Morgunblaðið - 02.09.1969, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 2. SEPTEMBER 1»6Ö
11
| „Ef við komumst héðan,
kem ég aldrei til baka”
— Azhkenazy lýsir samskiptum sínum
við Sovétstjórnina
FYRIR nokkru skýrði sov-
ézki píanósnillingurinn Vladi
mir Azhkenazy frá því í við-
tali við brezka blaðið „The
Guardian” að hann teldie kki
óhætt fyrir sig að heimsækja
heimaland sitt, Sovétríkin, og
hefur hann ekki þangað kom-
ið frá því í marz 1963. f þessi
rúm sex ár hafa Azhkenazy
og kona hans, frú Þórunn
Jóhannsdóttir, verið búsett á
Vesturlöndum ásamt börnum
sínum, aðallega í London.
Þótt langt sé liðið síðan
Azhkenazy og fjölskylda
hans yfirgáfn Sovétríkin, hef
ur hann ekki fyrr skýrt frá
landflóttanum. Sá hann ekki
ástæðu til að ræða það mál
opinberlega fyrr en fulltrúi
sovézkra yfirvalda fullyrti í
bréfi til „The Guardian” í
ágústbyrjun að listamaðurinn
gæti farið frjáls ferða sinna
milli London og Moskvu, og
bætti því við að Azhkenazy-
fjölskyldan dveldist í Sovét-
ríkjunum sex mánuði ár
hvert.
Eftir að Azhkenazy kvaddi
Sovétríkin í marz 1963 fór
hann í fyrstu dult með fyrir-
ætlanir sínar. Kvaðst þó út
í Bretlandi að hann hygðist
setjast þar að, en þær fregnir
fengust ekki staðfestar, því
hann og Þórunn kona hans
fóru huldu höfði. Um miðjan
apríl 1963, rúmum mánuði eft
ir komu Azhkenazys til
London, tókst fréttaritara
Mbl. þar í borg, Jólianni Sig-
urðssyni, að ná símasambandi
við þau hjón. Fékk hann stað
festingu á því að þau hefðu
sótt um og fengið dvalarleyfi
í Bretlandi. Sendi hann við-
tal sitt símleiðis til Reykja-
víkur, og birtist það í Mbl.
17. apríl. Héðan var svo efni
viðtalsins símað víða um
heim, og vakti hvarvetna
mikla athygli.
í viðtalinu við Jóhann Sig-
urðsson er Azhkenazy varkár
í orðavali og segir: „Ég er
Rússi og elska föðurland mitt
og foreldra mina, sem eru
heima í Sovétríkjunum, og vil
ekkert gera til þess að að-
staða þeirra verði erfiðari en
skyldi.” Þórunn segir að eng-
inn viti um dvalarstað þeirra
einhvers staðar á Mið-Eng-
landi nema foreldrar hennar.
Hún segir að frá því þau
Vladimir giftust hefðu þau
búið í Sovétríkjunum, „en ég
hef ekki fellt mig við það og
hef eiginlega vonazt til þess
frá öndverðu að komast
ásamt fjölskyldu minni til
Vesturlanda, og þá fyrst og
fremst til Brctlands.” Skýrir
hún síðan frá því að hún hafi
þá fyrir nokkru farið til
brezka innanríkisráðuneytis-
ins og sótt um dvalarleyfi í
Bretlandi. Benti hún á í sam-
bandi við umsóknina að hún
hefði áður verið búsett í Bret-
landi frá sex ára aldri, og
gengið þar í skóla. Var um-
sókn hennar vel tekið, og
höfðu þau hjón fengið dval-
arleyfið fyrir tveimur vikum.
Einnig hafði þá sovézka
sendiráðið í London veitt
þeim dvalarleyfi í Bretlandi
um óákveðinn tíma.
Ekki hefur Azhkenazy rætt
neitt um búsetu sína í Bret-
landi nema í viðtalinu við
The Guardian nú fyrir tæp-
nm hálfum mánuði. Þar gerlr
hann all nána grein fyrir að-
draganda búferlaflutning-
anna, og fer hér á eftir út-
dráttur úr þeinu upplýsingum,
sem þar koma fram:
EF VIÐ KOMUMST HÉÐAN,
KEM ÉG ALDREI TIL
BAKA
Azhkenazy. . ..
Ölluim á óvart gerðist það
morgun einin í apríl 1963
— aðeins örfáuim vikum eftir
þessi uimmæli sovézka fulltrú
aras. Skrifaði harnn þá þegar
bréf til The Guardiain. Segir
hann í bréfiniu að þar sem uim
mæli sovézka fulltrúans séu í
grund vallaratriðum röng,
telji hanin æskilegt að hið
sanina komi fram. Sovézki full
trúinin segir að Azhkenazy sé
frjáls ferða sinina og ferðist
að vild milli Moskvu, fslands
og Bretlands. „Ég fór frá
Sovétríkjunium síðast 2. júlí
1963, og frá þeim degi hef ég
ekki snúið þaragað aftur“, seg
ir Azhkeraazy. „Tilfinininga-
London. Enginin með öllum
mjalla kærir sig um að hætta
á slíkt í araraað sinin. Það má
því með sarani segja það af-
böfcun á sanfraleikanrum þeígar
haldið er fram að ég fari
frjáls ferða minma milli
Moskvu, íslands og Bret-
lands,“ segir Azhkenazy.
f viðtaliniu við John Ezard
gerir Azhkeraazy náraari
grein fyrir þessu máli öllu.
Þegar sovézka sendiráðið í
London veitti þeim hjónum
vegabréfsáritanir til Moskvu
fararimmiair 1963, var stimplað
í vegabréfin: „Gildir fyrir
ítrekaðar ferðir til og frá
sovétríkjuimum í sex mánuði."
Sagði starfsmaðiur sendiráðs-
ins við Vladimir að áritunin
værd veitt til að hanin gæti
heimsótt foreldna sína og
geragið frá málum sínium
heirraa. Var semddráðið mjög
hjálpfúst, og starfsmönmiun-
um ljóst að það voru ekki
sitjórnmálaástæður fyrir dvöl
Mynd þessi var tekin af Þórunni og Vladimir Azhkcnazy í London um miðjan desember 1963,
rúmum níu mánuðum eftir að þau ákváðu að s-tjast að á Vesturlöndum. Nadia dóttir þeirra
var þá aðeins tveggja mánaða, en Vladimir yngri tveggja ára.
að við höfum ákveðið að
dveljast í Eraglandi — að
Victor Hochhauser þáverandi
um boðsnri'aðuir miran hrimgdi
til mím í Hemdon og sagði:
„Dásamlegar fréttir. Rússar
láta ykkur fá vegabréfsárit-
amir, sem tryggja ykkur
ferðafrelsi fram og til baka.“
Ég hrinigdi strax til þáver-
andi sendiherra Sovétríkj-
araraa í London, Alexanders
Soldatovs, til að þakka hon-
um persónulega. Við ákváð-
um að fara í tíu daga heim-
sókn til að kanraa hvort við
gætum korraizt að eirahveriri
niðuirstöðu varðamdi búsetu
okkar. En þegar við kornum
til Moskvu varð okkur ljóst
að við höfðum geragið í
gildru.
Eitthvað á þessa leið
kemst Vladimir Azhkeraazy
að orði í viðtali við John
Ezard blaðamanm hjá brezka
blaðirau „The G-uardian“. For
saga þessa viðtals er sú að
hinn 1. ágúst birtust 1 The
Guardian ummæli sovézks
ist j órmarf ulltrúa varðandi
flótta sovézka rithöfundar
iras Anatoly Kuznetsovs úr
landi, en hamin leitaði hælis
sem pólitískuæ flóttamaður í
Bretlamdi um mánaðamótin
júlí-ágúst. í blaðagreim segir
sovézki fulltrúiran að óþarfi
hafi verið fyrir Kuznetsov
að gerast flóttamaður, því
haran hefði ef til vill — einis
og Azhke-raazy — fengið að
búa hluta úr ári erlendis, ef
hamm hefði sótt um leyfi
í Moskvu.
Azhkeniazy var staddur í
Grikklamdi þegair h-anm frétti
Iega hefðu jafnam verið rík-
ar ástæður fjrrir mig að smúa
aftur, því þar skildi ég við
foreldna mína og systur. En
ég hef eran ekki feragið vissu
fyriir því að sovézk yfirvöld
heimili mér frjálsar ferðir til
og frá Sovétríkj u.nium.“
Síðan segir Azhkeraazy í
bréfirau til The Guardian að
til þess að sýraa að það sé
efcki raein óþarfa hræðsla,
sem haldi horaum frá Sovét-
rikjunum, vilji hamm aðeine
rekja sögu síðustu og ein-
ustu heimsóknairinmiair til
Moskvu, eftir að bamin ákvað
að setj-ast að erlendis, en það
var dagana 14. maí — 2. júlí
1963. Vair sú ferð farin eftir
að se-ndiráð Sovétrikjanma í
London hafði gefið Azhken-
azy-hjónuraum vegabréfsárit-
um, sem átti að tryggj-a þeim
rétt til að ferðast frá Sovét
ríkjuraum hvenær sem þeim
þókraaðist sjálfum. Fóru þau
Þóru-mn og Vladimir ein til
Sovétríkjarana, en skildu som
sinn, Vladimir yragri, eftirhjá
foreldrum Þórunmar í Lond-
on.
Ætlumin vair að hafa aðeinis
tíu daga viðdvöl í Moskvu,
en þegar til átti að taka
virtu yfirvöldin þar í borg
ekki loforð sendiráðsins í
London, og í mar-gar vikur
var þeim hjóraum raeitað um
bmottfararleyfi, og „við bjugg
uim þenraan tíma í Moskvu
haldin áköfum kvíða og
áhyggjuim, auk mjög raum
vemulegs ótta við að okkur
yrði aldrei leyft að fara úr
landi þrátt fyrir þá stað-
reynd að soraur okkar var í
hjóraaniraa í Loradöm. Þá segir
Azhkeraazy einmig að þeim
hafi fallið það vel að hann
hafði ekki gert tilrauin til að
losraa við að þurfa að bera
sovézkt vegabréf. f brezka
iraraainrikisráðuraeytirau var þó
eiran starfsmaður, sem var
ekki bjartsýnm að ferð þeirra
hjóna, því haran sagði við
Azhkemazy: „Þið eruð mjög
hugrökk.“
Eftir komuraa til Moskvu,
jafravel áður en tíu daga fyr
irhugaði dvalartíminm var
liðimn, var þeim hjóraum gert
lj óst að ekki væri æskileigt
að þau færu strax aftur úr
landi. f merantamálaráðunieyt
inu var Azhkeraazy sagt að
betra væri fyrir hanm að
dveljast ögn lemgur og halda
n-okkra hljómleika fyrir
verkame'nm. Féllst hanm á að
bíða og hal-da hljómleika.
Síðustu hljómleikarnir
voru haldnir 19. júní, og
ákvað Azhkeraazy að halda
til London dagiran eftir. Bað
hamm menmtamálaráðið leyfis
til að fara úr laradi, en var
nedtað. Þrátt fyrir daglegar
heimsókrair til ráðuraeytisiras,
bólaði ekkert á brottfarair-
leyfirau, og algemigasta svair-
ið, sem Azhkem-azy fékk var:
„Þú ert sovézkur borgari,
bíddu rólegur."
„Ég fékk aldirei neiraa skýr
inigu á því hvers vegraa ég
fenigi ekki að fara,“ segir
Aahkeraazy. Telur hamm að yf
irvöldin hafi litið svo á að ef
hamm dveldist leragi í land-
irau, gæti horaum sn-úizt hug-
ur og hamn setzt að í Sovét-
ríkjumuim fyrir fullt og allt.
Var homum marg bent á að
hanm gæti ekki til lengdar
búið bæðá í Moskvu og Lond
on, það geragi ekki.
Þegar hér vár komið hafði
Azhkenazy gefið upp alla
von og var niðurbrotimm.
„Þið verðið að gera ykkur
greim fyrir því að ég var þá
gjör-ólíkur því sem ég er
nú,“ se-gir hanm. Uppeldi hans
og memmtum höfðu leitt til
þess a-ð honum faranst hann
nú á ný vena orðiran imm-
limaður í sovézka kerfið og
algarlega varamáttugur.
Azhkeraazy fannst ekki um
araraað að ræða en reyraa að
sanmtfæra korau sína um að
þeim bæri að reyraa að koma
sér fyrir í Moskvu til fram-
búðair. Sagði hamm henmd að
etf þau ekki gerðu tilraun í
þá átt væri listaferli haras
lokið og þau hjónin femgju
seranilega aldrei að fara úr
laradi. En frú Þórumm vildi
ekfci gefast upp. Hún sagði að
þau yrðu að íhuga málið. Sú
umihugsum var útilokuð í
Moskvu, svo fyrst yrðu þau
að komast til Lomdom. „Ef
koraan mín hefði verið veik-
lundað'ri, hefði ég ef til vill
setzt að þairraa“, segir Azhke-
raazy. „Hún var þá miklu
ákveðnari en ég. Það er ótrú
legt hve ákveðin hún var.
Hún var gott dæmi þess
hvernig á að taka þvingun-
um. Ég hetf aldrei vitað aran-
að eiras.“
Þegar Azhkeraazy var raeit-
að um brottfar'arleyfi 20. júní,
sagði frú Þórumrn: „Ef við
komumist héðan, kem ég
aldrei til balka.“ En það sagði
Vliadimdr efcki yfirvöldumum.
Ymsar afsakarair voru fram
bornar fyrir því að Azhke-
raazy gæti ekki komizt úr
lamdi, og eitt sinn var hon-
um sagt: „Sjáðu til, Furtseva
meranin/garmáliairóðherra hef-
ur ekki einu sininii tíma til að
ráðgiast við raáraustu sam-
starfameran sína. Hún er að
semja ræðu til flutninigs á
flokksþimigirau.“ Tók Azihke
raazy þetta sem frú Furtseva
þyrfti samþykki háttsettra
meðráðherra sirana til að
veita homum brottfararleyfi,
jatfiravel samþykki sjálfs Nikita
Krúshevs forsætisráðherra.
Seiraraa fékk hamm þetta stað-
fest hjá tveimur ábyrgum að-
ilum, og það með að Krúsihev
hefði sjálfuir heimilað Fuirt-
sevu að veita Azhkenazy-
hjórauraum brottfararleyfið.
„Það var 28. júraí, að mig
minmir, að Fu-rtseva sendi
fyrirvaralaust eftir ofckur,"
segir Azhkeraazy. „Þarraa var
hún — brosamdi — rétt eins
og daginm sem við komum til
Moskvu. Og fyrsta spumirag
henraar var: „Hvenaer farið
þið aftur til London?“
Við heimkomuna til Lond-
on vissi Azhkemiazy að þau
ættu varla afturkvæmt til
Moskvu. Það yrði of mikil
áhætta fyrir fjölsfcylduraa, og
ef hamm átti að velja á milli
fjöLskyldumiraar og ættlamds-
iras, kaus haran fjölskylduraa.
„Þetta olli mér miklu hugar-
aragri,“ segir hanm. Einmig
var honum ljóst að hanm
hafði sa-gt Furtsevu ósatt þeg
ar hanm sagði að þau hjón-
in kæmu aftur til Mosfcvu.
„Ég gaf eragar yfirlýsin-gar
eftir komuna frá Moskvu. Ég
vildi ekki lýsa því yfir að ég
hefði sagt ósatt í Moskvu
tveimur dögum áður,“ segir
Azhkemiazy. Og fram til þess
að ha-nm ræddi við John Ez-
ard blaðamann, hafði hanm
ekki minnzt á málið. Þrátt
fyrir búsetuskiptin, segist
Azhkentazy elska föðurland
sitt irandlega og sum þau þjóð
areirakenni Rússa, sem nú eru
að hverfa að haras áliti. „Ég
elsfca örlæti þeinra og — þeg
ar bezt lætur — frjálslyndi.
Þessum kostum anm ég mjög.“
Þá segir Azhkeraazy að
Framhald á hls. 20