Morgunblaðið - 05.09.1969, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. SEPTEMBER 1&69
11
Norðurleiðin með viðkomu á Islandi
Rifjað upp hvernig hún
áfti sitt blómaskeið og
dauðadœmd, nema tyrir
og mikið hlaðnar þotur
HVAB sem maður er stadd-
ur á íslandi, heyrist oft á dag
flugvéladynur í lofti. Stund-
um eru þetta íslenzku flug-
vélamar á innanlandsflug-
leiðum. En eins oft eða oftar
eru þar á ferð þotur á leið
milli heimsálfa, ýmist með
viðkomu á Islandi eða ekki.
Norðurleiðin, sem liggur um
og rétt norðan við ísland, er
ein af aðalflugleiðum heims-
ins. Fer nú nær fjórðungur
af öllu Atlantshafsflugi yfir
flugstjórnarsvæði íslands.
Þar flugu 23.500 flugvélar
1968, 64% þeirra þotur.
En norðurleiðin með við-
komu á íslandi hefur senni-
lega runnið sitt blómaskeið. í
stuttu viðtali í lok þessarar
greinar, segir Agnar Kofoed
Hansen flugmálastjóri, að
norðurleiðin, eins og hún var
hugsuð í gamla daga, sé því
miður dauðadæmd, vegna
þess hve hraðinn er orðinn
að þetta varð að veruleika.
Er ekki úr vegi, að rifja upp
þessa sögu.
VILH.IÁLIVTUR STEFÁNSSON
FYRSTUR
Danidkönouður'Lrm Vilíhjálmur
Stéfáinssioin vár einin sá allira
fyrsti tiíl að benida á, að nior'ð-
uirleiðin væri heppilegri en suð-
uirledðiin til flugs mili Evrópu og
Amerííku. Fér það saman við
Skoðaimir hans og áróður fyrdr
að beinia athyglinin'i norður, í heim
gkautalöndim umaðslagu. í sjálfs
aefisögu Vilihjálms segiir hanm
frá því, að hamn reyndi þegar
-árið 1916 að vekja áhuga for-
saetisráðherra Kan/ada. Þar seg-
ir:
„Ég hafði fynst haft orð á fyr-
iræfliuniuim mimium við Sir Robert
í bréfi, 9aim ég skrifaði fró Mel-
villeeyju 1916. í bréfi þeseu, sem
forsaetásráðheinrainium barst eitn-
hverm tímia síðla sumars 1917,
hafði óg benit á Norður-íslhafið
sem miðjarðarhaf þesisa hjara
veraldar, miðdepil, sem hiin höf-
in og meginilönd jarðar lægju út
frá eins o<g hjólsipelir, em hin
voldugu og þétbbýlu lönd nyrðma
tempraða beltisdmis myniduðu hjól
180
Kort af Norður-Pólnum.
mikið atriði og langdrægni
verði meiri og meiri. Þróunin
gangi í þá átt að losna við
viðkomu hér. En leiguflugið
og litlu flugvélarnar, sem
stöðugt fer fjölgandi, og flug-
vélar, sem mikið þarf að
troða í og fá mikla nýtingu
úr, komi við hjá okkur um
langt árabil enn.
Ekki var það augljóst mál í
upphafi flugsins, að norður-
leiðin yrði svo mikið flogin.
í fyrstu þótti mörgum það
hreinasta fjarstæða að hent-
ugasta leiðin yrði um svo
norðlægar slóðir. Það tók
langan tíma áður en flugið
um ísland milli heimsálfa
yrði að veruleika. Trans-
american og Panamerican
flugfélögin hugðust að vísu
hefja farþegaflug um ísland
eftir 1932. En botninn datt
skyndilega úr þeim ráðagerð-
um. Það var ekki fyrr en með
tilkomu Keflavíkurflugvallar
gjörðima. Lítið á hnöttiirm, sagði
ég, og sjáið, hvaða lönd þetta
eru. Kaniada og norðuinhluti
Bandaríkjamraa. I austri miðja
vegu milli miðjarðiarlíniu og heim-
skauts, eru Evrópulömdin Bret
land, Frakkland, Þýzkalaind, ítal
ía, Norðuirlönd, Rússland í Ev-
rópu og Tyrklaind. Síðan korna
Síbería og Indlarad og loks Jap-
an og Kína.
Rökseimdir þær, sem ég lagðd
fyriir Borden, voru á þá leið, að
á flu/göldinini, sem væri að ganiga
í garð, mundi flugvéldn koma í
stað jánrabrautarlesita og gufu-
skipa til allra flutniraga nema
þurugaflutniiraga og þeirra, sem
hægt mættu fara. Fólk mundi
halda áfram að ferðast austur
og vestur milli staða, sem til-
tölulega stutt væri á milli. Em
ætluðu memn til fjarlægra landa,
og væru þeir að flýta sér,
miundu þeir fljúga norðuir og suð
ur — beinit ruorðuir yfir heim-
skautið frá Ohicago og Winmi-
peg til Indlands, norðaustur til
Indlainids frá Sain Fraincisco og
Varacouver, norðvesituir til Ind-
lands £rá New Yor’k og
Monitneal. Flug frá WaShinigton
til Pekimg m'Uindi ekki verða yf-
komsf á,
er nú
litlar vélar
ir Kyrraihaí eða jafnvel Barings
haf, heldur yfir Norður-íghafið.
Fl-ugvélar, sem fænu frá. Seattle
eða Vancouve'r til Síberíu eða
Indlands, mundu fljúga yfir
þetta miðjarðarhaf hedmslkaiuts-
inis. Fólk miundi hugsa miniraa um
auistur og vestuir og hvort þeir
heimslhlutar mundu raoikkru
sinini mætast. Ferðaimieinin mundu
'huigsa æ meira um raorðuir og suð
ur og mögulega merkiragu þeirra
— Asíuþjóðir færu yfir Norður-
ísihafdð og Karaada á leiðínni til
Bandardikjararaa og flu'gmenin frá
Mexílkó " og Bandairíkj'Uinum
miumidu fljúga yfir Kaniada og
Norður íshafið á leið til Asiu.
Ég hélt því fnam, að farið muindi
verða þvert yfir þetta miðjadð-
ar'haf niorðursikautsiinis á öllum
tímum árs, farið í lofti yfir fljót-
andi ísinin eða í kafbátum um
hafið undir honium. Hraðflutn-
inigar færu flugledðis, hægfara
með kafbátum. Þetta mu'ndi eiga
við jafnit í sbríði og friði. í þesis-
um viðskiptum, hvort sem þau
væru friðs'amleg eða herraaðar-
leg mumdu eyjar á hverju hafi
halda því gildi, sem þær hefðu
alltaf hiaft, og öðlast nýtt gildi,
einikum sem flugbafnir og veður
og björgunarstöðvair."
Skömmu sedrana í bókimni seg-
ir Vilhjáknur: „í fyrstu samræð-
um okkar Bordems eftir sitríðið,
hafði hanra gert sér' grein. fyrir
þessuim sjón'aTmiðuim og virtist
ákafur í að hrirada þeim í friam-
kvæmd.“
Um 1920, þegar Villhjámur
Stefánsson varan að bókirani
Heimsveldið stefrair norður, þá
birtist grein um þetta eftir haran
í Natioraal Geographic Magazine
við dálítið eirafkerandlegar aðstæð
ur eiras og hairan sagir: „Sá þátt-
ur, „Viðgkiipti í lofti yfir heim-
skaiutið“ var anraar tve'ggja
kafla — hiran hét „Viðskipti með
kafbátum undir heimgkautið" —
serai Harcourt fanrast of fjar-
stæðuikerandiir til að prenta í al-
varíegri bók. Ég taldi haran á að
leyfa mér að reynia að koma
fluigkaflamram á prerat í Nation-
al Geographic. Hann féllst á
það, að ef tímaritdð prentaði
baran, mætti hanin birtast í bók-
irani. Gilbert G'rosveraor leizt vel
á kaflaran og sýndi harara Alex-
andeir Gnaihaim Bel, sem fararast
haran eininig góður. Haran birtist
í Geognaphic í ágúst 1922.“ Svo
ekki hafa allir menin haft mik-
inin skilndrag á þessum framtíð-
arsýraum Vilhjálms.
TRANSAMERICAN FÆR
LENDINGARÉTTINDI TIL
75 ÁRA
Þessi skrif Villhjálmis um norð
urflug vöktu mikla athygli. Og
eftir áð áhugi flugfélagiain'nia tók
að beinast að norðurieiðiranii,
vegna þess að þar voru styttri
áfairagar að fljúga, þá kom Vil-
hjálmur mjög við sögu. Harara
hafði árum saman uinTLÍð að því
að safna upplýsingum um flug í
heimgkautahéruðuniuim og átti
mikið bófeasafn um heimskauta-
löradin. Margir einistaikliingiar leit
uðu ráða hjá honum ef þeir ætl-
uðu að fljúga raorðuT. Því var
Vilhjálmuir ráðiran seim ráðuraaut
ur hjá flugfélaginu Tranisameri-
öan Airiiraes, sem voraaðiist eftir
forustu Cramens flugmanns til
þess að geta korndð á föstum ferð
um milli B a nd a rík j annia og
Kaupmararaahafncar með landiragu
í Labrador, Vestur- og Austur-
Grænlandi, fslandi, Færeyjum og
Hjaltlandseyjuim.
Craimer kom til íslands til að
kiairaraa flugleiðiraa 6. ágúst 1931.
Gekik horaum ágætlega, en fónst
svo yfir Norðursjó, eftir að
Lindberghshjónin í Reykjavík.
hanin fór héðan. Leitað var fyr-
irfram ráða Villhjálms uim ferð-
inia, en harain lagðöst á móti
hemind. Aftur á móti átti hanra
þátt í því að Triarasamieirioara hóf
beiraar saminénigauimleitarair við ís
len'zku rikisigtjóriniinia um flug-
réttindi hér. Og hanin var eiran-
ig ráðgjafi Pain Americara, þeg-
ar það gekk inin í samradngairaa
við fslendiniga. Vilhjálimur segiir
í ævisö'gu siraini að skólabróðir
haras, Guðimiunduir Grímisson,
hafi verið' feniginin til að fara og
semja við ísleradiraga. Hann var
lögfræðingur, hafði verið for-
setá hæstaréttar í Nortih-Dakota
Haran hafði verið full'trúi bamda-
ríakia þimgsinis á Alþiragishátíð
fsleradin'ga og var heiðunsdoktor
Háskóla fslarads. Náðd haran
sammiiinigum við ísl'endinga, sem
tryggðu ^ félaginu , leyfi til lerad-
iraga á fslandi til 75 ára. Dags-
pos'tera í Oslo flytur frétt af
þessu 10. marz 1932 (þýdd í bók
Villhjáms Fin'seras: Hv.að laindiran
sagði erlendis).
„Samkvæmt simskeyti frá
Reykj'avfk hefur raeðri deild Al-
þingis samþykkt að heimila flug
félaginu „Tnanisamericara Airlin-
es Corporatiorí' að byggja flug
höfn í Reykjavíik ásamt fluigvéla
Skýlum, benzrnigeymum, bryggj-
um og öllum öðrum tilfæringum,
sem raauðsyralegar eru nútíma
flugstöð. Er þess og getið í skeyt
iniu, að tilgangur félagsins sé sá
að koma á reglubundnium, dag-
legum fluigsamgöngum milli
Ameriku og Évrópu iraraam
þriggja ára. Leyfið var sam-
þykkt eirarárraa í raeðri deild og
verður brátt afgrcdt't sem lög frá
þiraginu. Leyfið gildir til 75 ára
og er óheimilt að veita öðrum
amerískum félögum hliðstæð leyfi
fynr en eftir 15 ár frá því, er
reikstur hefst. Guðmundur Gríms
son dóim'ari frá North-Dakota
hefur samið við Alþingi fyrir
hönd félagsLns.“ Guðmundur
slkýrir svo frá, að flogið verði
um meginilamd Ameríku, til Kan-
ada, yfir Baiffirasland, Græn
lanid, ísland, Færeyjair, Hjalt-
land og um Noreg til Dammerk-
ur. í Hjaltlamdseyjuim skilja leið
ir segir haran, og heldur ein vél
suður til Ediraiborgar í Skotlandi
og þaðain til Loradon og París-
ar, en öninur heJdur bednt til
Þrándheimis eða Bergen og það-
an suður á bógirun til Kaup-
m.aniniabaf'raar. Fl'ugvélanniar áttu
fyrst og fremst að flytja póst og
farþega og vora var á hagstæð-
um sarranáing'um við póstmála-
stjórn Bandaríkja'ninia og Kan-
ada. Fljúga átti daglega í báðair
áttir á þriggja hireyfla fliugvél-
Þess er getið í fréttinini,
að hiran frœgi íslenzki land’könin
uður Vilhjálmur Stefánsson bafi
orðið fynstur til aS leiða athygli
fonráðamararaa TTiarjsameirican
Airliraeis að kosturaum við norður
leiðina.
Dagspositen segir: „Á íslandi
er fyligzt með þessum málum af
hirarai mestu athygli. Flugleiðin
hlýtur að verða eitnikar miikilvæg
fyrir ísland, sem þanraiig kemst í
daiglegt samband bæði við Amer
íkiu og meginilaind Evrópu. Fé-
lagið hefuir fært ríkisistjóm ís-
larads sairaraanir fyrir því, að það
bafi raægilegt fjármagn til að
óyggj a fluigstöðvar og koma
rekstrimum í gamg, era það á að
vera í síðasta lagi eftir 3 ár.
Uradir eins og leyfið er fen'gið
form'lega, verður hafizt handa
uim að koma upp flugstöðinm í
Reykj'avík. Gu'ðmuradur Gríms-
son dómari heldur frá íslandi til
Kaupmaramahafniar íál þess að
semja við dönsk yfirvöld um
leyfi til að bygigja fluigstöð á
Græralandi. Þaðan fer haran til
Nooegs til þess að leggja drög
að því, að nútíma flugstöð verðd
reist aninað hvort við Þránd-
heim eða B'srgen og kemst þá
hvor staðuri'nin sem er í beint
póst- og farþagasamband við
Ameríku.“
LINDBERGHSHJÓNIN
í REYKJAVfK
Skömmu síðaT selur Trans-
american fluigfélaginu Pan Am-
erioan lendingaréttindin á fs-
laindi. Um ssma leyti ræður Pan
Amerioan Vilhjálm Stefárasison
til að taika að sér körarauin á flug-
leiðinmi og vetunraa 1932 og 1933
eru gerðir út tveir leiðaragrar
til Grænlands. 1933 kemur Lind
beragh svo ásaimt konu siiram til
ísands sem ráðunautur Panam-
erioan Airways. f bók sirani „í
lofti“ segir AlexandeT Jóharan-
esison m.a.: „Lmdberg'h flaog tví-
vegis yfir Grænlandsjökul og at
hugaði flugskilyrðin þar en
hann er ráðunautur „Panam-
erican Airways“ félagsins og
var því koma hans til íslands í
sumar mjög þýðingarmikil, þar
eð mjög er kömið undir áliti
hans, hvort flugleiðin um ís-
land verður valin. Lindbergh er
ednn af brautryðjendum mann-
kynssögunnar og vafalaust einn
af vinsælustu mönnum í heimi, og
mátti því telja merkisviðburð í
sögu íslands, er Lindbergh kom
til Reykj a vikur 15. ágúst og
lenti á Viðeyjarsundi kl. hálf-
átta um kvöldið. í för með hon-
Framhaict á bls. li)