísli hét.
Um hann sagði móðir mín alltaf,
þegar hún minntist á hann:
Hanin var góður drenguir hann
Gísli. Hann er bæði góður og
slkemmtilegur maður hann Gísli.
Þegar Gísfli Jónsson hafði lok-
ið þingstörfum og barizt fyrir
mörgum góðum málefnum og
sigrað marga þraut. Þegar hann
einnig hafði stundað eiginfconu
sína í miklum veikindum og
haldið í hönd hennar á hinztu
stundu lífsins, þá tók hann til að
s/krjtfa upp af blöðum föður síns
að nofckru og frá eigin reynslu í
viðbót, bófc sem heitir: Frá for-
eldrum mínuim. f þeirri bók ger-
ir hanm það, sem stór<Skáld ein
geta. Hann notar lítf og starf, táp
og sigra einnar fjölsfcyldu, til
þess að spegla samtíð foreldra
sinna í landinu. Ævisagan sýnir
margar myndir úr lífi þess tíma,
lifnaðarháttum, fejörum og hugs
unaThætti. Hún sýnir trú og hjá-
trú og möguleilka eða möguleika
leysi. Hún sýnir samúð og hörtou
manna á víxl, bæði hvemiig
menn eru tímabundnir og óháðir
samtíma í senn. Menn höfðu
hálft í hvoru óttazt að Gísli Jóns
son færi inn á óheppilega bráut
er hann tðk að Skrifa. Ég held
að ©estum 'komi nú saman um
að bókin sé vel unnið verto.
Skáldleg er mynd sem hann
dreguir upp af foreldrum sínum,
þegar þau að langt komnu ævi-
verfci yfirgefa bæinn Bakfca í
Arnarfirði og setjast undir kvöld
sólargeislum á sarna stein og
horfa á bæinn og tafcast í hendur
iafnsnauð af veraldarauði, sem
í æsfcu. Mynd þessi er 6 bls 215 í
,,Frá foreldrum mínum“.
Suma hef ég heyrt segja að
lýsing hans á móður sinni sé að
sjálfisögðu noikfcuð fegruð. Bn ég
er efcki viss um það. Allt sem
bezt er þar sagt minnir mig áfcatf
lega milkið á Guðrúnu dóttur
hennar, bæði sem móður og að
öllu leyti.
Það er eirukennilegt um þessia
bræður, þegar ég minnist þeirra
á góðum aldri hvað þeir voru
atfar velklæddir og nostur-hrein-
legir, tígulegir og hendurnar
hvítar, eins og þær hefðu aldrei
unnið erfiðisvinnu, þessir Skútu-
karlar. Guðmundur komst að
vísu aldrei á Skútu. Þeir voru
orðhálkar, ákaflega snjallir í
máli, kátir og lýstu mörgu með
sterkum litum. Sigfús Halldórs
frá Höfnium, frændi þeirra,
minnti mig mikið á þá, bæði í
framgöngu, reisn og orðavali.
í þrjú ár hefur Gísli Jónsson
gefið út eina bók á ári. Það er
eins og ungur rithöfundur hefði
farið af stað. Æsileg örlög marg
víslegra manngerða knýja á dyr
hans Ýið lestur Skáldsagna hans:
Misgjörðir feðranna og Eins
og þú sáir, 'koma persónurnar
inn í stofu og þyrpa sér þétt í
kringum lesara sinn, eins og
sjónvarpsmyndir, munu ganga
og sitja, hlæja og tala og gráta í
stafunnd í kringum ofcfcur etftir
noikfcur ár.
Sögupersónur Gísla Jónssonar
eru skýrar, etns ag fóllk sem kem
ur út úr ókunnugleifcanum og
birtist í nýrri og nýrri mynd og
kynningu eftir því sem atvikin
grafa til. Ég er ökfci í vafa Tim
það, að Gísli Jonsson hefði
snemma náð tökum á þjóð sinni,
sem skáld, ef hann hetfði beitt
ungum kröftum að þeirri köllun
sinni. Því að hann hefUT bæði
sem miaður og sfcáld svo margt
1 sjáltfum sér, sem til ástsældar
horfir. Hann hafði lífca þá hjálp-
argáfiu, sem dregur listamann
drjúgt, þá gáfu að geta komið
sér þannig fyrir að hægt sé að
vinna verfc í næði. Etf hann hefði
ékfci sífellt flundið sig knúinn til
að hugsa um aðra og hjálpa
þeim.
Einhver ritdómari sagði, að
Gísli Jónsson gerði samtöl per-
sóna sinna ágæta vel, að því
undanslkildu, að þær töluðu otf
sfkáldlegt mál, töluðu í myndum
og spakmælum. Þeir sem kann-
ast efcki við alþýðuimál íslend-
inga í myndum og spakmælum,
ættu að fara urn Snæfellsnes og
hitta fólfc í sveit. Það sem ein-
kenndi lengi vel málfar íslenzkr-
ar alþýðu, var hin myndauðga
framsetning málsins. Ég minni á
viðtöl í -útvarpi við menn á Snæ-
Framhald á bls. 5