Morgunblaðið - 21.08.1969, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. ÁGÚST 1M»
21
T ékkóslóvakía
Vorið sem var
Vaxandi fjandskapur „brœðraflokkanna"
Fundirnir í Cierna og Bratislava
Fr j álsræðisthreyfiinigin hlaiut
atöðuigt mjeiri og almienmiari
etuönding og sú kraia viarð æ
hlávænari, að Shaldissininium í
valdastöðum ininian kommúmista
flofeksirus yrðli vikið brott. Svo
ten'gi sem þeir væriu þar í
áfhirilaistöðum, hefðu þeir tæki-
færi til þes3 að hefta fram-
gamg firjáilsræðiislhreyfinigarinin-
ar. En þetta varð að genast á
löglegan hátt. Aðeins nýtt
flökksþ img gat kjörið nýja mið
Stjóm flokksims og eif unint
yrði að fá frjálslynda fulltrúa
'kjörma að meini hluita á slíkt
flofefesþinig í leynáleigium kosm-
ingtum (fyrirfeomulag, sem
eklki hafði þekkzt áðiir) þrátt
fyrir ainidstöðu íh'aldssinnia,
igætu umbótasinnar náð að
tryggja völd sín fulikomlega
innlan miðstjórniar floktosins og
jafnifnaimt í fonsætisnefnd hans.
í þesgu Skyni var álkveðdð að
feaila samam nýtt flokltosþing 9.
september. En íbaldssininiar
gerðiu sér þegar í stað greiin
fyrir því, að sá diagur myndi
verða stjórnmálalegt sfcapadæg
Ur þeirra. í leynilegum kosn-
ingum tdl flokksþinigsinis myndu
lumbótasininiar vin>na sigur og
siðan ráða löguim og lofum á
floklksþiinginu . Eftir það
myndiu völd ífaaldsisinmia inmian
flak'ksims verða úr söguinini.
Það er því engin tilvdljun, að
inntráisin í Tékkóslóvakíu var
gerð fyrir þann tíma.
GAGNRÝNIN í „BRÆÐRA-
LÖNDUNUM"
Upphafiega höfðu blöð í So-
vétrílkjiunium og öðrum ríkjum
Austur-Evrópu verið afslkipta-
laus um þróunina í Tékkósló-
vakíu, en í lok marzimáiniaðar
tók að birtast gagrýni þar. í
fynstu létu blöð þar sér nægja
að Skýra frá skoðumtum íbialds-
sinna, seim birtust á premti í
Télklkóslóvakíu og taka upp orð
nétt gagnrýni þeirra á umtoóta-
sitefrauna, En smám saman tóku
blöð í Sovétrdkjunum en ekki
síðiur í Austur-í>ýzkaliandi og
Fólllamdi að gagnrýna þróun-
ina þar 'haœikalega upp á eigin
spýtur. Bkki er vitað, hvort
það hafi verið af ótta við, að
fre'lsisvaikniingiin í Téikkósló-
valkíu kynni að breiðast út til
þeirra eða vegna þess að
fyrstu merki þess, að svo væri
þegar orðið, væru farin að koma
fram. Að mininsta kosti í Ulkra-
írau og Póllamdi þóttuist menm
þegar bafa eygt einkenmi „tékk
nesku veikiininiar“. Vegna mik-
ils ferðamannastrauims milli
Tékfcóslóvakíu og Austux-
Þýzkalainds var það eiranig ó-
hjákvæimilegt, að fólk fengi
vitneskju um þróunina í Tékkó
silóvakíu. Stjórn Austur-Þýzka
lanids kom upþ um ótta sium,
er hún í byrjuin júní lét banma
vikubiaðið „Volkszeituirag", sem
gefin var út á þýzku í Prag.
Fyrri hluita sumtars virðist
sem fliofcksleiðtogarrair í Tékkó
Slóvakíu og fólk þar yfirlei’tt
hafi verdð þeirrar skoðuraar, að
vaxaindi fjandskapur af hálfu
kommúinistaflokkiannia í „bræðra
lönduraum" væri byggður á
misskilningi og það eina, sem
þyrfti að gera, væri að fá þess-
um misSkilningi rutt úr vegi
með því að veita réttar upp-
lýsimgar um ástandið og þróun
ina í landinu. Ef það tækist,
myndi þessum löndum Skiljast,
að þjóðfélagstilnauinirraaæ í
Tékkóslóvakíu þjónuðu hags-
miunum heimskomimúraismanis,
sökium þeiS'S að þær yrðu til þess
að afla kommúnismanum vin-
sælda í löndum, sem byggju
við auðvaldsskipulag.
En heimsókn Dubceitos til
togarnir í þessum lönd-
um sáu gerast í Tékkósló-
vakíu var bugsuraarhætti
þeirna algjörlega fnamandi, t.d.
aíniám ritskoðuinar í landirau
með lögum 26. júná, hvernig
heimild var veitt öllum til
frjálsra ferðalaga til annanra
landia, 'bvernig blaðameran og
aðrir í æ ríkara mæli kröfðu
stjórramálamien sagna og
hvernig þair síðannefindu í æ
rífeaira mæli tóku að ræða opin
Skátt um málefni, sem áður
hafði ekki mátt minraast á, og
loks hvemig umbótasánraum
með leynilegum kosningum
tókst að vinna yfingnæfandi
2. CREIN
sigur við kjör fulltrúa á fynir-
hugað flókksþing þá um hiaust-
ið. Þessir leiðtogar þóttust
ekki sjá, hvernág þessi þróun
mætti verða til þess að efla hið
kommúnistíska þjóðféiags-
Skipulag.
HERÆFINGAR
VARSJÁRBANDALAGSINS
Þeir gripu nú til ráðs, sem
lokka Skyldi umbótasinma í
kænlega gildru. Nokkru áður
Eftir Magnús Sigurðsson
Mosfcvu í byrjun maí og tékkó-
siavískrar þingmianraanefrad-
ar þangað í byrjun júní virð-
ast ökki hafa borið tilætlaðan
ánanlgur. Enda þótt ekki sé
endlilega víst, að sovéaku leið-
togamiir bafi talið þróuniina í
Tékkóslóvakíu sóSíalismiaoum
hættulega, þá varð það ljóst,
að hún gat orðið hættuleg völd
um núverandi ráðamanna
sjálfra, sem með völdin flara í
Sovétríkjumum, Austur-Þýzika-
landd, Póllandi o.s.frv., ef hún
næði að breiðast út til
þeirra landa. Þar sam leið-
'hafði verið ákveðið að láta
fram fara sameigilegar heræf
ingar Varsjárbandialagsríkj-
anna í lok júní, og Skyldi æf-
ingasvæði þeirra ver í Téfckó-
slóvakíu, Austur-Þýzfcalandi og
Pólaindi. Uppbaflaga var fyr-
irhugað, að einungis merkja-
sendiinigalhópar og nokkrar aðr
ar svipaðar fámenmar herdeild
ir tækju þátt í þessum æfirag-
um. Sovétstjómin krafðist þess
nú að fá að senda aniraars kon-
ar herdeildir iran í Tékkósló-
vakíu til sannirada uim tryggð
land'Sins við Varsjárbandialag-
íbúar Prag undirrita stuðningsyfirlýsingu við Dubcek og menn
hans, á meðan fundurinn í Cierna stóð yfir.
ið. Stjórn Tékkóslóvakíu brást
'bilkandi við, en lét þó að lok-
um undiain. fbúum landsiras brá
hiinis vegar ónotalega í brún, er
Sovétrí'kin sendu heilar skrið-
drekasveitir inn í landið bún-
ar hvers konar útbúraaði til
stóraðgerða.
Von Sovétstjómarinoar var
sú, að þessar aðgerðir myradu
leiða til árefcstra í þeim mæli,
að ihaldissáinraar, sem áttu í
væradnjm að verða sviptir öllum
áhrifum iranan örifárra máraaða,
myradu geta gripið tækifærið
og lýst því yfir, að gagrabylt-
ing væri byirjuð í landinu og
hrópað á sovézku hensvaitrnra-
ar til aðstoðar í því skyni að
sópa umbótasinnum burt úr
valdastóliraum.
Þessi ráðagerð tókst þó ekfci.
Til eirahverra árefcstra kom í
sambaradi við heræfiragarraar
en þeir voru svo smávægileg-
ir, að ógeim'iragur var að balda
því fr'am, að þeir væm upp-
haf gagntoyltiinigar, enda lögðu
íbúar laradsins sig fram um að
ögra sovézka berliðiniu ekki.
„TVÖ ÞÚSUND ORГ
En 27. júní birtiist í Literami
Listy (málgagná rithöfundasam-
bands landsiras) og þremiur dag
blöðum að aufci ávarpið „Tvö
þúsurad orð“, sem samið var af
rithöfluradinium Ludvik Vaeulik
og uradirritað af 70 vísind'amöran
um, listamöran'um, verkamömn-
um, bændum o.fl. Þar var eán-
dreigið hvatt til þess, að frels-
isþróundrani yrði hraðað og
skorað á fólk að krefjaist brott
vikniragar íhaldssiniraa úr öllum
áhrifastöðum og hika ekki við
Frá fundinum í Ciema. — Sovézka sendinefndin situr til vinstri á myndinni en til hægri sendiusfnd Tékkóslóvakíu.
að grípa til verkfalla og aran-
arra mótmælaaðgerða gegn
þeim. „Tvö þúsund orð“ er
seranilega einatðasta hvatnimg
í flrelsisátt, seim birtist notokru
sinmá í blöðum í Tékkóslóvakiu
í fyrna og hlaut miklair uiradir-
tektir meðal almenmings. En
þar var verið að leika sér að
eld'iinium. Sovézku hersveitim-
ar feragu Skipun um að hverf-a
ökki á brott úr Tékkólóvakíu
og leiðtogair kommúraistaflokks
landsiras voru boðaðir til flund
ar í Varsjá með leáðtoguim
kommúnd'Sitaflokka Sovétríkj
araraa, Austur-Þýzkalands, Pól-
lands, Umgverjalarads og Búlg-
ar'íu í því skyrai að ræða um aö-
gerðir „til þess að berjast gegra
hættumni á gagnbyltinigu í
Tékkós'lóvakíu". Tékkósl'ávák-
ísku leiðtogarrair raeituðu, en
bám fram þá tillögu í staðinnr,
að fnam færu viðræður vnáð
leiðtoga hinna flolkikaraa hvers
um Sig í Tékkóslóvakíu sijálfri.
Hinir komm úraistaf lokkamlir
fáimm svöruðu með bréfi, sem
kalllað hefur verið Varsjárbréf
ið. Þar má segja, að bormir
hafi verið fram úrslitakostir.
Ef leiðtogar kommúnistaflokks
Tékkóslóvakíu byndu ekki
erada á frelsisþróuinina í land-
imu, var á óbeiraan hátt, sem þó
gait ekki dulizt neiraum, hótað
henraaðarlegri íhlutrm.
Leiðtogor kommúinistaflokka
Tökkóslóvakíu svöruðu með
öðru bréfi, þar sam úralitakost
um Varsijárbréfsiras var vísað á
bug. Að baki sér höfðu leiðtog-
arnir eiraróma stuðndirag mið-
stjónniar flokksins, þar sem
ihaldssániraar höfðu ekki þorað
að skeriasit úr leik. Það sem því
oll'i og senirailega. var leiðtoguin-
um medrá hvatnlin'g en flest ann-
að, var eirastæð hollustiutján-
inig almeninirags, sem birtist á
marigvislegan hátt ékki hvað
sízt í undirskriftasöfinuinium. A1
mier.ininigsálitið var orðið svo
máttugt, að hver sá, sem
Skerast vildi úr ledlk, þegar hér
vair komið og ganiga til móts við
kröfur V a rsj árb ré fsi ns, átti á
hættu að fá á sig stimpil föð-
urlaradissvi'karanis þegar í stað.
í þriðju viku júlímán'aðar var
svo kamið, að speraraan jókst
dag frá degi. Talið var,
að hernaðarihlutun í Tékkó-
slóvakíu gæti átt sér stað,
hvenær sem var. í larad-
inu sjálfu rikti hinis veg-
ar furðuteg bjartsýná, Fólk þar
yfirleitt taldi útilokað, að
nökkurt kommúniisitaríki gæti
beitt araraað komimúrástaráki of-
beldi. í Kreml ur'ðu dúfum'ar
lika eran eirau siirani hauikuraum
yfirsitehkari, ef til vill sötoum
þess að stjórrain í Prag eins og
Framhald á bls. 20